Giáo án Ngữ văn 7, tập 1 - Ngẫu nhiên viết nhân buổi mới về quê

Tiết 38.
Văn bản: Håi h¬ng ngÉu th
(NgÉu nhiªn viÕt nh©n buæi míi vÒ quª)
- H¹ Tri Ch¬ng-
A. MỨC ĐỘ CẦN ĐẠT:.
 - Cảm nhận tình yêu quê hương bền chặt, sâu nặng chợt nhói lên trong một tình huống ngẫu nhiên, bất ngờ được ghi lại một cách hóm hỉnh trong bài thơ thất ngôn tứ tuyệt Đường luật.
 - Thấy được tác dụng của nghệ thuật đối và vai trò của câu cuối trong bài thơ tuyệt cú.
B. TRỌNG TÂM KIẾN THỨC, KĨ NĂNG:, KĨ NĂNG.
1. Kiến thức:
 - Sơ giản về tác giả Hạ Tri Chương.
 - Nghệ thuật đối và vai trò của câu cuối trong bài thơ.
 - Nét độc đáo về tứ của bài thơ.
 - Tình cảm quê hương là tình cảm bền chặt, sâu nặng suốt cả cuộc đời.
2. Kỹ năng:
 - Đọc – hiểu bài thơ tuyệt cú qua bản dịch tiếng Việt.
 - Nhận ra nghệ thuật đối trong bài thơ Đường.
 - Bước đầu tập so sánh bản dịch thơ và bản phiên âm chữ Hán, phân tích tác phẩm
C. ChuÈn bÞ:
* ThÇy: Nghiªn cøu bµi, tham kh¶o tµi liÖu vÒ th¬ §êng
 + M¸y chiÕu, phiÕu häc tËp cho häc sinh
* Trß: Häc bµi cò
 + §äc tríc bµi vµ so¹n bµi, T×m hiÓu vÒ t¸c gi¶ H¹ Tri Ch¬ng.
D. TiÕn tr×nh tæ chøc d¹y – häc:
1. Ổn định lớp:
2. Kiểm tra bài cũ:
- Đọc thuộc diễn cảm bài thơ "Cảm nghĩ ..." của Lí Bạch.
- Em cảm nhận được những gì về ND, NT của bài thơ ?
3. Bài mới: 
Hoạt động 1: Giới thiệu bài.
 “ Quê hương “ hai tiếng thiêng liêng tha thiết ấy luôn là nỗi nhớ canh cánh trong lòng những người xa xứ . Còn g× vui mõng, xèn xang h¬n, khi xa quª l©u nay míi ®îc trë vÒ th¨m n¬i ch«n nhau c¾t rèn? ThÕ nhng cã khi về l¹i gÆp nh÷ng chuyÖn bÊt ngê, rÊt buån muèn r¬i níc m¾t. H¹ Tri Ch¬ng lµ trêng hîp nao lßng nh thÕ.
Hoạt động 2: HDHS tìm hiểu PI.
Hoạt động của GV.
Hoạt động của HS.
Nội dung.
? Y/ cầu HS đäc phÇn chó thÝch dÊu * SGK.
? PhÇn chó thÝch trong SGK cho biÕt nh÷ng gì về cuéc ®êi H¹ Tri Ch¬ng.
 GV më réng vÒ t¸c gi¶.
- H¹ Tri Ch¬ng sèng thêi nhµ §êng, lµ thêi ®¹i hoµng kim cña thi ca cæ ®iÓn Trung Hoa. ¤ng còng lµ mét trong mu«n v× tinh tó cña th¬ §êng, lµ b¹n vong niªn cña nhµ th¬ LÝ B¹ch. Kh¸c víi LÝ B¹ch lµ ngêi bÊt ®¾c chÝ trªn con ®êng ho¹n lé, H¹ Tri Ch¬ng lµm quan ®Õn trªn 50 n¨m, ®îc vua §êng HuyÒn T«ng rÊt mùc vÞ nÓ.
? C¨n cø vµo néi dung bµi th¬ vµ cho biÕt bµi th¬ ®îc lµm trong hoµn c¶nh nµo?
- H¹ Tri Ch¬ng ®Ó l¹i h¬n 20 bµi th¬ trong ®ã cã 2 bµi “NgÉu nhiªn viÕt nh©n buæi míi vÒ quª”. Th¬ H¹ Tri Ch¬ng còng nh tÝnh t×nh cña «ng, rÊt réng më, phãng kho¸ng. Bµi th¬ h«m nay c¸c em häc lµ mét trong 2 bµi “NgÉu nhiªn viÕt nh©n buæi míi vÒ quª” næi tiÕng. 
GV: giíi thiÖu giäng ®äc 
* PhÇn phiªn ©m: nhÞp 4/3, riªng c©u 4 nhÞp 2/5.
- C©u 1, 2 giäng chËm, buån
- C©u 3: giäng h¬i ng¹c nhiªn
- C©u 4: giäng hái, cao h¬n vµ nhÊn m¹nh thªm.
* PhÇn dÞch th¬: chó ý nhÞp ng¾t ë c¸c c©u trong 2 bµi kh¸c nhau kh¸ nhiÒu
Bµi 1: Bµi 2:
C©u 1: nhÞp 3/3 C©u 1: nhÞp 2/4.
C©u 2: nhÞp 4/4 C©u 2: nhÞp 4/4
C©u 3: nhÞp 3/1/2 C©u 3: nhÞp 2/4
C©u 4: nhÞp 2/4/2 C©u 4: nhÞp 2/1/3/2
GV ®äc phÇn phiªn ©m
? Yªu cÇu 2 häc sinh ®äc 2 phÇn dÞch th¬?
? HS nhËn xÐt giäng ®äc cña b¹n?
? Quan s¸t, ®èi chiÕu víi phÇn phiªn ©m xem tõ nµo ë b¶n dÞch th¬ vÉn ®îc gi÷ nguyªn? T¹i sao?
GV lu ý vÒ 2 b¶n dÞch th¬: Mçi b¶n dÞch ®Òu cã c¸i hay riªng, nhng còng cã h¹n chÕ nhÊt ®Þnh. C¶ 2 b¶n dÞch cïng dÞch kh«ng s¸t chi tiÕt tãc mai ®· rông. B¶n dÞch cña Ph¹m SÜ VÜ ®¸nh mÊt tiÕng cêi hån nhiªn cña trÎ con khi ®a ra c©u hái. Trong khi b¶n dÞch cña TrÇn Träng San 2 c©u sau l¹i s¸t nghÜa h¬n. Bëi vËy trong qu¸ tr×nh t×m hiÓu chóng ta cïng kÕt hîp c¶ 2 b¶n dÞch th¬.
(?) Em hiểu “ngẫu” là gì ? Tại sao lại là “ngẫu thư”? Vậy ý nghĩa nhan đề của bài thơ có gì đáng chú ý?
? Theo em bt này được viết để kể chuyện về làng hay nhân chuyện về làng mà bày tỏ tình quê hương?
? C¨n cø vµo sè c©u, sè ch÷ cho biÕt bµi th¬ ®îc viÕt theo thÓ th¬ nµo?
? Em h·y nh¾c l¹i vÒ dÊu hiÖu cña thÓ th¬ nµy?
? Hai b¶n dÞch th¬ ®îc viÕt theo thÓ th¬ nµo?
GV: C¶ 2 thÓ th¬ trªn c¸c em ®Òu ®îc t×m hiÓu ë nh÷ng tiÕt häc tríc.
 (?) Phương thức biểu đạt của văn bản này là gì? 
Ở đây , tác giả đã từ 2 việc mà cảm thấy tình quê hương , (?) Hãy nhận định 2 nd đó trên vb.
GV: Cã g× ®Æc biÖt trong lÇn vÒ th¨m quª nµy cña t¸c gi¶ c¸c em cïng t×m hiÓu chi tiÕt v¨n b¶n.
- HS ®äc
T×nh cê viÕt nh©n lÇn vÒ th¨m quª n¨m 744, khi «ng ®· 86 tuæi.
+ Ngẫu: Tình cờ, ngẫu nhiên.
+ Ngẫu thư : vì tác giả vốn không chủ định làm thơ ngay khi mới đặt chân đến quên nhà.
Thất ngôn tứ tuyệt
Hai b¶n dÞch: thÓ lôc b¸t
 Biểu cảm
- Từ cuộc đời chính mình ;
- Từ bọn trẻ trong làng.
I.ĐỌC– TÌM HIỂU CHUNG.
1. Tác giả
- H¹ Tri Ch¬ng (659- 744)
- Nhµ th¬ næi tiÕng ®êi §êng
- Sèng vµ lµm viÖc xa quª trªn 50 n¨m
2. Tác phẩm: T×nh cê viÕt nh©n lÇn vÒ th¨m quª n¨m 744, khi «ng ®· 86 tuæi.
+ Thể thơ: Thất ngôn tứ tuyệt
- Hai b¶n dÞch: thÓ lôc b¸t
+ Phưong thức biểu đạt: Biểu cảm
+ Bố cục: 2 phần
- Hai câu thơ đầu
- Hai câu thơ cuối
Hoạt động 3: HDHS tìm hiểu PII.
? §äc diÔn c¶m hai c©u th¬ ®Çu?
? Sù viÖc g× ®îc nªu lªn ë c©u th¬ 1?
? ë ®©y cã tÝnh tõ lµm râ h¬n cho thêi gian ®i vµ vÒ nµy cña t¸c gi¶ ®ã lµ tÝnh tõ nµo?
? Em cã nhËn xÐt g× vÒ nghÜa cña c¸c cÆp tõ trªn? 
? ViÖc sö dông c¸c cÆp tõ tr¸i nghÜa trong cïng mét c©u th¬ sÏ t¹o cho c¸c vÕ c©u ®èi nhau. Em h·y chØ râ dÊu hiÖu cña phÐp ®èi trong c©u th¬ nµy? Tác dụng?
Có thể nói cảnh huống này là cảnh huống của rất nhiều người trai trong xã hội phong kiến bởi chí làm trai phải lập công danh, phải thoả chí " tang bồng hồ thỉ".
? §äc c©u th¬ thø hai vµ cho biÕt điều gì ®îc miªu t¶ trong c©u th¬ thø hai?
? Hai h×nh ¶nh nµy ®îc t¸c gi¶ miªu t¶ nh thÕ nµo?
? Em hiÓu “giäng quª” nghÜa lµ nh thÕ nµo?
GV liªn hÖ Giäng quª kh«ng ®æi lµ chÊt quª, hån quª ë ngêi ®ã kh«ng ph«i phai, ®æi kh¸c theo thêi gian. N¨m th¸ng dµi xa quª, sèng n¬i kinh thµnh kh«ng lµm mÊt ®i c¸i gèc quª quý b¸u ®ã ë con ngêi.
? Em hiÓu g× vÒ h×nh ¶nh “s¬ng pha m¸i ®Çu”?
? Em cã nhËn xÐt g× vÒ mèi quan hÖ gi÷a hai vÕ cña c©u th¬ nµy?
? VËy biÖn ph¸p nghÖ thuËt Êy cã t¸c dông g× trong viÖc kh¾c ho¹ t×nh c¶m cña t¸c gi¶ ®èi víi quª h¬ng?
? Mét ngêi mµ cã trªn 50 n¨m sèng vµ lµm quan ë ®Êt Trêng An vÉn kh«ng hÒ thay ®æi chøng tá t×nh c¶m cña «ng ®èi víi quª h¬ng nh thÕ nµo?
Với câu thơ này, một lần nữa cấu trúc đối lại được sử dụng để làm bật nổi sự đối lập đầy nghiệt ngã, đối lập giữa ước muốn của con người và quy luật thời gian: thời gian có thể làm thi nhân già đi nhưng Giọng nói của quê hương thi nhân có thể gìn giữ được. Nó minh chứng cho tâm tình quê hương sâu nặng của một lão quan một thời hiển vinh nay đã "cáo lão hồi hương"
Qua 2 c©u th¬ ®Çu cho thÊy t¸c gi¶ rÊt khÐo lÐo trong viÖc sö dông phÐp ®èi, ®èi rÊt chuÈn trong mét c©u th¬ c¶ vÒ ý vµ lêi. §èi lËp ®æi thay lµ muèn lµm næi bËt c¸i kh«ng thay ®æi cho thÊy sù nguyªn vÑn bÒn bØ cña t×nh c¶m quª h¬ng trong t©m hån t¸c gi¶.
? Vậy qua 2 câu thơ đầu em cảm nhận được gì trong tình cảm tác giả?
Chính tình cảm sâu nặng với quê hương đã thôi thúc ông trở về. §Ó biÕt xem trong lÇn vÒ quª ®Çu tiªn vµ còng lµ cuèi cïng nµy cña t¸c gi¶ cã ®iÒu g× ®Æc biÖt mêi c¸c em cïng theo dâi vµo 2 c©u th¬ cuèi:
? §äc diÔn c¶m 2 c©u th¬ cuèi.
? Em h×nh dung nh thÕ nµo vÒ t©m tr¹ng cña t¸c gi¶ khi trë vÒ quª?
? VËy mµ h×nh ¶nh ®Çu tiªn t¸c gi¶ b¾t gÆp khi võa ®Æt ch©n ®Õn quª h¬ng lµ g×?
? Với tác giả ấn tượng rõ nhất về bọn trẻ là gì ? 
(?) Tại sao với tác giả đó lại là ấn tượng rõ nhất ?
? §iÒu g× ®· diÔn ra khi t¸c gi¶ gÆp bän trÎ?
Ở đây t¸c gi¶ tiÕp tôc sö dông thµnh c«ng biÖn ph¸p nghÖ thuËt nµo? td?
Chữ bất hiện hữu như một bức tường kiên cố vô hình ngăn trở lối về với quê hương của thi nhân.
? Bän trÎ gäi «ng lµ “kh¸ch” chøng tá «ng lµ ngêi nh thÕ nµo ®èi víi chóng?
? Theo em bän trÎ gäi «ng lµ “kh¸ch” cã ®óng kh«ng?
? Qua ®ã em cã nhËn xÐt g× vÒ bän trÎ?
? Ngay ë chÝnh quª h¬ng mµ l¹i bÞ gäi lµ “kh¸ch” vËy em h·y h×nh dung t©m tr¹ng cña t¸c gi¶ lóc nµy thÕ nµo?
? T¹i sao t¸c gi¶ l¹i có tâm trạng đó?
 ChÝnh v× thÕ «ng míi viÕt lµ “ngÉu nhiªn viÕt”. ® lµ viÕt mét c¸ch bÊt ngê chø kh«ng ph¶i lµ t×nh c¶m, c¶m xóc béc lé mét c¸ch ngÉu nhiªn, bÊt ngê. NgÉu nhiªn viÕt v× t¸c gi¶ vèn kh«ng chñ ®Þnh lµm th¬ ngay khi míi ®Æt ch©n ®Õn quª nhµ.
? ChØ cÇn mét ®iÒu lµ bän trÎ gäi m×nh lµ “kh¸ch” mµ t¸c gi¶ l¹i buån, ngËm ngïi, xãt xa chøng tá t×nh quª cña t¸c gi¶ nh thÕ nµo?
 Cã ngËm ngïi, xãt xa nhng có lẽ cã c¶ sù hèi hËn v× t¸c gi¶ Ýt vÒ quª. Nếu t¸c gi¶ thêng xuyªn vÒ th¨m quª ® bän trÎ sÏ biÕt, kh«ng gäi lµ kh¸ch n÷a.Nhng «ng cßn bËn lo viÖc níc, lo cho níc còng lµ lo cho quª h¬ng. ..
GV liªn hÖ gi¸o dôc häc sinh:
? Gi¶ sö em ph¶i ®i xa quª l©u ngµy, ®Ó mäi ngêi kh«ng coi m×nh lµ kh¸ch l¹ th× em ph¶i nh thÕ nµo?
Chốt.
- HS ®äc.
Kể về quãng thời gian xa quê của tác giả.
- TrÎ – giµ
® Tr¸i nghÜa nhau
Kh¾c ho¹ thêi gian xa quª cña t¸c gi¶ lµ rÊt l©u, rÊt dµi råi.
- HS ®äc.
- Giäng quª
- Tãc mai
HS trả lời.
Lµ giäng nãi cña tõng vïng miÒn .
Tãc ®· b¹c ® tuæi t¸c, søc khoÎ ®· thay ®æi
Đèi nhau
 Khẳng định t×nh c¶m cña t¸c gi¶ ®èi víi quª h¬ng.
 Thuû chung, g¾n bã
Tình yêu gia đình quê hương đậm đà, bền chặt trong cuộc đời tác giả.
HS đọc.
- vui ® mong gÆp l¹i b¹n ®ång niªn, gÆp l¹i ngêi th©n.
GÆp bän trÎ
Tiếng cười và giọng nói của trẻ em.
Vì nó gợi nên bản sắc quen thuộc tốt đẹp của quê hương . Có thể gợi nhớ thời niên thiếu của tác giả với những kỉ niệm đẹp .
Nhi đồng tương kiến /  bất tương thức.
Bän trÎ gäi «ng lµ “kh¸ch”
đối.
Xa lạ.
- Kh«ng ®óng v× «ng lµ ngêi gèc quª n¬i ®©y. 
RÊt v« t, hiÕu kh¸ch
BÊt ngê, buån, ngËm ngïi, xãt xa.
 V× ông vèn lµ ngêi ë ®©y mµ khi trë vÒ l¹i ch¼ng cã ai nhËn ra! Lò trÎ con ®ãn m×nh nh ngêi kh¸ch l¹! Kh¸ch l¹ ngay ë gi÷a quª h¬ng m×nh
Sâu sắc.
HS bộc lộ.
II. ĐỌC - TÌM HIỂU CHI TIẾT
1. Hai c©u ®Çu: 
Đèi nhau
- ThiÕu tiÓu >< l·o ®¹i
- Li >< håi
® Kh¾c ho¹ thêi gian xa quª cña t¸c gi¶ lµ rÊt l©u, rÊt dµi råi.
- Giäng quª: kh«ng ®æi >< tãc mai: ®· b¹c, ®· 
® Thuû chung, g¾n bã
2. Hai c©u cuối. 
Nhi đồng tương kiến /  bất tương thức.
-> đối.
Bän trÎ gäi «ng lµ “kh¸ch”
® bÊt ngê ® buån ® ngËm ngïi ® xãt xa.
® rÊt s©u nÆng
Hoạt động 4: HDHS tổng kết.
? V¨n b¶n “NgÉu nhiªn viÕt nh©n buæi míi vÒ quª” ®îc viÕt mét c¸ch ngÉu nhiªn mµ nãi ®îc bao ®iÒu s©u kÝn trong néi t©m con ngêi. VËy néi t©m s©u kÝn ®ã lµ g×?
? Liªn hÖ víi tiÓu sö t¸c gi¶, em hiÓu thªm ®iÒu ®¸ng quý nµo trong tÊm lßng ngêi lµm quan H¹ Tri Ch¬ng?
? Bµi th¬ cã nh÷ng nÐt nghÖ thuËt ®¾c s¾c nµo?
Gv chèt.
Gäi HS ®äc ghi nhí.
Bµi th¬ cho thÊy t×nh quª h¬ng thÇm kÝn mµ s©u nÆng cña t¸c gi¶.
- V¨n b¶n th¬ nµy cho ta hiÓu vµ thªm quý träng tÊm lßng quª bÒn chÆt cña t¸c gi¶
III./ TỔNG KẾT.
 ghi nhớ: (sgk/128).
Hoạt động 5. HDHS làm BT
IV. LUYỆN TẬP.
So sánh hai bản dịch, ta thấyBản dịch 2 có hình tượng hơn,
Hai câu cuối không chỉ kể như bài 1 mà biểu cảm hơn, đặc biệt từ cười càng làm tăng nỗi đau cảu nhà thơ.
4. Củng cố:
 H·y chØ ra sù gièng vµ kh¸c nhau trong c¸ch biÓu hiÖn t×nh quª h¬ng qua hai bµi th¬ “TÜnh d¹ tø” vµ bµi “Håi h¬ng ngÉu th”(Chó ý c¸ch thÓ hiÖn t×nh c¶m cña t¸c gi¶ trong tõng bµi)?
* Gièng nhau: 
 C¶ hai bµi th¬ ®Òu thÓ hiÖn t×nh quª h¬ng th¾m thiÕt,ch©n thµnh cña LÝ B¹ch vµ H¹ Tri Ch¬ng.
* Kh¸c nhau:
 - ë bµi th¬ “ TÜnh d¹ tø” nhµ th¬ LÝ B¹ch kh«ng ngñ ®îc v× nhí quª, t×nh yªu quª h¬ng lóc nµo còng canh c¸nh trong lßng «ng.T×nh quª ®îc thÓ hiÖn khi xa quª.
 - Bµi th¬ “Håi h¬ng ngÉu th” l¹i mang bãng d¸ng kh¸c: H¹ Tri Ch¬ng tõ gi· triÒu ®×nh, tõ gi· kinh ®« ®Ó vÒ quª vµ khi vÒ ®Õn nhµ th× bÞ coi lµ kh¸ch. T×nh quª thÓ hiÖn ngay lóc võa ®Æt ch©n tíi quª nhµ.
5. Hướng dẫn về nhà
- Bài cũ: Học thuộc bài thơ. 
 - Học thuộc phần Ghi nhớ
 - Viết đoạn văn khoảng 8 - 9 câu nói đôi điều về tình quê hương trong em (có thể diễn đạt thông qua một bài thơ, bài hát nào đó)
- Bài mới: Soạn bài tiếp theo “Từ trái nghĩa”.
********************************************************