Giáo án môn Lịch sử lớp 6 - Bài 3: Xã hội nguyên thủy

Tiết 2 Soạn ngày 29 tháng 8 năm 2010
Bài 2: XÃ HỘI NGUYÊN THỦY
MỤC ĐÍCH YÊU CẦU
 Kiến thức
Học xong bài này, HS cần:
- Hiểu được vai trò của công cụ bằng kim loại và sự tiến bộ của sản xuất, quan hệ xã hội.
- Nêu được quá trình tan rã của xã hội nguyên thủy và hiểu nguyên nhân của quá trình đó.
2. Tư tưởng
- Bồi dưỡng HS thái độ đúng đắn đối với lao động, vai trò của công cụ lao động đối với sự phát triển của xã hội loài người.
3. Kĩ năng
- Giúp HS rèn luyện kĩ năng trình bày nội dung lịch sử
- Rèn luyện các kĩ năng phân tích, tổng hợp, đánh giá.
II. THIẾT BỊ, TÀI LIỆU DẠY-HỌC
- Tranh ảnh lịch sử
- Các tài liệu có liên quan
III. TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC DẠY-HỌC
Ổn định lớp
Kiểm tra bài cũ
- Người tinh khôn có những đặc điểm gì tiến hóa hơn so với Người tối cổ?
- Thế nào là bầy người nguyên thủy? Công xã thị tộc mẫu hệ? So sánh hai giai đoạn này về đời sống vật chất?
3. Giới thiệu bài mới
Sự xuất hiện người tinh khôn đã mở ra trang mới trong lịch sử loài người. Con người đã biết đến hình thức tổ chức xã hội đầu tiên là công xã thị tộc mẫu hệ. Với công cụ bằng đá, con người đã có những bước tiến đáng kể trong hoạt động kinh tế. Tuy nhiên, bước ngoặt quan trọng làm thay đổi đời sống con người phải đến khi công cụ bằng kim loại xuất hiện. Sự xuất hiện của công cụ bằng kim loại có những tác động và ý nghĩa như thế nào đối với công xã thị tộc mẫu hệ? Đó là nội dung của bài 2: Xã hội nguyên thủy.
Tiến trình tổ chức dạy-học
Hoạt động của thầy-trò
Kiến thức cơ bản
Hoạt động 1:
- GV giới thiệu sơ lược về đời sống vất chất và tinh thần khi cách mạng đá mới diễn ra: Từ ghè, đẽo, đập, tước chuyển sang khoan, cưa, mài đá. Sự kết hợp giữa đá, xương thú và gỗ làm cho công dụng của công cụ tăng thêm. Năng suất lao động tăng, nguồn dự trữ tăng. Trồng trọt và chăn nuôi phát triển thay thế săn bắn và hái lượm. Dân số tăng lên.
- GV hỏi: Tại sao cuối thời đá mới, người ta biết và sử dụng rất hạn chế đồng?
- HS suy nghĩ, trả lời. GV bổ sung: vì đồng rất hiếm, rất mềm và chỉ có thể làm khuyên tai hay nhẫn, nóng chảy ở nhiệt độ 1084,5oC. Hơn 1000 năm sau, người ta biết chế đồng thau hay đồng thanh, cứng hơn nhiều, pha với thiếc (12%), nóng chảy ở 850oC, tức là tốt hơn, tốn ít hơn và dễ làm hơn.
- GV: Khoảng 3000 năm trước, con người biết sử dụng sắt. Sắt rất sẵn có, sử dụng làm công cụ, vũ khí rất tốt nhưng khó làm, nóng chảy ở 1535oC, rèn sắt cũng không phải dễ dàng.
- GV hỏi: Việc phát hiện ra công cụ bằng kim loại đã có những tác động như thế nào đối với đời sống xã hội của con người?
- HS theo dõi SGK, suy nghĩ và trả lời. GV chốt ý.
- GV giảng giải: Trong một thời gian dài, con người sử dụng công cụ bằng đá, thứ nguyên liệu vừa cứng, giòn, rất khó ghè đẽo, mất nhiều thời gian để cải tiến. Trong khi đó, đồng và sắt lại dung tiện lợi, dẻo, mềm, dễ ghè, đập thành những công cụ hoặc đồ dùng có hình dáng theo ý muốn.
- GV minh họa bằng kênh hình.
- GV hình thành khái niệm: Công xã thị tộc phụ quyền là tổ chức xã hội trong đó quyền lực của người đàn ông trong gia đình và xã hội được khẳng định, chế độ hôn nhân một vợ một chồng. GV hướng dẫn HS so sánh với công xã thị tộc mẫu hệ.
Hoạt động 2:
- GV giảng giải cơ chế tổ chức xã hội trong các công xã: Những người có uy tín chiếm đoạt một phần sản phẩm của cộng đồng bằng cách bớt xén của chung thành của riêng. Khi chia phần, họ tìm cách lấy nhiều hơn. Trải qua nhiều thế hệ, sự giàu nghèo càng có sự phân hóa rõ rệt.
- GV hỏi: Tại sao trong công xã thị tộc mẫu hệ, quyền của người phụ nữ chỉ là quyền bình đẳng, được tôn trọng còn trong công xã thị tộc phụ quyền, quyền lực của người đàn ông là vô hạn?
- HS trả lời, GV nhận xét và giải thích thêm.
- GV hỏi: Nguyên nhân nào dẫn đến sự tan rã của xã hội nguyên thủy?
- HS suy nghĩ trả lời, GV chốt ý.
1. Vai trò của công cụ bằng kim loại và sự tiến bộ của sản xuất, quan hệ xã hội
- Sự xuất hiện công cụ bằng kim loại:
 + Sự phát triển từ công cụ đá sang công cụ bằng kim loại.
 + Khoảng 5500 năm trước, phát hiện đồng đỏ. Nơi phát hiện sớm nhất là Tây Á và Ai Cập.
- Khoảng 4000 năm trước, phát hiện đồng thau ở nhiều nơi, trong đó có Việt Nam.
- Khoảng 3000 năm trước, con người biết sử dụng đồ sắt.
- Hệ quả của việc sử dụng công cụ bằng kim loại:
 + Tính vượt trội của nguyên liệu đồng và sắt so với đá, xương và sừng.
 + Sự tiến bộ của kĩ thuật chế tác công cụ: kĩ thuật luyện kim, đúc đồng và sắt; loại hình công cụ mới: lưỡi cuốc, lưỡi cày bằng sắt.
 + Sản xuất phát triển: nông nghiệp dùng cày khai phá đất đai, mở rộng diện tích trồng trọt; thủ công nghiệp (luyện kim, đúc đồng, làm đồ gỗ); năng suất lao động tăng, làm xuất hiện một lượng sản phẩm dư thừa thường xuyên.
 + Quan hệ xã hội: công xã thị tộc phụ quyền thay thế công xã thị tộc mẫu quyền.
2. Quá trình tan rã của xã hội thị tộc và nguyên nhân của quá trình đó.
- Một số người lợi dụng chức phận, chiếm của cải dư thừa, làm xuất hiện chế độ tư hữu.
- Trong gia đình phụ hệ xuất hiện sự bất bình đẳng và sự đối kháng giữa đàn ông và đàn bà.
- Do quá trình chiếm hữu của cải dư thừa và khả năng lao động của mỗi gia đình khác nhau làm xuất hiện kẻ giàu-người nghèo. Xã hội nguyên thủy chuyển dần sang xã hội có giai cấp.
- Nguyên nhân: do sự phát triển của sức sản xuất, làm xuất hiện của cải dư thừa thường xuyên.
Củng cố và dặn dò
- Củng cố: GV nhấn mạnh những thay đổi theo xu thế phát triển của xã hội nguyên thủy từ sự hình thành thị tộc, bộ lạc đến sự xuất hiện tư hữu và xã hội có giai cấp.
- Dặn dò: HS trả lời câu hỏi SGK và đọc trước bài 3.