Giáo án Ngữ văn 12 - Việt Bắc - Tố Hữu (tiếp theo)

Tiết theo PPCT: 25 – 26
VIỆT BẮC
- Tố Hữu- (Tiếp theo)
A. Mục tiệu bài học
Qua giờ giảng, nhằm giúp HS:
 Nắm được hoàn cảnh ra dời và ý nghĩa nhan đề tác phẩm; cảm nhận được một thời kháng chiến gian khổ mà hào hùng, tình nghĩa thắm thiết của những người kháng chiến với Việt Bắc, với nhân dân, đất nước.
 Nắm được tâm trạng của kẻ ở người đi trong cuộc chia tay; nhận thức được tính dân tộc đậm đà không chỉ trong nội dung mà còn ở nghệ thuật của tác phẩm.
 Rèn luyện kĩ năng phân tích tâm trạng trong thơ trữ tình.
B. Phương tiện thực hiện
- Chuẩn kiến thức Ngữ văn 12
- SGK, SGV Ngữ văn 12
- Các tài liệu tham khảo khác.
C. Cách thức tiến hành
- Đọc hiểu
- Trao đổi thảo luận
- Đàm thoại phát vấn
D. Tiến trình giờ giảng
1. Ổn định
2. KTBC 
GV: Đọc thuộc lòng bài thơ Tây Tiến – Quang Dũng, nêu cảm nhận của e về hình tượng người lính Tây Tiến?
3. GTBM
4. Hoạt động dạy học
Hoạt động của Thầy và Trò
Yêu cầu cần đạt
GV: dựa vào tiểu dẫn SGK hãy trình bày hoàn cảnh sáng tác bài Việt Bắc?
HS trả lời GV ghi bảng
GV: nội dung chính được thể hiện trong bài Việt Bắc?
HS trả lời GV ghi bảng
GV: Vì sao bài thơ lại có nhan đề là Việt Bắc?
HS suy nghĩ trả lời GV ghi bảng
GV: vị trí đoạn trích?
HS trả lời, GV ghi bảng
GV: đọc một đoạn -> gọi HS đọc (chú ý giọng đọc tâm tình, thủ thỉ)
GV: hỹa tìm bố cục của bài thơ
HS trả lời GV chốt lại
GV: em có nhận xét gì về cách sử dụng đại từ nhân xưng trong lời người ở lại?
HS trả lời GV chốt lại
GV: trong lời của người chia tay, để thể hiện tình cảm, có những từ ngữ và hình ảnh nào đáng chú ý?
HS tìm từ ngữ và hình ảnh -> nhận xét GV chốt lại
GV: Người ở lại đã nhắn nhủ người ra đi những gì? Hãy tìm chi tiết thể hiện lời nhắn nhủ đó?
HS tìm chi tiết, GV ghi bảng
GV: nhận xét về nghệ thuật thể hiện của tác giả?
HS suy nghĩ trả lời GV ghi bảng
GV: Trước lời nhắn nhủ của người ở lại, người ra đi đã đáp lại như thế nào?
HS trả lời, Gv chốt lại
I. Tìm hiểu chung
1. Hoàn cảnh sáng tác
- Sau chiến thắng Điện Biên phủ (tháng 5 - 1954), hiệp định Giơnevơ được kí kết (tháng 7 - 1954), hoà bình trở lại, miền Bắc được hoàn toàn giải phóng.
- Tháng 10 - 1954 các cơ quan trung ương rời chiến khu Việt Bắc trở về Hà Nội. -> Tố Hữu sáng tác bài thơ Việt Bắc
2. Nội dung bài thơ:
- Tái niệm những kỉ niệm cách mạng và kháng chiến
- Gợi viễn cảnh tươi sáng của đất nước và ngợi ca công ơn của Đảng, Bác
3. Ý nghĩa nhan đề bài thơ
- Việt Bắc là tên một tác phẩm, là một địa danh lịch sử. 
- VB không chỉ là cái nôi của CMVN trong những năm tiền khởi nghĩa, mà nó còn là căn cứ địa vững chắc, là đầu não của cuộc kháng chiến chống Pháp.
- Đồng bào VB đã cưu mang, che chở cho Đảng, cho chính phủ, cho bộ đội từ những ngày khó khăn gian khổ cho đến ngày toàn thắng vẻ vang.
4. Đoạn trích
a. Vị trí
- Nằm phần đầu của tác phẩm (kỉ niệm về cách mạng và kháng chiến)
b. Đọc và bố cục đoạn trích
- Đọc
- Bố cục: 2 phần
+ Phần 1: Lời nhắn nhủ của người ở lại đối với người ra đi (20 câu đầu).
+ Phần 2: Lời của người ra đi
II. Đọc hiểu văn bản
1. Lời người ở lại
a. Tám câu đầu: cuộc chia tay đầy lưu luyến
- Cách xưng hô: Mình - ta và giọng điệu ngọt ngào tha thiết của những câu hát giao duyên gợi ra một cuộc chia tay đầy xúc động.
- Từ ngữ:
+ Với điệp từ mình về, mình có nhớ đã làm sống dậy cả một không gian, thời gian đầy kỉ niệm. Và càng làm lời nhắn nhủ vang lên day dứt khôn nguôi.
+ Từ láy: Tha thiết, bâng khuâng, bồn chồn, gợi tả tâm trạng vấn vương, lưu luyến.
+ Điệp từ nhớ: Gợi tả nỗi nhớ triền miên.
+ "15 năm ấy" với những gắn bó tha thiết, những tình cảm mặn nồng.
- Hình ảnh:
+ "núi", “sông”, "nguồn" những hình ảnh tiêu biểu của núi rừng Việt Bắc.
+ “cầm tay nhau” diễn tả sự bịn rịn
+ áo chàm (hoán dụ): chỉ người dân VB Với hình ảnh chiếc áo chàm bình dị, chân thành cảm xúc của người ra đi - kẻ ở dâng trào không nói nên lời.
=> Tám câu đầu là khung cảnh chia tay đầy tâm trạng, lưu luyến, bâng khuâng bồn chồn của kẻ ở người đi.
b. Lời người ở lại nhắn người ra đi
- Lời nhắn nhủ dưới hình thức là những câu hỏi:
+ Nhớ về VB cội nguồn quê hương CM
+ Mình đi có nhớ thiên nhiên: mưa nguồn suối lũ, đặc trưng của thiên nhiên VB trong những ngày khắc nghiệt -> gian nan vất vả những ngày kháng chiến.
+ Nhớ những địa danh lịch sử, chiếc nôi CM: Tân Trào, Hồng Thái...
+ Nhớ VB với những kỉ niệm ân tình: những ngày khó khăn gian khổ: Miếng cơm chấm muối... những đắng cay không che lấp được tình nghĩa con người.
- Nghệ thuật: 
+ Liệt kê hàng loạt những kỉ niệm hiện ra trong nỗi nhớ của người ra đi.
+ Ẩn dụ, nhân hoá: Rừng núi nhớ ai
+ Điệp từ: Mình
+ Nhịp thơ: 2/4, 4/4 đều tha thiết nhắn nhủ người về thật truyền cảm.
+ Câu bát tạo nên vế tiểu đối, khiến màu sắc của tấm lòng người dân VB như câu hát sáng lên trên nền lau xám nghèo khó, khiến câu thơ xao xuyến mãi.
-> thiên nhiên, mảnh đất và con người VB biết bao ân tình ân nghĩa và thuỷ chung.
2. Lời người ra đi
a. Nhớ cảnh và người VB
- Ta với mình, mình với ta: quấn quýt, quyện hoà, ta với mình là một, trước sau mặn mà đinh ninh, gắn bó thuỷ chung.
* Nỗi nhớ: được so sánh như nhớ người yêu:
- Nhớ về thiên nhiên:
+ Trăng lên đầu núi, nắng chiều lưng nương
+ Nhớ buổi chiều khói bếp lên hoà quyện với sương núi.
+ Cảnh bản làng ẩn hiện trong sương khói.
+ Cảnh rừng nứa bờ tre, măng mai lau xám...
+ Núi rừng Việt Băc hiện lên qua hình ảnh cả 4 mùa:(Mùa đông: Hoa chuối đỏ tươi; mùa xuân: Mơ nở trắng rừng; Mùa hè: Ve kêu rừng phách; Màu thu: Trăng rọi hoà bình)
=> Tác giả đã tả đủ bốn mùa với những đường nét, âm thanh, màu sắc rất đặc trưng của núi rừng VB - một phong cảnh vừa hùng vĩ vừa thơ mộng.
=> Cảnh núi rừng VB hiện lên thật đa dạng trong nhiều thời gian và không gian khác nhau. Cách diễn tả nỗi nhớ rất hàm súc.
- Nhớ về con người VB: Đây là nỗi nhớ sâu đậm nhất.
+ Nhớ người VB trong nghèo cực gian khó vẫn giàu tình nghĩa thuỷ chung, gắn bó với CM, cùng chia sẻ những đắng cay ngọt bùi, cùng chung gánh vác mối thù nặng vai. 
+ Nhớ những kỉ niệm ấm áp tươi vui giữa bộ đội và ngừời dân VB: Lớp học i tờ, những giờ liên hoan.
+ Nhớ hình ảnh cô gái: Đan nón chuốt từng sợi giang, hái măng một mình, nhớ tiếng hát...-> hình ảnh người con gái VB chịu thương chịu khó, bình dị mà nghĩa tình thuỷ chung.
+ Nhớ bà mẹ mế, nhớ em thơ, nhớ đồng độinhớ những người Việt Bắc vất vả mà anh hùng.
=> Với kết cấu đan xen, cứ một câu tả cảnh, một câu tả người đã làm nổi bật vẻ đẹp hài hoà, sự đan cài quấn quýt giữa thiên nhiên và con người. Đây là vẻ đẹp đậm màu sắc phương đông.
b. Nhớ VB đánh giặc và VB anh hùng
- Nhớ hình ảnh cả núi rừng VB đánh giặc: "Rừng..."
=> Chữ "rừng" phủ kín cả câu thơ, rải kín VB tạo nên một thế hiểm của trường thành, luỹ thép vây bọc quân thù.
- Nhớ hình ảnh toàn quân kháng chiến: "Quân đi..."
- Nhớ những chiến công VB: Thắng lợi với niềm vui phơi phới.
=> Nhịp thơ mạnh, dồn dập như âm hưởng bước hành quân. Hình ảnh kì vĩ... tất cả tạo nên một bức tranh sử thi hoành tráng để ca ngợi sức mạnh của chủ nghĩa yêu nước, của nhân dân anh hùng.
c- Nhớ Việt Bắc niềm tin CM (75 - 90)
+ Nhớ cuộc họp cao cấp với nhiều chi tiết, hình ảnh tươi sáng.
+ Nhớ hình ảnh ngọn cờ đỏ thắm, rực rỡ sao vàng, có trung ương Đảng, có Chính phủ và có Bác Hồ => VB là cội nguồn là quê hương CM.
III- TỔNG KẾT
* Nội dung: Là hoài niệm của người đi. kẻ ở, tất cả đều thể hiện tình cảm đôn hậu của người VB, sự ân tình thuỷ chung của CM.
* Nghệ thuật: Hình thức cấu tứ theo lối đối đáp, giao duyên. Giọng thơ lục bát ngọt ngào dung dị, dân dã.
5. Củng cố và dặn dò
- Nhắc lại kiến thức cơ bản
- Về nhà học bài và làm bài tập SGK
- Chuẩn bị bài tiếp theo