Giáo án môn Lịch sử 7 - Bài 14: Ba lần kháng chiến chống quân xâm lược Mông - Nguyên (thế kỉ XIII) - Đỗ Thị Hoa - Trường THCS Liêng Trang

Tuần 13 Ngày Soạn: 04 – 11 – 2011.
Tiết 25. Ngày Dạy: 07 – 11– 2011
 Bài 14: BA LẦN KHÁNG CHIẾN CHỐNG QUÂN XÂM LƯỢC MÔNG – NGUYÊN ( THẾ KỶ XIII ) ( tiết 3 )
 III/ CUỘC KHÁNG CHIẾN LẦN THƯ BA CHỐNG QUÂN XÂM LƯỢC 
 NGUYÊN ( 1287 – 1288 )
I/ MỤC TIÊU BÀI HỌC.
 1/ Kiến thức : Giúp học sinh :
Âm mưu quyết tâm xâm lược Đại việt lần thứ ba của nhà Nguyên.
Vua tôi nhà Trần quyết tâm tiến hành cuộc kháng chiến chống nhà Nguyên với các trận đánh lớn : Vân Đồn, Bạch Đằng và giành thắng lợi vẻ vang.
 2/ Tư tưởng.
Bồi dưỡng cho học sinh lòng căm thù giặc và tự hào về truyền thống hào hùng của dân tộc.
 3/ Kỹ năng.
 - Rèn kỹ năng sử dụng lược đồ để tóm tắt sự kiện lịch sử.
II. CHUẨN BỊ:
1.Giáo viên: Lược đồ cuộc kháng chiến lần thứ III chống quân Nguyên (1287 - 1288).
- Lược đồ chiến thắng Bạch Đằng (1288).
2.Học sinh: Đọc và trả lời câu hỏi SGK.
III. TIẾN TRÌNH
 1/ Kiểm tra bài cũ.
Nhà Trần chuẩn bị chống quân nguyên xâm lược ra sao ? Nêu những sự kiện chứng tỏ tinh thần quyết chiến của quân và dân ta ?
Trình bày diễn biến cuộc kháng chiến chống quân Nguyên lần 2 bằng lược đồ ?
 2/Giới thiệu bài mới : Sau thất bại thảm hại trong hai lần xâm lược, vua Nguyên rất tức tối, quyết tâm xâm lược bằng được nước ta để rửa nhục và thực hiện tham vọng mở rộng ách đô hộ đối với các quốc gia phía Nam Trung Quốc. Vậy, nhân dân ta đã đối phó ra sao ? -> bài mới.
 3/ Bài mới.
Hoạt động của thầy và trò
Nội dung bài học
Hoạt động 1:Tìm hiểu nhà Nguyên xâm lược Đại Việt 
Khi nghe tin con trai Thoát Hoan thất bại thảm hại đến nỗi phải chui vào ống đồng mới mong thoát thân. Vua Nguyên vô cùng xấu hổ, để rửa nhục, vua Nguyên hạ quyết tâm xâm lược Đại Việt lần thứ 3; lần này nhà Nguyên rất thận trọng, chuẩn bị vô cùng chu đáo.
? Hãy nêu dẫn chứng về việc quân Nguyên chuẩn bị chu đáo cho cuộc xâm lược?
-> Đình chỉ xâm lược Nhật Bản
+ Tập trung 30 vạn quân, cử nhiều danh tướng, do Thoát Hoan chỉ huy.
+ Hàng trăm thuyền chiến, hơn 70 thuyền lương, hàng vạn thạch thóc...
? Việc nhà Nguyên chuẩn bị cho lần xâm lược thứ ba kỹ lưỡng quy mô nói nên điều gì?
-> Để rửa nhục, để bành trướng ...
GV: Mặc dù chuẩn bị đã rất chu đáo, song vua Nguyễn vẫn không thoát khỏi nỗi ám ảnh lo sợ. Thể hiện ở chi tiết Vua Nguyên dặn con trai: "Không được cho Giao Chỉ là 1 nước nhỏ mà khinh thường", nhà Nguyên càng chuẩn bị kỹ lưỡng, chu đáo bao nhiêu thì nhà Trần càng gặp khó khăn bấy nhiêu.
? Trước nguy cơ xâm lược đó, vua tôi nhà Trần đã đưa ra kế sách gì?
-> Chuẩn bị kháng chiến: cử Trần Quốc Tuấn làm tổng chỉ huy.
Cuối tháng 12/1287 quân Nguyên ồ ạt tiến vào nước ta theo hai đường:
1. Đường bộ do Thoát Hoan chỉ huy, vượt qua biên giới đánh vào Lạng Sơn, Bắc Giang.
2. Đường biển do Ô Mã Nhi chỉ huy ngược sông Bạch Đằng hội quân với Thoát Hoan.
Về phía ta: sau nhiều trận đánh chặn giặc ở các cửa ải và những nơi hiểm yếu Trần Quốc Tuấn cho quân rút khỏi Vạn Kiếp và một số nơi khác về vùng sông Đuống, chặn không cho giặc vào Thăng Long.
Đầu năm 1288 Thoát Hoan chiếm đóng Vạn Kiếp, xây dựng căn cứ để đánh lâu dài với quân Trần.
? Tại sao Thoát Hoan không tiến quân thẳng vào Thăng Long mà lại chiếm đóng Vạn Kiếp?
-> Xây dựng căn cứ vững chắc, định đánh lâu dài với quân Trần.
+ Đợi cánh quân thuỷ đến, để cùng tiến đánh Thăng Long cho chắc thắng.
Hoạt động 2:Tìm hiểu trận Vân Đồn tiêu diệt đoàn thuyền lương của Trương Văn Hổ:	
? Tại sao Ô Mã Nhi lại ngược sông Bạch Đằng kéo đến Vạn Kiếp để hội quân với Thoát Hoan?
-> Ô Mã Nhi cho rằng, quân ta yếu không cản được đoàn thuyền lương.
GV tường thuật diễn biến trên lược đồ:
Trần Khánh Dư dự đoán khi đoàn thuyền của Ô Mã Nhi đi qua, có thể đánh được đoàn thuyền chở lương nên đã bố trí một trận mai phục. Đúng như dự đoán mấy ngày sau khi đoàn thuyền của Ô Mã Nhi đi qua vùng biển Vân Đồn thì đoàn thuyền chở lương của Trương Văn Hổ nặng nề, chậm chạp tiến qua Vân Đồn. Trần Khánh Dư mai phục sẵn ở đó, đổ ra đánh dữ dội. Phần lớn thuyền lương của địch bị đắm, số còn lại bị quân Trần chiếm.
Yêu cầu HS đọc hai dòng in ngiêng trong SGK
? Tại sao nhà Trần lại quyết định đánh đoàn thuyền chở lương?
-> Đánh vào dạ dày của giặc => đói => khó có thể chiến đấu lâu dài -> phá hỏng âm mưu "Cậy lương thực nhiều để đánh lâu dài với nhà Trần".
GV: Chiến thắng Vân Đồn làm cho quân giặc lâm vào thế bị động và gặp rất nhiều khó khăn. Còn đâu câu ca kiêu hãnh của đoàn kị binh Mông Nguyên:
“Trăm quân kị quây vòng
Vây bọc cả vạn người
Ngàn quân kị tản ra
Trải dài cả trăm dặm”
Về phía ta, sau chiến thắng Vân Đồn, ta chuyển sang thế chủ động, có nhiều thuận lợi và đây là thời cơ để quân dân nhà Trần mở cuộc phản công tiêu diệt giặc.
Hoạt động 3:Tìm hiểu chiến thắng Bạch Đằng	
? Vì sao ta thực hiện kế hoạch "Thăng Long vườn không, nhà trống"?
-> Thể hiện tư tưởng: “quyết không để một hạt thóc, một người dân lọt vào tay giặc...”
+ Bất hợp tác với giặc.
? Trước cảnh kinh thành Thăng Long hoang vắng quân lính Thoát Hoan đã làm gì?
-> Đốt phá kinh thành
+ Đuổi 2 vua Trần 
+ Tàn sát dân chúng cướp lương thực
+ Khai quật lăng mộ họ Trần...
? Tại sao Trần Quốc Tuấn quyết định tấn công giặc vào thời điểm ấy – thời điểm khi giặc đã rút chạy?
-> Tiêu diệt tận gốc ý chí xâm lược của kẻ thù.
? Tại sao Trần Quốc Tuấn lại chọn sông Bạch Đằng để chặn đánh giặc?
-> ảnh hưởng của thuỷ triều; Ta hiểu rõ cửa sông này; Ta thạo thuỷ chiến hơn địch.
GV tường thuật chiến thắng Bạch Đằng trên lược đồ:
Cánh quân mai phục ở Trúc Động có một nhiệm vụ quan trọng là đánh chặn, bắt giặc phải đi theo đúng lộ trình, đúng tốc độ mà TQT đã định sẵn cho chúng. Khi thuỷ triều lên, bãi cọc ngầm được che lấp. Thuyền giặc đang xuôi sông Bạch Đằng trôi vào trận địa, quân ta từ Tràng Kênh đánh áp sát. Thuyền chiến của ta tả xung hữu đột trên quãng ghềnh Cốc, thuỷ quân của ta bắn tên như mưa, dồn thuyền địch về tả ngạn sông. Ô Mã Nhi thúc thuyền tiến về hướng các cửa sông Chanh, sông Kênh tìm đường tháo chạy.
Lại nói về cánh quân bộ do Thoát Hoan chỉ huy rút chạy đã bị quân ta tập kích liên tiếp, sau hơn 10 ngày mới về tới biên giới (đất Quảng Tây). 
? Nguyên nhân thắng lợi và ý nghĩa lịch sử của cả ba lần kháng chiến chống giặc Mông Nguyên: 
-> Nhân dân đồng lòng hợp tác với triều đình đánh giặc.
- Do sự tài tình trong chỉ đạo kháng chiến của vua tôi nhà Trần đặc biệt là TQT.
? Sự tài tình của TQT thể hiện ở điểm nào?
-> Biết lợi dụng địa hình, địa vật hiểm yếu, bố trí trận địa và phục kích, kết hợp với quy luật lên xuống của thuỷ triều để tiêu diệt địch.
1. Nhà Nguyên xâm lược Đại Việt :
- Hoàn cảnh: vua Nguyên quyết tâm cho quân xâm lược lần III.
à Nhà Trần khẩn trương chuẩn bị kháng chiến.
- Diễn biến : 
 +12/1287 : Quân Nguyên ồ ạt tấn công Đại Việt.
 + Đầu 1288 : Thoát Hoan chọn Vạn Kiếp làm căn cứ.
2. Trận Vân Đồn tiêu diệt đoàn thuyền lương của Trương Văn Hổ:
- Trần Khánh Dư cho quân mai phục và tấn công dữ dội đoàn thuyền lương của địch ở Vân Đồn.
- Kết quả: phần lớn thuyền lương bị đắm, số còn lại bị quân nhà Trần chiếm.
3. Chiến thắng Bạch Đằng :
- Hoàn cảnh: 
+ 1/1288: Thoát Hoan cho quân chiếm đóng TLong.
 + Triều đình thực hiện kế hoạch “vườn không nhà trống” => quân Nguyên tuyệt vọng quyết định rút về nước.
=> quân ta chọn sông Bạch Đằng làm trận quyết chiến tiêu diệt giặc.
* Diễn biến: 
- T4/ 1288, đoàn thuyền của Ô Mã Nhi rút về theo đường sông Bạch Đằng.
- Ta nhử địch vào trận địa mai phục khi nước rút ta bất ngờ đánh ra từ hai phía phá vỡ đội hình giặc.
- Kết quả: Toàn bộ thuỷ binh của địch bị tiêu diệt, tướng Ô Mã Nhi bị bắt sống.
4/ Củng cố
- Nêu hoàn cảnh và diễn biến cuộc xâm lược Đại Việt lần III của quân Nguyên ?
- Cho HS lên bảng tường thuật lại diễn biến chiến thắng Bạch Đằng trên lược đồ
5/Hướng dẫn về nhà	
Học bài kết hợp Sgk trả lời các câu hỏi 1, 2 trang 65.
Chuẩn bị bài phần tiếp theo trang 66 – 67.
. RÚT KINH NGHIỆM:
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................