Giáo án Lịch sử 10 - Bài 23: Phong trào tây sơn và sự nghiệp thống nhất đất nước bảo vệ tổ quốc cuối thế kỷ XVIII

Bài 23
PHONG TRÀO TÂY SƠN VÀ SỰ NGHIỆP THỐNG NHẤT
ĐẤT NƯỚC BẢO VỆ TỔ QUỐC CUỐI THẾ KỶ XVIII
I. MỤC TIÊU BÀI HỌC:
1.Kiến thức:
- Biết được thế kỷ XVI – XVIII, đất nước bị chia làm hai miền có chính quyền riêng biệt mà hầu như các tập đoàn phong kiến thống trị không còn khả năng thống nhất lại.
- Hiểu được trước tình trạng khủng hoảng của chế độ phong kiến ở cả 2 miền, nguy cơ chia cắt càng gia tăng. Phong trào Tây Sơn, trong quá trình đánh đổ các tập đoàn phong kiến đang thống trị, đã xó bỏ tình trạng chia cắt, bước đầu thống nhất lại đất nước.
- Hiểu rõ trong quá trình đấu tranh của mình, phong trào nông dân còn hoàn thành thắng lợi hai cuộc kháng chiến (chống Xiêm và chống Thanh) bảo vệ nền độc lập dân tộc, góp thêm những chiến công huy hoàng vào sự nghiệp giữ nước anh hùng của dân tộc.
2. Kỹ năng:
- Bồi dưỡng kỹ năng sử dụng bản đồ lịch sử.
- Bồi dưỡng khả năng phân tích, nhận định sự kiện lịch sử.
3. Thái độ:
- Bồi dưỡng lòng yêu nước đấu tranh cho sự nghiệp bảo vệ sự toàn vẹn đất nước.
- Tự hào về tinh thần đấu tranh của người nông dân Việt Nam.
II. THIẾT BỊ VÀ TÀI LIỆU DẠY HỌC:
- Bản đồ Việt Nam.
- Lược đồ các trận đánh mang tính quyết chiến.
- Một số câu nói của vua Quang Trung
III. TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC DẠY VÀ HỌC:
1. Kiểm tra bài cũ:
- Câu hỏi 1: Trong các thế kỷ XVI – XVIII, kinh tế nước ta có bước phát triển mới, phồn thịnh như thế nào?
- Câu hỏi 2: Tại sao thủ công nghiệp ở nước ta trong các thế kỷ XVI – XVIII ngày càng tăng tiến nhưng không thể chuyển hóa sang phương hức sản xuất tư bản chủ nghĩa?
2. Giới thiệu bài mới:
Qua bài 22 chúng ta đã thấy vào cuối thế kỷ XVIII, chế độ phong kiến Đàng Ngoài, Đàng Trong đều bước vào giai đoạn khủng hoảng suy tàn. Một phong trào nông dân bùng lên rầm rộ, mở đầu từ ấp Tây Sơn (Bình Định) và trong quá trình đấu tranh kiên cường của mình đã làm nên sự nghiệp lớn: Thống nhất đất nước và đánh bại giặc ngoại xâm, bảo vệ độc lập dân tộc.
3. Tổ chức các hoạt động dạy và học:
Hoạt động của thầy và trò
Kiến thức cơ bản
* Hoạt động 1: Tìm hiểu phong trào Tây Sơn và sự nghiệp thống nhất đất nước cuối thế kỷ XVIII.
- GV: Giới thiệu tình trạng khủng hoảng của chế độ phong kiến Đàng Ngoài: giữa thế kỷ XVIII chế độ phong kiến Đàng Ngoài lâm vào cuộc khủng hoảng trầm trọng: Ruộng đất bị chủ chiếm đoạt, thuế khóa nặng nề, quan lại tham nhũng, đời sống nhân dân sa sút nghiêm trọng. Phong trào đấu tranh của nông dân bùng lên rầm rộ, tiêu biểu có khởi nghĩa của Nguyễn Danh Phương, Nguyễn Hữu Cầu, Hoàng Công Chất, Lê Duy Mật
- GV giới thiệu về tình trạng của chế độ phong kiến Đàng Trong: Trong khi chế độ phong kiến Đàng Ngoài khủng hoảng thì ở Đàng Trong năm 1744, Chúa Nguyễn Phúc Khoát đã làm gì? Sự kiện này nói lên điều gì?
- HS trả lời.
- GV trình bày: Năm 1744, chúa Nguyễn xưng vương, bắt tay xây dựng chính quyền trung ương. Nước ta đứng trước nguy cơ bị chia làm hai nước. Chính quyền Đàng Trong từ đó cũng lâm vào khủng hoảng suy yếu, đời sống nhân dân cực khổ. Theo một giáo sĩ phương Tây lúc bấy giờ “Gạo đắt như vàng; tình trạng đói khổ bày ra; lắm cảnh thương tâm khó tả. Xác chết chồng chất lên nhau”. Phong trào nông dân bùng nổ ở Đàng Trong.
- GV yêu cầu HS theo dõi SGK để thấy được diễn biến chính của phong trào nông dân Tây Sơn và vai trò của khởi nghĩa Tây Sơn.
- HS theo dõi SGK phát biểu.
- GV bổ sung, kết luận về những nét chính của phong trào Tây Sơn.
- Gv trao đổi với HS về ba anh em Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ, Nguyễn Lữ: gốc họ Hồ, lớn lên gặp lúc chính quyền Đàng Trong suy yếu, Quốc phó Trương Thúc Loan chuyên quyền; nhân dân lầm than cực khổ. Ba anh em đã lê vùng Tây Sơn xây dựng căn cứ khởi nghĩa. Năm 1771, cả ba anh em đổi sang họ Nguyễn, dựng cờ chống Trương Thúc Loan tại Tây Sơn-Bình Định. Khởi nghĩa phát triển dần thành phong trào nông dân rộng lớn, lần lượt tiêu diệt các tập đoàn phong kiến Nguyễn, Trịnh, Lê, thống nhất đất nước.
- HS nghe, ghi chép.
- GV dẫn dắt: Ngoài sự nghiệp thống nhất đất nước phong trào Tây Sơn còn đảm đương nhiệm vụ kháng chiến chống ngoại bang bảo vệ Tổ quốc.
* Hoạt động 2: Tìm hiểu kháng chiến chống quân Xiêm (1785).
- GV yêu cầu HS theo dõi SGK để thấy được nguyên nhân, diễn biến, kết quả của cuộc kháng chiến chống quân Xiêm (1785).
- HS theo dõi SGK phát biểu.
- GV bổ sung, kết hợp với sử dụng lược đồ chiến thắng Rạch Gầm – Xoài Mút để trình bày cuộc kháng chiến chống quân Xiêm, sau đó kết luận.
- GV yêu cầu HS tường thuật về chiến thắng Rạch Gầm – Xoài Mút.
- HS trả lời.
- GV nhận xét, bổ sung: Đây là thắng lợi lớn, tiêu diệt gần 4 vạn quân Xiêm, thể hiện tài tổ chức, cầm quân của Nguyễn Huệ. Chiến thắng này đã khiến “Người Xiêm sau trận thua năm Giáp Thìn (1785) ngoài miệng thì nói khoác nhưng trong bụng thì sợ quân Tây Sơn như cọp”. Đập tan mưu đồ xâm lược của quân Xiêm, nêu cao ý thức dân tộc của phong trào Tây Sơn.
* Hoạt động 3: Tìm hiểu cuộc kháng chiến chống quân Thanh (1789).
- GV giảng giải: Sau khi đánh thắng quân Xiêm, năm 1786 Nguyễn Huệ kéo quân ra Bắc tiêu diệt họ Trịnh. Họ Trịnh đổ, ông tôn phù vua Lê, kết duyên với Công chúa Lê Ngọc Hân (con gái Lê Hiển Tông). Sau đó ông về Nam (Phú Xuân).
- Ở ngoài Bắc, Nguyễn Hữu Chỉnh giúp vua Lê Chiêu Thống, phản bội Tây Sơn. Vua Lê Chiêu Thống đã cầu cứu quân Thanh. Vua Thanh đã cho 29 vạn quân sang nước ta.
- GV yêu cầu HS theo dõi SGK, tìm hiểu nguyên nhân, diễn biến, kết quả của cuộc kháng chiến chống quan Thanh. Qua đó thấy được vai trò của Nguyễn Huệ - Quang Trung và tinh thần dân tộc của nghĩa quân Tây Sơn.
- HS theo dõi SGK tóm tắt diễn biến cuộc kháng chiến chống Thanh, phát biểu.
- GV bổ sung, kết luận và giảng thêm: Việc làm của Lê Chiêu Thống chứng tỏ Triều đình phong kiến nhà Lê không thể duy trì được nữa. Mặc dù Nguyễn Huệ đã rất cố gắng phù Lê. Trước tình hình đó, Nguyễn Huệ đã lên ngôi hoàng đế ngày 25/11/1788.
- GV đọc bài hiểu dụ của vua Quang Trung trong SGK trang 118 để giúp HS thấy được mục tiêu của cuộc tiến quân ra Bắc lần này và ý nghĩa của bài hiểu dụ. (Thể hiện tinh thần dân tộc cao cả, ý thức quyết tâm bảo vệ độc lập).
Bài hiểu dụ đã cổ vũ, tạo khí thế quyết tâm chiến đấu của nghỉa quân Tây Sơn sau 5 ngày hành quân thần tốc. Ngày mồng 5 tết, nghĩa quân thắng lợi ở Ngọc Hồi - Đống Đa.
- GV phát vấn: Cho biết công lao của phong trào nông dân Tây Sơn và Nguyễn Huệ?
- HS trả lời.
- GV kết luận.
* Hoạt động 4: Tìm hiểu Vương triều Tây Sơn.
- GV trình bày về sự thành lập vương triều Tây Sơn năm 1778 vẫn chưa giải quyết được các yêu cầu lịch sử. Khởi nghĩa vẫn tiếp tục.
- GV trình bày tiếp sự kiện Nguyễn Huệ lên ngôi năm 1788.
- HS nghe, ghi chép.
- GV yêu cầu HS theo dõi SGK về các chính sách của vua Quang Trung.
- GV theo dõi SGK phát biểu.
- GV nhận xét, kết luận về những chính sách của vua Quang Trung.
- HS nghe, ghi chép.
- GV minh họa về chính sách đối ngoại của Quang Trung. Sau khi đánh tan 29 vạn quân Thanh, Quang Trung cử Ngô Văn Sở và Phan Huy Ích sang Trung Quốc cầu phong, lập lại hòa bình để xây dựng đất nước. Nhà Thanh đã giảng hòa, phong vương và gởi quà tặng cho Quang Trung.
- GV phát vấn: Em có nhận xét gì về những việc làm của vua Quang Trung?
- HS trả lời.
- GV kết luận: Những chính sách của vua Quang Trung mang tính chất tiến bộ, thể hiện ý tưởng mới của một ông vua muốn thực hiện những chính sách cải cách. Nhưng những chính sách tiến bộ của ông chưa có ảnh hưởng lớn trên phạm vi cả nước. Năm 1792, Quang Trung đột ngột qua đời, sự nghiệp thống nhất đất nước, đưa đất nước thoát khỏi khủng hoảng chưa thành.
I. Phong trào Tây Sơn và sự nghiệp thống nhất đất nước cuối thế kỷ XVIII.
- Giữa thế kỷ XVIII, chế độ phong kiến ở Đàng Ngoài, Đàng Trong khủng hoảng sâu sắc ® Phong trào nông dân bùng nổ.
- Năm 1771, khởi nghĩa nông dân bùng lên ở ấp Tây Sơn (Bình Định) do ba anh em Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ, Nguyễn Lữ lãnh đạo.
+ Khởi nghĩa nhanh chóng phát triển thành phong trào lật đổ chúa Nguyễn ở Đàng Trong.
- Từ năm 1786 – 1788, nghĩa quân tiến ra Bắc lật đổ tập đoàn phong kiến Lê - Trịnh, thống nhất đất nước.
II. Các cuộc kháng chiến cuối thế kỷ XVIII.
1. Kháng chiến chống quân Xiêm (1785).
- Nguyễn Ánh cầu viện quân Xiêm. Năm vạn quân Xiêm tiến vào nước ta.
- Năm 1785, Nguyễn Huệ đã tổ chức trận đánh phục kích Rạch Gầm – Xoài Mút (trên sông Tiền - tỉnh Tiền Gang) đánh tan quân Xiêm, Nguyễn Ah1 phải chạy sang Xiêm.
2. Kháng chiến chống quân Thanh (1789).
- Vua Lê Chiêu Thống cầu viện nhà Thanh. Quân Thanh kéo sang nước ta.
- Năm 1788, Nguyễn Huệ lên ngôi hoàng đế, lấy niên hiệu là Quang Trung chỉ huy quân tiến ra Bắc.
- Ngày 5 Tết năm 1789, nghĩa quân Tây Sơn giành chiến thắng vang dội ở Ngọc Hồi - Đống Đa, tiến vào Thăng Long đánh bại hoàn toàn quân xâm lược.
- Phong trào nông dân Tây Sơn đã bước đầu hoàn thành sự nghiệp thống nhất đất nước và bảo vệ Tổ quốc.
III. Vương triều Tây Sơn.
- Năm 1778, Nguyễn NHạc xưng hoàng đế (hiệu Thái Đức) Vương triều Tây Sơn thành lập.
- Năm 1788, Nguyễn Huệ lên ngôi hoàng đế, thống trị vùng đất từ Thuận Hóa trở ra Bắc.
- Thành lập chính quyền các cấp, kêu gọi nhân dân khôi phục sản xuất.
- Lập lại sổ hộ khẩu, tổ chức lại giáo dục, thi cử (dịch chữ Hán, chữ Nôm để làm tài liệu dạy học), tổ chức quân đội.
- Đối ngoại: hòa hảo với nhà Thanh, quan hệ với Lào và Chân Lạp rất tốt đẹp.
- Năm 1802, Nguyễn Ánh tấn công, Vương triêu Tây Sơn lần lượt sụp đổ.
4. Củng cố:
- HS trả lời câu hỏi trong SGK.
5. Dặn dò, bài tập về nhà:
- HS học bài, làm bài tập SGK.
- Sưu tầm tranh ảnh về những công trình nghệ thuật trong các thế kỷ XVI – XVIII.