Giáo án môn Lịch sử 7 - Chuyên đề: Nhà Trần và ba lần kháng chiến chống quân xâm lược Mông - Nguyên

Tuần: 12	Ngày soạn: 10/11/2015
Tiết: 24 	Ngày giảng: 12/11/2015
CHUYÊN ĐỀ
NHÀ TRẦN VÀ BA LẦN KHÁNG CHIẾN CHỐNG QUÂN XÂM LƯỢC MÔNG- NGUYÊN.
I. MỤC TIÊU CỦA CHUYÊN ĐỀ:
1.Kiến thức: Trình bày được
- Biết được sức mạnh quân sự của quân Mông - Nguyên và quyết tâm xâm lược Đại Việt của chúng qua những tư liệu lịch sử cụ thể.
- Những nét chính về diễn biến ba lần kháng chiến chống quân xâm lược Mông - Nguyên của quân dân nhà Trần theo lược đồ : những trận đánh quyết định như Đông Bộ Đầu (kháng chiến lần thứ nhất) ; Tây Kết, Hàm Tử, Chương Dương (kháng chiến lần thứ hai) và Vân Đồn, Bạch Đằng (kháng chiến lần thứ ba).
-Tinh thần toàn dân đoàn kết, quyết tâm kháng chiến của quân dân thời Trần qua các sự kiện, nhân vật lịch sử cụ thể, tiêu biểu.
- Nguyên nhân thắng lợi của ba lần kháng chiến chống quân xâm lược Mông- Nguyên dưới thời Trần.
2.Kĩ năng:
- Trình bày diễn biến trận đánh qua lược đồ.
- Đọc, vẽ lược đồ.
- Phân tích, đánh giá, nhận xét các sự kiện lịch sử.
3.Thái độ:
- Cảm phục ý chí kiên cường, bất khuất, mưu trí, dũng cảm của quân và dân ta trong cuộc kháng chiến.
- Nuôi dưỡng lòng tự hào về truyền thống đánh giặc của dân tộc.
- BD cho HS lòng yêu nước, tinh thần CM, tinh thần đoàn kết DT, quốc tế.
	- HS thấy được tinh thần tích cực tham gia k/c, tích cực ủng hộ kháng chiến của nhân dân ta. Từ đó có thái độ đúng đắn trong công cuộc xây dựng đất nước.
II. ĐỊNH HƯỚNGNĂNG LỰC CẦN HƯỚNG TỚI: 
+ Năng lực chung: Năng lực tự học, năng lực tự giải quyết vấn đề, năng lực sáng tạo, năng lực hợp tác, năng lực sử dụng CNTT, năng lực sử dụng ngôn ngữ, năng lực giao tiếp.
	+ Năng lực chuyên biệt của bộ môn: Tái hiện sự kiện, hiện tượng, nhân vật lịch sử; năng lực thực hành bộ môn lịch sử; so sánh, phân tích, phản biện, khái quát hóa; nhận xét, rút ra bài học lịch sử từ những sự kiện, hiện tượng, vấn đề lịch sử, nhân vật; vận dụng, liên hệ kiến thức lịch sử đã học để giải quyết những vấn đề thực tiễn đặt ra; thông qua sử dụng ngôn ngữ thể hiện chính kiến của mình về vấn đề lịch sử.
III. BẢNG MÔ TẢ MỨC ĐỘ CẦN ĐẠT CỦA HỌC SINH
Nội
dung
Nhận biết 
(Mô tả mức độ cần đạt)
Thông hiểu
Vận dụng thấp
(Mô tả mức độ cần đạt)
Vận dụng
 Cao
(Mô tả mức độ cần đạt)
1. Âm mưu xâm lược Đại Việt của Mông - Nguyên
Biết được sức mạnh quân sự của quân Mông -Nguyên và âm mưu quyết tâm xâm lược Đại Việt của chúng
Liên hệ được tình hình thời sự chính trị của đất nước ta hiện nay về vấn đề chủ quyền biển đảo. Chủ trương của Đảng và Nhà nước ta hiện nay.
2. Sự chuẩn bị kháng chiến của nhà Trần.
Biết và hiểu về sự chuẩn bị kháng chiến của nhà Trần.
Chủ trương đánh giặc đúng đắn của nhà Trần (thể hiện qua việc huy động toàn dân tham gia kháng chiến
Nhận xét đánh giá được thái độ của nhà Trần qua bức tranh vua Trần bắt giam sứ giả Mông Cổ vào ngục tối.
3. Các chiến thắng tiêu biểu.
a. Cuộc kháng chiến lần thứ nhất chống quân Mông Cổ (1258
Hiểu được nguyên nhân thắng lợi, ý nghĩa lịch sử. 
Vẽ được lược đồ cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Mông Cổ lần thứ nhất
Dựa vào lược đồ câm, HS tường thuật diễn biến cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Mông Cổ lần thứ nhất
IV. CÂU HỎI, BÀI TẬP KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ THEO BẢNG MÔ TẢ
Mức độ nhận thức
Kiến thức, kĩ năng
PP/KT dạy học
 Hình thức dạy học
Nhận biết
Hs trình bày được sức mạnh quân sự của quân Mông -Nguyên và âm mưu quyết tâm xâm lược Đại Việt của chúng
- Phát vấn, đàm thoại
- Sử dụng đồ dùng trực quan. Tích hợp kiến thức môn Địa lí
- Thuyết trình, mô tả
- Cả lớp
- Cá nhân
Thông hiểu
HS hiểu được chủ trương đánh giặc đúng đắn của nhà Trần (thể hiện qua việc huy động toàn dân tham gia kháng chiến).
Hiểu được nguyên nhân thắng lợi, ý nghĩa lịch sử.
- Phát vấn, đàm thoại
- Nêu vấn đề
Cá nhân
Nhóm
Cả lớp
Vận dụng thấp
- Nhận xét đánh giá được thái độ của nhà Trần qua bức tranh vua Trần bắt giam sứ giả Mông Cổ vào ngục tối.
- Vẽ được lược đồ cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Mông Cổ lần thứ nhất
- Sử dụng tranh ảnh, lược đồ minh họa
Tích hợp môn Mĩ Thuật
Cá nhân
Nhóm
 Cả lớp
Vận dụng cao
- Liên hệ được tình hình thời sự chính trị của đất nước ta hiện nay về vấn đề chủ quyền biển đảo. Chủ trương của Đảng và Nhà nước ta hiện nay. Xác định nhiệm vụ của người học sinh trong hoàn cảnh đất nước hiện nay
- Dựa vào lược đồ câm, HS tường thuật diễn biến cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Mông Cổ lần thứ nhất.
- Trả lời được câu hỏi tổng hợp: Tại sao quân Mông Cổ hùng mạnh như vậy mà vậy mà vẫn bị nhân dân Đại Việt đánh bại?
Liên hệ thực tế, tích hợp môn GDCD, Âm nhạc
- Trao đổi toàn lớp
- Thảo luận nhóm
Cá nhân
Nhóm
Cả lớp
HỆ THỐNG CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP:
Câu 1: Quân Mông Cổ âm mưu xâm lược Đại Việt nhằm mục đích gì? 
Câu 2: Em có biết hiện nay TQ đã và đang có những động nào vi phạm đến chủ quyền của đất nước Việt Nam chúng ta?
Câu 3: Trước hành động đó của Trung Quốc, Đảng và nhà nước ta hiện nay đã có những chủ trương gì để giữ gìn chủ quyền biển đảo? 
Câu 4: Liên quan đến những hoạt động này, các em có biết bài hát nào nói về những chiến sĩ hải quân đang ngày đêm canh gác biển đảo? 
Câu 5: Em có thể hát một đoạn của bài hát Nơi đảo xa của nhạc sĩ Thế Song sáng tác năm 1979 viết về người lính đảo.
Câu 6: Là học sinh, trước tình hình chủ quyền đất nước bị Trung Quốc xâm phạm, em cần phải làm gì? 
Câu 7: Cuối năm 1257, khi được tin quân Mông Cổ xâm lược nước ta, vua tôi nhàTrần đã chuẩn bị như thế nào?
Câu 8: Chủ trương đánh giặc đúng đắn của nhà Trần thể hiện ở điểm nào?
Câu 9: Vì sao Mông Cổ không đưa quân đánh ngay mà lại gửi thư dụ hàng?
Câu 10: Thái độ của vua Trần trước âm mưu đe dọa của Mông Cổ?
Câu 11: Việc bắt giam sứ giả của Mông Cổ nói lên điều gì?
Câu 12: Sau trận đánh ở Bình Lệ Nguyên, vì sao vua Trần lại cho lui quân? Nhà Trần có chủ trương gì cho nhân dân Thăng Long để tiếp tục đánh giặc?
Câu 13: Kế hoạch “vườn không nhà trống” có tác dụng ntn?
Câu 14: Em có nhận xét gì về kế hoạch của nhà Trần lúc này?
Câu 15: Tại Thăng Long, quân Mông Cổ đã gây ra tội ác gì?
Câu 16: Em hiểu như thế nào về câu nói: “đầu thần chưa rơi xuống đất xin bệ hạ đừng lo” của thái sư Trần Thủ Độ”
Câu 17: Khi thời cơ đến vua Trần đã có quyết định như thế nào?
Câu 18: Tại sao quân Mông Cổ mạnh mà vẫn bị ta đánh bại?
V. TỔ CHỨC DẠY-HỌC: Dạy minh họa tiết 24:
1.Ổn định lớp: 1’
Chào mừng và giới thiệu đại biểu
2.Kiểm tra bài cũ: 3’ (trên máy chiếu)
Câu 1/ Điền những từ còn thiếu vào chỗ trống:
Quân đội nhà Trần được tuyển dụng theo chính sách (1)..và theo chủ trương “quân lính cốt tinh nhuệ, không(2)..”, xây dựng tinh thần đoàn kết trong quân đội. Quân đội nhà Trần được học tập (3).. và luyện tập (4)..thường xuyên.
1.“ngụ binh ư nông”
2. cốt đông
3. binh pháp
4. võ nghệ
 3. Bài mới (1’): 
* Giới thiệu bài: Dùng sơ đồ tư duy để nhắc lại các kiến thức: Ở 2 tiết trước chúng ta đã tìm hiểu về nước Đại Việt thời Trần với những nội dung: Sự thành lập nhà Trần, tổ chức bộ máy nhà nước, những nét chính về pháp luật và quân đội, với chủ trương, biện pháp mang tính tích cực của nhà Trần trong việc phục hồi và phát triển kinh tế nó đã có tác dụng rất lớn trong việc xây dựng một quốc gia Đại Việt hưng thịnh. Thế nước đã bắt đầu ổn định thế nhưng nguy cơ giặc ngoại xâm ngày càng đến gần. Quân Mông- Nguyên đã âm mưu rồi đưa quân sang xâm lược Đại Việt. Trước tình hình đó, nhà Trần đã lãnh đạo nhân dân kháng chiến như thế nào? Hôm nay cô sẽ hướng dẫn các em tìm hiểu qua 
Bài 14. BA LẦN KHÁNG CHIẾN CHỐNG QUÂN XÂM LƯỢC MÔNG- NGUYÊN (THẾ KỈ XIII)
I. CUỘC KHÁNG CHIẾN LẦN THỨ NHẤT CHỐNG QUÂN XÂM LƯỢC MÔNG CỔ (1258)
Hoạt động của thầy- trò
Nội dung bài học
HĐ1: Kết hợp với kênh hình tư liệu sgk
? Các em hãy quan sát bức tranh hình 29 sgk và cho biết nội dung của bức hình ?
GV chiếu hình ảnh lược đồ, tích hợp môn Địa lí
Nhìn vào bức tranh ta thấy có 2 phần tranh và 3 đoạn chữ giải thích các hình vẽ nhằm giới thiệu sức mạnh,tổ chức quân đội, trang bị vũ khí chiến thuật và cách đánh của người Mông Cổ.
- GV giới thiệu về việc quân Mông Cổ xâm chiếm Nam Tống và Trung Quốc. 
Qua việc tìm hiểu nội dung bức tranh và quan sát lược đồ em hãy cho cô biết quân Mông Cổ âm mưu xâm lược Đại Việt nhằm mục đích gì? 
HS: Xâm lược Đại Việt rồi đánh thẳng lên phía Nam Trung Quốc. tạo thế gọng kìm để tiêu diệt Nam Tống và thống trị Đại Việt.
Chú ý nhấn mạnh và giải thích cho HS khi nào gọi là quân Mông Cổ Và khi nào thì gọi là quân Nguyên.
HS trả lời GV nhận xét và tổng hợp chốt theo Chuẩn KTKN
GV dẫn dắt cho học sinh liên hệ thực tế tình hình thời sự đất nước hiện nay và tiến hành tích hợp liên môn Âm nhạc:
GV giảng: Âm mưu xâm lược và thống trị của Trung Quốc đối với nước ta đã có từ ngàn đời và cho đến ngày nay TQ vẫn chưa từ bỏ âm mưu xâm lược, bành trướng đó.
? Tại sao cô lại khẳng định điều này?
? Em có biết hiện nay TQ đã và đang có những động nào vi phạm đến chủ quyền của đất nước Việt Nam chúng ta?
HS trả lời theo hiểu biết của mình và nhận xét, bổ sung lẫn nhau
GV: nhận xét hoàn thiện và cung cấp kiến thức: 
- 1/1974 TQ đã sử dụng vũ lực chiếm đóng toàn bộ quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam.
- Sáng 1/5/2014 TQ đã di chuyển giàn khoan Hải Dương 981 từ đảo Tri Tôn thuộc quần đảo Hoàng sa tiến sâu vào thềm lục địa Việt Nam. Hành động này đã vi phạm nghiêm trọng đến chủ quyền Việt Nam và vi phạm công ước quốc tế về luật biển 1982, trực tiếp đe dọa hòa bình và ổn định khu vực
? Trước hành động đó của Trung Quốc, Đảng và nhà nước ta hiện nay đã có những chủ trương gì để giữ gìn chủ quyền biển đảo? 
HS trả lời, GV tổng hợp khái quát: Dựa vào công ước quốc tế về luật biển để đấu tranh bằng phương pháp hòa bình, đưa bộ đội kiểm ngư ra đảo, tăng cường lực lượng hải quân
? Liên quan đến những hoạt động này, các em có biết bài hát nào nói về những chiến sĩ hải quân đang ngày đêm canh gác biển đảo? 
? em có thể hát một đoạn của bài hát Nơi đảo xa của nhạc sĩ Thế Song sáng tác năm 1979 viết về người lính đảo.
GV tích hợp môn GDCD: Là học sinh, trước tình hình chủ quyền đất nước bị Trung Quốc xâm phạm, em cần phải làm gì? 
HS: Học tập thật tốt, góp phần xây dựng đất nước, tham gia nhiệt tình các phong trào do nhà nước phát động: “ góp đá xây dựng Trường Sa”, “em yêu biển đảo quê hương”; tranh thủ sự ủng hộ của nhân dân yêu chuông hòa bình trên thế giới, đấu tranh bằng phương pháp hòa bình dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam
GV: Trở lại với trang sử hào hùng của dân tộc vào thế kỉ XIII, nhà Trần đã chuẩn bị kháng chiến chống quân xâm lược Mông- Nguyên như thế nào? Mời cả lớp sang tìm hiểu mục 2
HĐ2: 
? Cuối năm 1257, khi được tin quân Mông Cổ xâm lược nước ta, vua tôi nhàTrần đã chuẩn bị như thế nào?
GV chiếu hình ảnh quân đội nhà Trần tập luyện
? Chủ trương đánh giặc đúng đắn của nhà Trần thể hiện ở điểm nào?
GV gợi mở: nếu HS không trả lời được:
? Đây có phải là cuộc chiến đơn độc của quân đội nhà Trần? 
HS: Huy động toàn dân kháng chiến
GV liên hệ với tư tưởng Hồ Chí Minh:
Lúc sinh thời chủ tịch HCM của chúng ta thường nói câu: “ Dễ trăm lần không dân cũng chịu, khó vạn lần dân liệu cũng xong”. Vậy, chúng ta thấy giữa Chủ tịch Hồ Chí Minh và các vua đầu thời Trần có cùng chung quan điểm về “lấy dân làm gốc” và coi trọng sức mạnh của quần chúng nhân dân, xây dựng tinh thần đoàn kết toàn dân tộc. Cho đến nay quan điểm này vẫn còn rất đúng đắn và sáng ngời.
GV: trước khi kéo quân vào xâm lược, tướng Mông Cổ cho sử giả đưa thư đe dọa và dụ hàng vua Trần.
? Vì sao Mông Cổ không đưa quân đánh ngay mà lại gửi thư dụ hàng?
(Coi thường Đại Việt)
? Thái độ của vua Trần trước âm mưu đe dọa của Mông Cổ?
? Việc bắt giam sứ giả của Mông Cổ nói lên điều gì?
HS: Quyết tâm kháng chiến chống quân Mông Cổ của vua tôi nhà Trần. 
GV dẫn dắt chuyển mục: Phát huy tinh thần yêu nước chống giặc ngoại xâm để bảo vệ độc lập, tự do và chủ quyền dân tộc của các thế hệ cha ông, quân và dân nước Đại Việt thời Trần còn sục sôi bầu máu nóng của hồn thơ Sông núi nước Nam mà Lý Thường Kiệt đã sử dụng trong cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Tống:
“Sông núi nước Nam vua Nam ở,
Rành rành định phận ở sách trời.
Cớ sao lũ giặc sang xâm phạm, 
Chúng bay sẽ bị đánh tơi bời”
Vậy, quân và dân nhà Trần đã chiến đấu và có những chiến thắng vang dội như thế nào trong cuộc kháng chiến chống quân Mông Cổ? mời các em sang tìm hiểu mục 3. 
GV mời đại diện các tổ lên dán các lược đồ tự vẽ ở nhà và nhận xét
GV chiếu lược đồ giới thiệu kí hiệu, GV tường thuật diễn biến.
GV Cho HS xem ảnh vẽ của Ngột Lương Hợp Thai.
? Sau trận đánh ở Bình Lệ Nguyên, vì sao vua Trần lại cho lui quân? Nhà Trần có chủ trương gì cho nhân dân Thăng Long để tiếp tục đánh giặc?
? Kế hoạch “vườn không nhà trống” này có tác dụng ntn?
HS Ban đầu làm kiêu lòng quân địch, gây cho chúng thiếu thốn thuốc men, lương thực, thực phẩm..
? Em có nhận xét gì về kế hoạch của nhà Trần lúc này?(sáng suốt)
? Tại Thăng Long, quân Mông Cổ đã gây ra tội ác gì?(Tàn phá kinh thành, lùng bắt, giết hại những người còn sót lại)
GV: Trước thế giặc mạnh, vua Trần lo lắng Hỏi ý kiến Thái sư Trần Thủ Độ: “thế giặc rất mạnh ta nên đánh hay nên hàng. Ông trả lơi: “đầu thần chưa rơi xuống đất, xin bệ hạ đừng lo”
? Em hiểu như thế nào về câu nói của thái sư Trần Thủ Độ?
- Ý chí quyết tâm đánh giặc, làm an tâm vua Trần
- Chưa đầy 1 tháng đóng giữ Thăng Long, quân giặc gặp khó khăn gì? Trước khó khăn đó quân giặc có hành động gì?(cướp bócbị nhân dân chống trả-> lực lượng hao mòn dần)
? Khi thời cơ đến vua Trần đã có quyết định như thế nào?
GV tường thuật cuộc phản công ở Đông Bộ Đầu. GV chiếu hình ảnh Đông bộ đầu xưa và nay.
GV cho Hs xem 1 đoạn phim hoạt hình về cuộc k/c chống quân xâm lược Mông Cổ lần thứ nhất. 
GV mời 1 hs lên trình bày lại diễn biến trên lược đồ.
? Tại sao quân Mông Cổ mạnh mà vẫn bị quân ta đánh bại?
1. Âm mưu xâm lược Đại Việt của Mông- Nguyên.
- Năm l257, Mông Cổ tiến đánh Nam Tống nhằm chiếm toàn bộ Trung Quốc. 
- Mông Cổ xâm lược Đại Việt rồi đánh thẳng lên phía nam Trung Quốc
2.Sự chuẩn bị kháng chiến của nhà Trần.
- Cả nước sắm sửa vũ khí.
- Thành lập các đội dân binh
- Luyện tập ngày đêm, sẵn sàng chiến đấu.
3. Cuộc kháng chiến lần thứ nhất chống quân Mông Cổ (1258)
 * Diễn biến:
- 1/1258, 3 vạn quân Mông Cổ do Ngột Lương Hợp Thai chỉ huy -> xâm lược Đại Việt.
- Để bảo toàn lược lượng, nhà trần cho quân rút khỏi Thăng Long, thực hiện “vườn không nhà trống”.
- Thời cơ đến, ta mở cuộc phản công lớn ở Đông Bộ Đầu.(bến sông Hồng, phố hàng Than, Hà Nội ngày nay)
- 29/1/1258 quân Mông Cổ thua trận phải rút chạy về nước
* Kết quả: Kháng chiến kết thúc thắng lợi.
* Ý nghĩa:
- Làm thất bại kế hoạch “gọng kìm” của giặc.
- Khích lệ tinh thần chiến đấu chống giặc ngoại xâm của vua tôi nhà Trần.
- Góp phần làm cho nhiều dân tộc khác thoát khỏi hiểm họa bị xâm lược và thôn tính. 
	4. Củng cố: 4’
	Gv tổ chức cho HS chơi trò chơi bông hoa lịch sử trên máy chiếu
	5. Hướng dẫn: 1’
	- Làm đáp án trả lời các câu hỏi trong SGK
	- CBB: Đọc và soạn trước phần Cuộc kháng chiến lần thứ hai chống quân xâm lược Nguyên (1285); Vẽ lược đồ 31 SGK vào vở.