Giáo án Ngữ văn 6, tập 2 - Tiết 89, 90: Buổi học cuối cùng

Tiết 89, 90
Buổi học cuối cùng
(An - phông - xơ Đô - đê)
I. Mục tiêu cần đạt 
Giúp HS hiểu:
1.kiến thức:
Hiểu được nội dung , ý nghĩa của truyện : phải biết giữ gỡn và yờu quý tiếng nói dân tộc là biểu hiện cụ thể của lòng yêu nước. Sức mạnh của tiếng nói dân tộc.
2. kĩ năng:
Nắm được cỏch thể hiện tư tưởng, tỡnh cảm của nhõn vật qua nghệ thuật miêu tả nhân vật qua ngoại hình, cử chỉ, lời nói, tâm trạng, ngụn ngữ.
3. Thỏi độ:
Củng cố và nõng cao kiến thức phộp nhõn húa đó học ở bậc tiểu học .
Biết cỏch viết một bài văn, đoạn văn tả người theo một thứ tự nhất định .
II. Chuẩn bị 
1. ổn định lớp
2. Kiểm tra
- Gv gọi Hs lên bảng chữa bài viết chính tả 
3. Bài mới
* Giới thiệu bài.
* Tiến trình bài giảng.
Xác định nhân vật chính của truyện này?
Câu chuyện thầy trò F. diễn ra trong hoàn cảnh nào?
- Hs đọc 
- Frăng 
- Thầy Hamen 
- Vùng Andát vào tay Phổ
- Từ đây sẽ khôg còn được dạy tiếng Pháp.
I. Đọc - chú thích 
Từ đó, em hiểu gì về tên truyện "Buổi học cuối cùng"?
- Buổi học tiếng Pháp cuối cùng
- Một buổi học bằng tiếng dân tộc cuối cùng.
Chú thích cho em biết gì về thế giới?
Trước khi diễn ra buổi học cuối cùng, cậu bé Frăng thấy gì?
- Sau xưởng, lính Phổ tập.
- Vắng lặng y như một buổi sáng chủ nhật
II. Tìm hiểu văn bản 
1. Nhân vật Frăng 
- Trên đường tới trường 
- Quang cảnh ở trường 
- Không khí lớp học. Tìm những chi tiết học văn bản?
- Lặng ngắt. Thầy Hamen mặc đẹp, dân làng buồn rầu
Những điều đó báo hiệu điều gì sẽ xảy ra?
- Vùng Andat đã rơi vào tay bọn Phổ. 
- Việc học tập thay đổi 
- Tiếng Pháp không được dạy.
Nhân vật Frăng được miêu tả chủ yếu qua thái độ với việc học tiếng Pháp và với thầy Hamen. Thái độ đó diễn ra theo hai quá trình 
- Từ lơ là đến lo lắng cho việc học.
- Từ sợ hãi đến thân thiết, quý trọng thầy Hamen.
- Với việc học tiếng Pháp: Định trốn đi chơi, giận mình vì bỏ phí thời gian học tập - Từ "chán sách.
-> "thấy sách là bạn cố tri" 
Xấu hổ khi không thuộc bài "lòng rầu rĩ không dám ngẩnh đầu lên" 
-> chưa bao giờ thấy mình chăm chú nghe đến thế"
Hãy tìm các chi tiết trong văn bản miêu tả quá trình này?
- Với thầy Hamen từ sợ hãi => Thân thiện 
=> Nghĩ đến việc thầy sắp ra đi => thấy tội nghiệp cho thầy, hiểu lời khuyên của thầy => thấy thầy lớn lao.
Trong số các chi tiết miêu tả Frăng, chi tiết nào gợi cho em nhiều cảm nghĩ nhất?
- H tùy chọn. Có thể "lòng rầu rĩ, không dám ngẩng đầu lên" (miêu tả sự hối hận xót xa của Frăng)
- Choáng váng khi nghe tin không được học tiếng Pháp (biểu hiện lòng căm giận kẻ thù, lòng yêu nước của Frăng)
Các chi tiết đó miêu tả một cậu bé Frăng như thế nào trong tưởng tượng?
- Hồn nhiên, chân thật, biết lẽ phải.
- Yêu nước, yêu tiếng dân tộc
Thái độ đối với tiếng Pháp và với thầy Hamen trong buổi học cuối cùng đã bộc lộ phẩm chất nào trong tâm hồn trò Frăng?
- Tình yêu tiếng Pháp.
- Quý trọng, biết ơn thầy 
- Hồn nhiên, chân thật, biết lẽ phải.
- Tình yêu tiếng Pháp 
- Quý trọng, biết ơn thầy 
Gv: Đó là tình yêu tiếng nói dân tộc, một biểu hiện cụ thể của lòng yêu nước ở Frăng.
Em thấy nhân việt Frăng được miêu tả ở phương diện nào 
- Nhân vật Frăng: Miêu tả qua diễn biến tâm lý tinh tế, chân thực.
- Miêu tả n/vật qua diễn biến tâm lý tinh tế, chân thực.
III. Luyện tập 
1. Phát biểu cảm nghĩ về nhân vật Frăng?
2. Truyện được kể qua lời ai? Ngôi thứ mấy?
Tiết 2
Giờ trước, chúng ta đã tiếp cận và tìm hiểu tiết thứ nhất của văn bản "Buổi học cuối cùng"
- Em hãy nhắc lại nội dung tiết học trước? 
- Tìm hiểu thời gian An phông xơ Đô đê và hoàn cảnh nước Pháp năm 1870 
- Tìm hiểu thời gian sáng tác truyện "Buổi học cuối cùng". Trong tiết một ta còn tìm hiểu về chú bé Frăng, bằng nghệ thuật miêu tả tâm trạng nhân vật rất chân thực, sinh động, nhà văn đã cho người đọc cảm nhận được Frăng là chú bé hồn nhiên, trung thực đã nhận thấy ý nghĩa thiêng liêng của việc học tiếng Pháp với tình yêu nước cảm tính nhưng thật đáng trân trọng.
* Khép lại tiết học trước đọng lại trong ta là hình ảnh chú bé Frăng hồn nhiên, trung thực nhưng với tấm lòng yêu nước tuy còn cảm tính, trẻ con nhưng thật đáng trân trọng được thể hiện qua diễn biến tâm trạng thật tinh tế, sâu sắc. An phông xơ Đô đê không chỉ để cho Frăng là người kể chuyện mà còn là một nhân vật thể hiện tư tưởng chủ đề của tác phẩm. Ngoài chú bé Frăng, ta còn bắt gặp nhân vật nào khác trong văn bản cũng góp phần thể hiện tư tưởng chủ đề tác phẩm => Giờ học hôm nay, chúng ta cùng tìm hiểu tiếp.
Theo em, trong truyện, người chú bé Frăng, còn có nhân vật chính nào giữ vai trò quan trọng trong việc thể hiện tư tưởng chủ đạo tác phẩm?
- Thầy giáo Hamen 
2. Nhân vật thầy giáo Hamen 
Thầy giáo Hamen trong buổi dạy tiếng Pháp cuối cùng ấy, được miêu tả qua mấy phương diện? Đó là những phương diện nào?
- Thầy giáo Hamen được miêu tả qua 4 phương diện: trang phục, thái độ với Hs, những lời nói về việc học tiếng pháp và hành động cử chỉ trong phút cuói cùng của buổi học.
Em hãy tìm những chi tiết miêu tả thầy Hamen theo các phương diện trên? (2 -> 3 Hs trả lời) 
- Về trang phụ: áo sơ đanh gốt diềm lá sen, mũ bằng lụa thêu ren.
- Thái độ với H (Frăng): Chẳng giận dữ, dịu dàng kiên nhẫn giảng.
- Trang phục:
- Thái độ của H 
- Những lời nói về việc học tiếng Pháp.
+ Tai họa lớn nhất là bao giờ cũng hoãn việc học đến ngày mai.
+ Tiếng Pháp là ngôn ngữ hay nhất, trong sáng nhất, phải giữ lấy nó và đừng bao giờ quên lãng nó.
+ Khi một dân tộc rơi vào vòng nô lệ, chừng nào họ vẫn giữ vững tiếng nói  chẳng khác gì nắm được chìa khóa chốn lao tù.
Em có nhận xét gì về trang phục và thái độ thầy Hamen? Cho biết ý nghĩa chi tiết đó? 
- Đó là trang phục trong ngày lễ thật trang trọng 
- Thái độ: ân cần, dịu dàng hoàn toàn khác ngày thường.
=> Chứng tỏ buổi học cuối cùng này thật quan trọng.
G: Trong buổi học cuối cùng ấy, thầy Hamen được miêu tả qua bộ lễ phục đẹp, trang trọng với thái độ ân cần, dịu dàng kiên nhẫn, giảng giải như muốn truyền hết tri thức cho Hs. Điều đó chứng tỏ tính chất quan trọng của buổi học. Còn lời nói và hành động? 
Hãy đọc đoạn văn bản kể về những lời nói của thầy Hamen với việc học tiếng Pháp? (Frăng ạ . chốn lao tù)
- Đọc đoạn văn bản 
Em thấy đoạn văn này được viết theo phương thức biểu đạt nào?
- Phương thức biểu cảm 
Những lời nói về tiếng Pháp 
Quan sát kỹ đoạn thầy Hamen nói về tiếng Pháp em thấy tỏng đoạn văn tác giả sử dụng nghệ thuật gì? Chỉ rõ? 
- Gv gạch bảng phụ
Hình ảnh so sánh "giữ vững tiếng nói của mình chẳng khác gì nắm được chìa khóa chốn lao tù" có ý nghĩa gì? 
- Hình ảnh so sánh trên có ý nghĩa nhấn mạnh, khẳng định sức mạnh của tiếng nói dân tộc 
Phương pháp biểu cảm 
Kết hợp nghệ thuật sử dụng điệp từ và phép so sánh đã cho em hiểu những lời nói của thầy Hamen như thế nào?
- Những lời nói thấm thía mong muốn Hs phải chú trọng học môn tiếng Pháp, đồng thời thể hiện niềm tự hào về ngôn ngữ dân tộc, khẳng định sức mạnh của ngôn ngữ dân tộc.
Khi một dân tộc bị rơi vào vòng nô lệ. Câu nói của thầy Hamen đã cho ta cảm nhận được giá trị thiêng liêng và sức mạnh to lớn của tiếng nói dân tộc trong cuộc đấu tranh giành độc lập tự do khi đất nước bị xâm lăng
=> Hình ảnh thầy Hamen không chỉ được tái hiện qua trang phục, thái độ, lời nói mà còn được miêu tả qua hành động, cử chỉ.
- Hành động, cử chỉ 
Theo dõi phần cuối văn bản. Kể lại đoạn văn bản đó?
- Hs đọc đoạn văn bản 
Qua đoạn văn bản vừa đọc, em thấy thầy Hamen đã có những hành động, cử chỉ gì khiến cho Frăng khẳng định: Chưa bao giờ thấy thầy lớn lao đến thế? 
- Hs tìm trong SGK 
Hình ảnh thầy Hamen người tái nhợt, nghẹn ngào không nói được hết câu, cầm phấn dần mạnh cố viết thật to rồi đứng tựa đầu vào tường cho em hiểu gì về tâm trạng thầy lúc này?
- Tâm trạng đau đớn, nỗi xúc động lên tới cực điểm.
Em thấy nhân vật thầy Hamen được miêu tả lại theo cách nhìn, cách cảm, cách nghĩ của ai?
- Theo cách nhìn, cách cảm, cách nghĩ của chú bé Frăng.
(Thảo luận) 
- Vậy theo em, lời khẳng định của Frăng về thầy giáo Hamen lúc này có đúng không?
- Lời khẳng định đúng vì đây là phút giây thể hiện rõ nhất tình yêu nước của thầy.
Tại sao?
- Hs thảo luận, nhóm nhanh  
+ Vì thầy thật dũng cảm, dám viết dòng chữ đó khi bên ngoài bọn lính Phổ đi tập về.
GV chốt: Quả thật, trong phút giây cuối cùng của buổi học này, hình ảnh thầy Hamen thật lớn lao, bởi giây phút này thể hiện rõ nhất nỗi xúc động nghẹn ngào, niềm đau đớn tái tê của thầy khi phải dời bỏ vùng Andát, dời bỏ ngôi trường với những buổi dạy tiếng mẹ để thiêng liêng mà hơn 40 năm trời thầy gắn bó. Và, trong phút giây đau đớn tái tê ấy, tình yêu nước ở thầy đã tỏa sáng rực rỡ chói lòa qua dòng chữ: Nước Pháp muôn năm khiến thầy vụt trở nên lớn lao đẹp đẽ. Và có lẽ, chính hình ảnh của thầy trong buổi học cuối cùng này cùng với lòng yêu nước sâu sắc của thầy đã tác động tới Frăng khiến cậu trở nên chăm học, yêu tiếng mẹ đẻ và yêu kính thầy vô hạn.
Nhìn lại những chi tiết miêu tả thầy Hamen mà chúng ta vừa tìm hiểu, em thấy đây là người thầy như thế nào?
- Đó là một người thầy say mê, yêu nghề dạy học và có tấm lòng yêu nước sâu sắc
- Một người thầy say mê, yêu nghề dạy học và có tấm lòng yêu nước sâu sắc
Em nhận thấy có gì khác trong cách miêu tả của tác giả về hai nhân vật Frăng và thầy Hamen?
- Frăng: Miêu tả qua diễn biến tâm lý.
- Thầy: miêu tả qua ngoại hình từ trang phục, thái độ, lời nói để bộc lộ tâm trạng.
Gv: Đó chính là một phương pháp tả người, phương pháp xây dựng nhân vật mà các em sẽ được học ở những bài sau
Ngoài nhân vật Frăng và thầy giáo Hamen, trong văn bản còn có những ai góp phần thể hiện tư tưởng chủ đề tác phẩm?
- Dân làng Andat (tiêu biểu là cụ già Hôde)
3. Các nhân vật khác
- Dân làng Andát
- Cụ già Hô de
Tìm những từ ngữ, chi tiết miêu tả hình ảnh dân làng và cụ già Hô de trong buổi học?
- Dân làng ngồi lặng lẽ  buồn rầu
Chi tiết đó giúp em hiểu gì về tình cảm của người dân Andát đối với tiếng mẹ đẻ, đối với nước Pháp?
- Tình cảm thiêng liêng, trân trọng đối với việc học tiếng (Pháp) của dân tộc mình. Qua đó, thể hiện tình yêu nước Pháp
- Tình cảm thiêng liêng trân trọng đối với việc học tiếng dân tộc. Qua đó, thể hiện tình yêu nước Pháp.
Việc miêu tả các nhân vật từ chú bé Frăng đến nhân vật thầy giáo Hamen và sau cùng là dân làng Andat say sưa, thành kính trong buổi học cuối cùng ấy, theo em, tác giả muốn thể hiện ý nghĩa gì?
=> Tình yêu nước có ở tất cả mọi người, mọi lứa tuổi. Yêu nước trước hết là phải yêu tiếng mẹ đẻ, yêu tiếng nói của dân tộc mình.
G: Đúng vậy! Đó quả là BH hết sức giản di mà lại chứa đựng ý nghĩa hết sức sâu sắc. Tình yêu nước có ở mỗi người. Yêu nước trước hết là yêu tiếng nói dân tộc làm cho tiếng nói dân tộc ngày thêm giàu đẹp. Nếu một đất nước bị kẻ xâm lược đồng hóa về ngôn ngữ, tiếng nói của dân tộc ấy bị mai một thì dân tộc ấy khó mà có thể giành được độc lập, thậm chí rơi vào nguy cơ diệt vong.
Nhìn lại chặng đường lịch sử của dân tộc ta, chúng ta có quyền tự hào vì trải qua hơn 1000 năm bị phong kiến phương Bắc thống trị, rồi hơn 80 năm trời bị thực dân Pháp đô hộ, nhưng dân tộc ta vẫn đứng vững, Tiếng Việt ta không mất đi mà ngược lại vẫn được gìn giữ, phát triển và sử dụng rộng rãi trong nhân dân. Trong những năm tháng đen tối đó, muôn triệu trái tim Việt Nam vẫn luôn ấp ủ, gìn giữ và khao khát làm giàu đẹp tiếng nói dân tộc.
Học xong văn bản "Buổi học cuối cùng", em rút ra được bài học gì?
- Phải biết yêu quý giữ gìn và học tập để nắm vững tiếng nói của dân tộc mình. Đó chính là biểu hiện cụ thể của tình yêu nước 
* Ghi nhớ: 
SGK/55
Liên hệ: 
- Có hi vọng rằng bài học đó được các em khắc sâu và ghi nhớ, đừng ai để có lúc phải hối hận tiếc nuối như Frăng. Chúng ta hãy yêu quý trân trọng tiếng mẹ đẻ làm cho Tiếng Việt của chúng ta ngày một giàu đẹp ngay khi học tập và ngôn ngữ nói năng hàng ngày, đừng nói những lời thiếu trang nhã.
Truyện đã xây dựng thành công hai nhân vật là chú bé F và thầy giáo H. Vậy em học tập được gì về nghệ thuật tả người của tác giả?
=> Chính là nội dung một phần ghi nhớ mà chúng ta phải học thuộc 
- Miêu tả nhân vật thông qua ý nghĩ, tâm trạng và ngoại hình, cử chỉ, lời nói, hành động.
Qua câu chuyện Buổi học cuối cùng, em hiểu gì về tác giả?
T.giả là nhà văn có tấm lòng yêu nước, yêu tiếng mẹ đẻ sâu sắc.
=> Như các em thấy đấy tình yêu nước không phải là một điều gì thật gần gũi. Ta đã bắt gặp tình yêu nước của Ilia Erenbua, một nhà văn của nước Nga Xô Viết với tình cảm thật giản dị: "Yêu nước là yêu cái cây ta trồng trước cửa nhà, con đường nhỏ ngày ngày ta đi học". Và vừa rồi các em vừa được tìm hiểu "Lũy làng" của Ngô Văn Phú. Yêu nước là yêu quê hương có lũy tre thân thuộc  Và hôm nay một lần nữa ta lại bắt gặp khái niệm yêu nước thật giản dị, dễ hiểu: Yêu nước là yêu tiếng mẹ đẻ, yêu tiếng nói dân tộc.
IV. Luyện tập 
Học xong văn bản, em thích nhất nhân vật nào? Hãy nói vài lời biểu hiện tình cảm của em với nhân vật ấy?
- Bài tập trắc nghiệm 
- Về phân tích biểu đạt 
- Về thầy Hamen 
4. Hướng dẫn về nhà
- Học thuộc câu văn nói về sức mạnh của tiếng nói 
- Viết đoạn văn cảm nhận về thầy Hamen 
- Soạn "Đêm nay Bác không ngủ".
Chú ý thời điểm ra đời của bài thơ.