Giáo án môn Lịch sử lớp 6 - Bài 4: Các quốc gia cổ đại phương Đông - Trần Thị Quy

Chöông II: XAÕ HOÄI CỔ ĐẠI
Tieát 3-4 Baøi 4
I. MUÏC TIEÂU BAØI HOÏC
Sau khi hoïc xong baøi hoïc, học sinh sẽ:
1. Về kieán thöùc
- Trình bày được nhöõng ñaëc ñieåm cuûa ñieàu kieän töï nhieân cuûa caùc quoác gia phöông Ñoâng vaø söï phaùt trieån ban ñaàu cuûa caùc ngaønh kinh teá; töø ñoù thaáy ñöôïc aûnh höôûng cuûa ñieàu kieän töï nhieân vaø neàn taûng kinh teá ñeán quaù trình hình thaønh Nhaø nöôùc, cô caáu xaõ hoäi, theå cheá chính trò  ôû Phương Đông.
- Biết được cơ sở hình thaønh, thời gian xuất hiện các quốc gia coå ñaïi phöông Ñoâng, các tầng lớp chính trong xã hội cổ đại phương Đông
- Thoâng qua vieäc tìm hieåu veà cô caáu boä maùy Nhaø nöôùc vaø quyeàn löïc cuûa nhaø vua, HS phải giải thích được theá naøo laø cheá ñoä chuyeân cheá coå ñaïi.
- Liệt kê được nhöõng thaønh töïu lôùn veà vaên hoaù cuûa caùc quoác gia coå ñaïi phöông Ñoâng. Giải thích được nguyên nhân ra đời của các thành tựu này cũng như tác dụng của nó đối với đời sống con người.
2. Về tö töôûng
- Thoâng qua baøi hoïc boài döôõng loøng töï haøo veà truyeàn thoáng lòch sö û, những thành tựu văn hóa rực rỡ cuûa caùc daân toäc phöông Ñoâng, trong ñoù coù Vieät Nam.
3. Về kyõ naêng
- Bieát söû duïng baûn ñoà ñeå phaân tích nhöõng thuaän lôïi, khoù khaên vaø vai troø cuûa caùc ñieàu kieän ñòa lyù ôû caùc quoác gia coå ñaïi phöông Ñoâng.
- Quan sát, nhận xét, đánh giá các bức tranh.
II. THIEÁT BÒ, TAØI LIEÄU DAÏY - HOÏC
- Baûn ñoà caùc quoác gia coå ñaïi.
- Baûn ñoà theá giôùi hieän nay.
- Tranh aûnh noùi veà nhöõng thaønh töïu vaên hoaù cuûa caùc quoác gia coå ñaïi phöông ñoâng ñeå minh hoa.ï 
III. Tieán trình toå chöùc daïy - hoïc
Baøi naøy daïy trong 2 tieát: Tieát 1 giaûng muïc 1, 2 vaø muïc 3; Tieát 2 giaûng muïc 4 vaø 5.
TIẾT 1
1. Ổn định lớp
2. Kieåm tra baøi cuõ
Caâu 1: Trình bày thời gian ra đời của các kim khí, vai trò của công cụ kim khí đối với loài người?
Câu 2: Trình bày sự xuất hiện của tư hữu và sự thay đổi của xã hội loài người trước những hiện tượng đó.
3. Daãn daét baøi môùi
	Trong xã hội nguyên thủy, quan hệ xã hội là cùng làm cùng hưởng rất bình đẳng nhưng từ khi tư hữu xuất hiện, xã hội bắt đầu có sự thay đổi có sự phân hóa giàu nghèo, bất bình đẳng xã hội nguyên thủy tan rã những chỗ cho một xã hội có giai cấp, có nhà nước. Trong tiến trình lịch sử ấy, ở phương Đông trên các lưu vực các con sống lớn, những nhà nước đầu tiên đã ra đời. Không chỉ xuất hiện nhà nước, Phöông Ñoâng laø caùi noâi cuûa vaên minh nhaân loaïi, nôi maø laàn ñaàu tieân con ngöôøi ñaõ bieát saùng taïo ra chöõ vieát, vaên hoïc, ngheä thuaät vaø nhieàu tri thöùc khoa hoïc khaùc.Để tìm hiều rõ hơn về các quốc gia cổ đại Phương Đông cũng như các thành tựu của nó chúng ta cùng tìm hiểu bài học hôm nay.
4. Toå chöùc caùc hoaït ñoäng treân lôùp
Hoạt động của giáo viên và học sinh
Kiến thức học sinh cần đạt
GV dẫn ý: Điều kiện tự nhiên và kinh tế đóng vai trò rất quan trọng đối với sự ra đời của các quốc gia cổ đại nói chung và các quốc gia cổ đại Phương Đông nói riêng để tìm hiểu chúng ta tìm hiểu mục 1
- GV treo bản đồ “Các quốc gia cổ đại” trên bảng, yêu cầu HS quan sát, kết hợp với SGK, GV giới thiệu cho HS khu vực của các quốc gia cổ đại phương Đông (Ai Cập, Lưỡng Hà, Trung Quốc,...) 
 - GV phát vấn: Điều kiện tự nhiên của các quốc gia cổ đại phương Đông có những thuận lợi và khó khăn gì? 
- Gọi một HS trả lời, các HS khác có thể bổ sung cho bạn.
- GV dẫn dắt HS tìm ra vấn đề: Muốn khắc phục khó khăn cư dân phương Đông đã phải làm gì? 
HS suy nghĩ trả lời
- GV nhaän xeùt vaø choát yù:
	+ Thuaän lôïi: ñaát ñai phuø sa maøu môõ vaø meàm neân coâng cuï baèng goã, ñaù cuõng coù theå canh taùc vaø taïo neân muøa maøng boäi thu.
	+ Khoù khaên: Deã bò nöôùc soâng daâng leân gaây luõ luït, maát muøa vaø aûnh höôûng ñeán cuoäc soáng cuûa ngöôøi daân.
	- Muoán baûo veä muøa maøng vaø cuoäc soáng cuûa mình, ngay töø ñaàu cö daân phöông Ñoâng ñaõ phaûi ñaép ñeâ, trò thuyû, laøm thuyû lôïi. Coâng vieäc naøy ñoøi hoûi coâng söùc cuûa nhieàu ngöôøi soáng quaàn tuï, gaén boù vôùi nhau trong caùc toå chöùc xaõ hoäi. Nhờ đó nhà nước sớm hình thành.
- GV đặt câu hỏi tiếp: Hãy nêu những ngành kinh tế chính ở khu vực này? Đặc trưng của nền kinh tế của các quốc gia cổ đại phương Đông?
	- GV choát laïi: Cư dân Phương Đông thời kỳ này sống chủ yếu bằng nghề nông, họ biết trồng lúa mỗi năm 2 vụ, biết đắp đê ngăn lũ, đào kênh máng dẩn nước,... Ngoài nghề nông họ còn chăn nuôi gia súc ở những vùng đồi, ven chân núi những đàn gia súc lớn đã đã đem lại sức kéo và thực phẩm đáng kể cho cư dân, người ta còn biết làm gốm dệt vải, luyện kim, 
GV dẫn ý: Do ñieàu kieän töï nhieân thuaän lôïi, saûn xuaát phaùt trieån maø khoâng caàn ñôïi ñeán khi xuaát hieän coâng cuï baèng saét, trong xaõ hoäi ñaõ xuaát hieän cuûa caûi dö thöøa daãn ñeán söï phaân hoaù xaõ hoäi keû giaøu, ngöôøi ngheøo, taàng lôùp quyù toäc vaø bình daân. Treân cô sôû ñoù Nhaø nöôùc ñaõ ra ñôøi.
 Chúng ta cùng tìm hiểu mục 2 sự hình thành các quốc gia cổ đại.
- GV phát vấn: Các quốc gia cổ đại Phương Đông hình thành vào thời gian nào?
HS theo dõi SGk trả lời
GV nhận xét, giảng thêm: Ởû trên lưu vực các con sông lớn caùc quoác gia coå ñaïi ñaàu tieân xuaát hieän ở khu vực Đông Phi, trên lưu vực sông Nin nhà nước Ai Caäp ra đđời vào khoảng 3200 năm TCN, ở lưu vực Löôõng Haø vào khoảng thiên niên kỷ IV TCN hàng chục nước nhỏ của người Sume đã được hình thành.Trên lưu vực sông Ấn các quốc gia cổ của người Ấn đã hình thành vào thiên niên kỷ III TCN. Ở Trung Quoác vaøo khoảng cuối thiên niên kỷ III nhà Hạ đã lập ra nhà nước đầu tiên. Như vậy, vào khoaûng thieân nieân kyû thöù IV - III TCN, các quốc gia cổ đại phương Đông đều đã được hình thành.
- GV cho HS xem sơ đồ sau và nhận xét trong xã hội cổ đại phương Đông có những tầng lớp nào? Công việc chính của mỗi tầng lớp?
Quí tộc 
Nông dân công xã
Nô lệ 
Vua
HS trả lời
GV nhận xét giảng giải: Do nhu caàu trò thuyû vaø xaây döïng caùc coâng trình thuyû lôïi khieán noâng daân vuøng naøy gaén boù trong khuoân khoå cuûa coâng xaõ noâng thoân. Vôùi ngheà noâng laø chính neân noâng daân coâng xaõ laø löïc löôïng ñoâng ñaûo nhaát, coù vai troø to lôùn trong saûn xuaát, hoï töï nuoâi soáng baûn thaân cuøng gia ñình vaø noäp thueá cho quyù toäc, ngoaøi ra hoï coøn phaûi laøm moät soá nghóa vuï khaùc nhö ñi lính, xaây döïng caùc coâng trình.
Voán xuaát thaân töø caùc boâ laõo ñöùng ñaàu caùc thò toäc, hoï goàm caùc quan laïi töø Trung Öông xuoáng ñòa phöông. Quý tộc soáng sung söôùng (ôû nhaø roäng vaø xaây laêng moä lôùn) döïa treân söï boùc loät noâng daân: hoï thu thueá cuûa noâng daân döôùi quyeàn tröïc tieáp hoaëc nhaän boång loäc cuûa Nhaø nöôùc cuõng do thu thueá cuûa noâng daân.
Noâ leä, chuû yeáu laø tuø binh vaø thaønh vieân coâng xaõ bò maéc nôï hoaëc bò phaïm toäi. Vai troø cuûa hoï laø laøm caùc coâng vieäc naëng nhoïc, haàu haï quyù toäc.
- GV giới thiệu nội dung cột đá mang nội dung bộ luật Hamurabi.
1. Điều kiện tự nhiên và sự phát triển kinh tế 
a. Điều kiện tự nhiên 
- Thuận lợi: Đất đai phù sa màu mỡ, gần nguồn nước tưới, thuận lợi cho sản xuất và sinh sống quần tụ thành những trung tâm quần cư lớn
- Khó khăn: Dễ bị lũ lụt, gây mất mùa, 
 Xây dựng đê điều trị thuỷ con người sống gắn bó với nhau.
b. Sự phát triển của các ngành kinh tế 
- Nghề nông nghiệp lúa nước là chính
- Ngoài ra còn chăn nuôi và làm thủ công nghiệp.
2. Sự hình thành các quốc gia cổ đại
Caùc quoác gia coå ñaïi ñaàu tieân xuaát hieän ôû Ai Caäp, Löôõng Haø, AÁn Ñoä, Trung Quoác vaøo khoaûng thieân nieân kyû thöù IV - III TCN.
3. Xã hội có giai cấp đầu tiên 
- Nông dân công xã: Chiếm số đông trong xã hội, là thành viên của công xã. Họ nhận ruộng của công xã cày cấy và nộp tô thuế cho quan lại địa phương, Nhà nước
- Quí tộc: Gồm các quan lại ở địa phương, các thủ lĩnh quân sự và những người phụ trách lễ nghi tông giáo. Họ có nhiều đặc quyền, đặc lời
- Nô lệ : Họ phải làm các việc nặng nhọc 
4. Củng cố: 
GV toùm taét caùc noäi dung chính
-Caùc quoác gia coå ñaïi phöông Ñoâng sôùm xuaát hieän beân löu vöïc caùc soâng lôùn ôû khu vöïc caùc con soâng lôùn thuoäc chaâu AÙ vaø chaâu Phi.Treân cô sôû cuûa coâng cuï lao ñoäng baèng ñaù vaø moät ít ñoà ñoàng nhöng vôùi ñieàu kieän töï nhieân thuaän lôïi noù cho pheùp nôi ñaây sôùm hình thaønh neân nhieàu quoác gia coå ñaïi sôùm nhaát treân theá giôùi.
-Treân cô sôû ñoù, cö daân ôû ñaây sinh soáng chuû yeáu baèng ngheà noâng troàng luùa nöôùc
-Xaõ hoäi coå ñaïi phöông Ñoâng goàm coù ba taàng lôùp: Noâng daân coâng xaõ, Quí toäc vaø noâ leä. Trong ñoù noâng daân coâng xaõ laø löïc löôïng saûn xuaát chính .
5. Dặn dò, bài tập: 
	- Vì sao các các quốc gia cổ đại phương Đông ra đời sớm?
	- Điều kiện tự nhiên đã ảnh hưởng gì đến đời sống kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội các quốc gia cổ đại phương Đông?
	- Trong xã hội cổ đại có những tầng lớp nào? vai trò quyền lợi, nghĩa vụ của các tầng lớp.
	Về nhà đọc phần tiếp theo của bài 3.
IV.RUÙT KINH NGHIEÄM
...................................................................................................................
TIẾT 2: Baøi 3
CAÙC QUOÁC GIA COÅ ÑAÏI PHÖÔNG ÑOÂNG
I. Tiến trình tổ chức dạy- học
1. Ổn định lớp
2. Kiểm tra bài cũ
Câu 1: Tại sao cư dân ở lưu vực các dòng sông lớn ở châu Á, châu Phi có thể sớm phát triển thành xã hội có giai cấp và nhà nước? Đặc điểm kinh tế của các vùng này là gì?
Câu 2: Thời gian hình thành các quốc gia cổ đại phương Đông? Các tầng lớp trong xã hội?
3. Toå chöùc caùc hoaït ñoäng treân lôùp
Hoạt động của giáo viên và học sinh
Kiến thức học sinh cần đạt
Gv giải thích từ chuyên chế, chuyên tức là chỉ làm hoặc hoặc chủ yếu chỉ làm một việc gì đó, chuyên: có chuyên môn kiến thức sâu. Chuyên chế (chủ yếu chỉ vua chúa): nắm tất cả quyền lực tối cao, cai trị một cách độc đoán. 
GV yêu cầu HS đọc mục 4 SGK và đặt câu hỏi: Sự chuyên chế của nhả vua được thể hiện như thế nào ở các quốc gia cổ đại phương Đông?
 HS theo dõi SGK trả lời
 GV nhận xét câu trả lời, giảng giải thêm: Nhà nước hình thành từ liên minh bộ lạc, tức là các bộ lạc có quan hệ thân thuộc với nhau, liên kết với nhau do nhu cầu trị thủy và xây dựng các công trình thủy lợi. Nhà nước được lập ra để điều hành và quản lý xã hội. Đứng đầu nhà nước là vua, vua hiện thân cho sự thống nhất lành thổ và tập trung quyền lực. tự coi mình là đại diện của thần thánh ở dưới trần gian, người chủ tối cao của đất nước, quyết định mọi chính sách và công việc gọi đó là vua chuyên chế. GV giảng về người đứng đầu các nước tiêu biểu như Ai Cập, Trung Quốc, Ấn Độ,
HS nghe ghi ý chính.
- GV phát vấn tiếp: Thế nào là chế độ chuyên chế cổ đại? 
HS suy nghĩ trả lời, GV nhận xét chốt lại ý: Xã hội có vua đứng đầu với quyền lực tối cao, với sự giúp việc của hệ thống quan lại, được gọi là chế độ chuyên chế cổ đại
- Giáo viên yêu cầu học sinh thảo luận theo nhóm (mỗi nhóm thảo luận các câu hỏi do GV yêu cầu, 4 nhóm tương ứng với 4 thành tựu trong mục 5)
- Nhóm 1: Tại sao hai ngành lịch pháp và thiên văn lại ra đời sớm nhất ở phương Đông? Nhận xét gì về Lịch pháp của phương Đông?
- Nhóm 2: Vì sao chữ viết ra đời? Tác dụng của chữ viết?
- Nhóm 3: Nguyên nhân ra đời của toán học? Những thành tựu của toán học phương Đông và tác dụng của nó? Vì sao người Ai Cập giỏi hình học, người Lưỡng Hà giỏi số học?
- Nhóm 4: Tìm hiểu những công trình kiến trúc cổ đại phương Đông? Những công trình nào còn tồn tại đến ngày nay?
- GV goïi ñaïi dieän caùc nhoùm leân trình baøy vaø thaønh vieân cuûa caùc nhoùm khaùc có theå boå sung cho baïn, sau ñoù GV nhaän xeùt vaø choát yù:
	- Nhoùm 1: - Thieân vaên hoïc vaø lòch laø 2 ngaønh khoa hoïc ra ñôøi sôùm nhaát, gaén lieàn vôùi nhu caàu saûn xuaát noâng nghieäp. Ñeå caøy caáy ñuùng thôøi vuï, ngöôøi noâng daân ñeàu phaûi "troâng Trôøi, troâng Ñaát". Hoï quan saùt söï chuyeån ñoäng cuûa maët Traêng, maët Trôøi vaø töø ñoù saùng taïo ra lòch – noâng lòch (lòch noâng nghieäp), laáy 365 ngaøy laø moät naêm vaø chia laøm 12 thaùng (cö daân soâng Nin coøn döïa vaøo möïc nöôùc soâng leân xuoáng maø chia laøm 2 muøa: muøa möa laø muøa nöôùc soâng Nin leân; muøa khoâ laø muøa nöôùc soâng Nin xuoáng, töø ñoù coù keá hoaïch gieo troàng vaø thu hoaïch cho phuø hôïp).
	- Vieäc tính lòch chæ ñuùng töông ñoái, nhöng noâng lòch thì coù ngay taùc duïng ñoái vôùi vieäc gieo troàng.
	- Môû roäng hieåu bieát: Con ngöôøi ñaõ vöôn taàm maét tôùi trôøi, ñaát, traêng, sao vì muïc ñích laøm ruoäng cuûa mình vaø nhôø ñoù ñaõ saùng taïo ra hai ngaønh thieân vaên hoïc vaø pheùp tính lòch (trong tay chöa coù noåi coâng cuï baèng saét nhöng ñaõ tìm hieåu vuõ truï...).
	- Nhoùm 2: Chöõ vieát ra ñôøi laø do xaõ hoäi ngaøy caøng phaùt trieån, caùc moái quan heä phong phuù, ña daïng. Hôn nöõa do nhu caàu ghi cheùp, cai trò, löu giöõ nhöõng kinh nghieäm maø chöõ vieát ñaõ ra ñôøi. Chöõ vieát xuaát hieän vaøo thieân nieân kyû thöù IV TCN maø sôùm nhaát laø ôû Ai Caäp vaø Löôõng Haø. Ban ñaàu laø chöõ töôïng hình (veõ hình gioáng vaät ñeå bieåu thò), sau naøy ngöôøi ta caùch ñieäu hoaù chöõ töôïng hình thaønh neùt vaø gheùp caùc neùt theo quy öôùc ñeå phaûn aùnh yù nghó con ngöôøi moät caùch phong phuù hôn goïi laø chöõ töôïng yù. Chöõ töôïng yù ñöôïc gheùp vôùi moät aâm thanh ñeå phaûn aùnh tieáng noùi, tieáng goïi coù aâm saéc, thanh ñieäu cuûa con ngöôøi. Ngöôøi Ai Caäp vieát treân giaáy papiruùt (voû caây saäy caùn moûng), ngöôøi Löôõng Haø vieát treân ñaát seùt roài ñem nung khoâ, ngöôøi Trung Quoác vieát treân mai ruøa, theû tre, truùc hoaëc treân luïa baïch ...).
	- GV cho HS xem tranh aûnh noùi veà caùch vieát chöõ töôïng hình cuûa cö daân phöông Ñoâng xöa vaø hieän nay treân theá giôùi vaãn coøn moät soá quoác gia vieát chöõ töôïng hình nhö : Trung Quoác, Nhaät Baûn, Haøn Quoác.
	- GV nhaän xeùt: Chöõ vieát laø phaùt minh quan troïng nhaát cuûa loaøi ngöôøi, nhôø ñoù maø caùc nhaø nghieân cöùu ngaøy nay hieåu ñöôïc phaàn naøo cuoäc soáng cuûa cö daân coå ñaïi xöa.
	- Nhoùm 3: Do nhu caàu tính laïi dieän tích ruoäng ñaát sau khi bò ngaäp nöôùc, tính toaùn vaät lieäu vaø kích thöôùc khi xaây döïng caùc coâng trình xaây döïng, tính caùc khoaûn nôï naàn neân toaùn hoïc sôùm xuaát hieän ôû Phöông Ñoâng. Ngöôøi Ai Caäp gioûi veà tính hình hoïc, hoï ñaõ bieát caùch tính dieän tích tam giaùc, hình thang ... hoï coøn tính ñöôïc soá Pi baèng 3,16 (töông ñoái)... Ngöôøi Löôõng Haø hay ñi buoân xa gioûi veà soá hoïc, hoï coù theå laøm caùc pheùp tính nhaân, chia cho tôùi haøng trieäu. Ngöôøi AÁn Ñoä phaùt minh ra soá 0...
	- GV nhaän xeùt: Maëc duø toaùn hoïc coøn sô löôïc nhöng ñaõ coù taùc duïng ngay trong cuoäc soáng luùc baáy giôø vaø noù cuõng ñeå laïi nhieàu kinh nghieäm quyù chuaån bò cho böôùc phaùt trieån cao hôn ôû giai ñoaïn sau.
	- Nhoùm 4: Caùc coâng trình kieán truùc coå ñaïi: Do uy quyeàn cuûa caùc hoaøng ñeá, do chieán tranh giöõa caùc nöôùc, do muoán toân vinh caùc vöông trieàu cuûa mình maø ôû caùc quoác gia coå ñaïi phöông Ñoâng ñaõ xaây döïng nhieàu coâng trình ñoà soä nhö Kim töï thaùp Ai Caäp, Vaïn Lyù Tröôøng Thaønh ôû Trung Quoác, khu ñeán thaùp ôû AÁn Ñoä, thaønh Babilon ôû Löôõng Haø ...
	(GV cho HS giôùi thieäu veà caùc kyø quan naøy qua tranh aûnh, ñóa VCD...)
	- Nhöõng coâng trình naøy laø nhöõng kyø tích veà söùc lao ñoäng vaø taøi naêng saùng taïo cuûa con ngöôøi (trong tay chöa coù khoa hoïc, coâng cuï cao nhaát chæ baèng ñoàng maø ñaõ taïo ra nhöõng coâng trình khoång loà coøn laïi maõi vôùi thôøi gian). Hieän nay coøn toàn taïi moät soá coâng trình nhö: Kim töï Thaùp Ai Caäp, Vaïn Lyù tröôøng thaønh, coång thaønh I-sô-ta thaønh Babilon (SGK hình 3).
	- Neáu coøn thôøi gian GV coù theå ñi saâu vaøo giôùi thieäu cho HS veà kieán truùc xaây döïng Kim töï thaùp, hoaëc söï huøng vó cuûa Vaïn Lyù tröôøng thaønh...
4. Chế độ chuyên chế cổ đại
- Chế độ nhà nước do vua đứng đầu, nắm toàn bộ quyền lực của đất nước
- Bộ máy quan lại giúp việc cho vua : Thu thuế, xây dựng và tổ chức quân đội
 Xã hội có vua đứng đầu với quyền lực tối cao, với sự giúp việc của hệ thống quan lại, được gọi là chế độ chuyên chế cổ đại
5. Văn hoá cổ đại phương Đông
a. Sự ra đời của lịch sử thiên văn học 
- Thiên văn học là lịch 2 ngành khoa học ra đời sớm nhất, gắn liền với nhu cầu sản xuất nông nghiệp.
- Thiên văn: Biết được vị trí các vì sao, hệ chuyển động của mặt trăng, mặt trời
- Lịch pháp: tính chính xác không cao
b. Chữ viết 
- Do nhu cầu trao đổi, lưu giữ kinh nghiệm 
- Ban đầu là chữ tượng hình, sau đó là tượng ý, tượng thanh
- Tác dụng của chữ viết: Đây là phát minh quan trọng nhất, nhờ nó mà chúng ta hiểu được phần nào lịch sử thế giới cổ đại.
c. Toán học
- Nguyên nhân ra đời: Do nhu cầu sản xuất, xây dựng, buôn bán
- Thành tựu: Các công thức sơ đẳng về hình học, các bài toán đơn giản về số học,... phát minh ra số 0 của cư dân Ấn Độ. Tính chính xác chưa cao
- Tác dụng: Phục vụ đời sống, đặt cơ sở cho sự phát triển của khoa học giai đoạn sau.
d. Kiến trúc 
- Do uy quyền của các vua mà hàng loạt các công trình kiến trúc đã ra đời: Kim tự tháp Ai Cập, vườn treo Ba-bi-lon, Vạn lý trường thành,...
4. Củng cố, dặn dò
- Nhắc lại cho Hs biết thế nào là chế độ chuyên chế cổ đại phương Đông?
- Các thành tựu của con người ở khu vực này? Ý nghĩa?
- Học bài cũ, đọc bài 4.
II.RUÙT KINH NGHIEÄM:
.