Giáo án Ngữ văn 8 - Tiết 9: Tức nước vỡ bờ

Tiết 9: Văn bản
TỨC NƯỚC VỠ BỜ
(Trích tiểu thuyết Tắt đèn - Ngô Tất Tố)
A. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT
1. Kiến thức:
- Tình huống truyện, các nhân vật, sự kiện trong Tức nước vỡ bờ.
- Nhân vật cai lệ hiện thân cho sự tàn ác bất nhân; nhân vật chị Dậu hiện thân cho nỗi thống khổ và tình yêu thương, sức sống tiềm tàng mãnh liệt của người lao động bị áp bức; giá trị hiện thực và nhân đạo qua một đoạn trích từ tác phẩm Tắt đèn.
- Thành công nghệ thuật: tình huống truyện giàu kịch tính; khắc họa tính cách nhân vật qua hành động, ngôn ngữ đối thoại; ngòi bút miêu tả linh hoạt, sống động; ngôn ngữ kể chuyện giàu chất hiện thực, chất đời sống.
2. Kỹ năng:
- Tóm tắt văn bản truyện.
- Phân tích VBTS theo tuyến nhân vật và diễn biến tình tiết. 
3. Thái độ tình cảm: Căm ghét và lên án những thế lực chà đạp quyền sống của con người. Trân trọng những người phụ nữ nông dân tuy nghèo nhưng có phẩm chất tốt đẹp.
Tự hào về tài năng và tấm lòng của nhà văn Ngô Tất Tố.
B. CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH
1. Giáo viên:
- Soạn bài trên máy.
- Thu thập tư liệu về tác phẩm Tắt đèn và nhà văn NTT.
- Sưu tầm phim: Tắt đèn.
2. Học sinh:
- Soạn bài theo hệ thống câu hỏi trong SGK.
- Tìm đọc tiểu thuyết Tắt đèn. 
C. TIẾN TRÌNH HOẠT ĐỘNG DẠY VÀ HỌC
1. Ổn định tổ chức lớp.
2. Kiểm tra bài cũ: Tích hợp trong giờ.
3. Bài mới.
* Giới thiệu: Ngô Tất Tố+ tiểu thuyết Tắt đèn 
Hoạt động của GV
Hoạt động của HS
Nội dung cần đạt
Hoạt động 1: Hướng dẫn HS đọc và tìm hiểu khái quát về tác giả, tác phẩm.
* Mục đích: - Hs nắm được những nét cơ bản về tác giả, tác phẩm.
 - Bước đầu định hướng cách tìm hiểu một đoạn trích thuộc VB tự sự
* Phương pháp: Hỏi đáp- trình bày.
* Thời gian: 5- 7 phút.
Hướng dẫn HS đọc lướt Chú thích(sgk)
- Chú thích về tác giả trong sách giáo khoa gồm những nội dung nào?
- NTT có vị trí như thế nào trong nền VHVN?
GV bổ sung:
quê:Bắc Ninh(nay thộc Đông Anh- TP Hà Nội).
- sinh ra trong gd nhà nho nhưng lớn lên khi Nho học suy tàn nên NTT sống như những trí thức Tây học đương thời.
- Ông nổi tiếng trên nhiều lv: khảo cứu Triết học cổ đại TQ vàVH cổ Việt Nam, báo, TT, dich thuật...
+ Hoạt động báo chí: " là tay ngôn luận xx trong đám nhà nho"(VTP)
+ H đ sáng tác VH: cây bút p/s và viết tt nổi tiếng"là nhà văn của nông dân".
- Đặc điểm VC: chân thực, sắc sảo, nhiều khi thâm thúy, hóm hỉnh.
- Kể tên những sáng tác tiêu biểu ?(SGK)
- Xuất xứ của vb "Tức nước vỡ bờ"?
: trích chương 18 của tiểu thuyết Tắt đèn (1939).
Gv:
Tắt đèn là tp tiêu biểu nhất của NTT "một áng văn có thể gọi là kiệt tác", là bức tranh thu nhỏ của XH nông thôn Việt Nam tr.cm t8
- Đề tài: một vụ thuế ở vùng quê Bắc Bộ (thuế thân)- thứ thuế dã man, vô nhân đạo nhất, 1 di tích của thời trung cổ, qua đó phản ánh xh nông thôn đương thời 1 cách tập trung, điển hình nhất.
Giá trị HT:- bộ mặt tàn ác bất nhân của chế độ TD nửa PK
 - tình trạng khốn cùng của người nông dân.
- GT nhân đạo:phát hiện, khám phá, thể hiện nhân phẩm cao đẹp của ng no dân.
- NT: NT xây dựng hình tượng nv điển hình: chị Dậu>< tên quan phụ mẫu, cai lệ...
CHo HS đọc phần tóm tắt chữ nhỏ (sgk)
GV đọc mẫu, HS đọc.
Nhận xét cách đọc của HS
- đoạn trích có thể chia làm mấy phần? cụ thể?
-> chia 2 phần:
+ Cảnh buổi sáng ở nhà chị Dậu (....ngon miệng không?)
+ cuộc đối mặt với cai lệ, chị Dậu vùng lên chống lại.
Cho HS đọc chú thích. 
Lưu ý:
sưu, thuế:
thuế thân, thuế đinh: thuế đánh vào mạng sống con người. Thuế thân chỉ đánh vào những người đàn ông từ 18 t trở lên. Sau CM t8, sắc lện đầu tiên kí xóa bỏ là thứ thuế này.
HS đọc
Trả lời cá nhân.
Trả lời cá nhân.
Cảm nhận
Đọc
Đọc chú thích
Tìm hiểu
I.ĐỌC, TÌM HIỂU CHUNG.
1. Tác giả:
-Ngô Tất Tố (1893-1954)
- Là nhà văn hiện thực xuất sắc chuyên viết về nông thôn Việt Nam tr. CM.
2. Văn bản Tức nước vỡ bờ
- Xuất xứ (SGK)
- Thể loại: tiểu thuyết.
- PTBD: tự sự.
- Bố cục: 2 phần
3. Giải thích từ khó.
Hoạt động 2: Hướng dẫn HS tìm hiểu chi tiết văn bản.
* Mục đích:
- HS cảm nhận được hình tượng nhân vật cai lệ, chị Dậu là hai nhân vật điển hình.
- Nghệ thuật xây dựng nhân vật.
* Phương pháp: Hỏi- đáp, thảo luận nhóm, cảm nhận...
* Thời gian: 30 phút.
- Tình thế của chị Dậu khi bọn tay sai xông đến?
GV: quan sắp về tận làng đốc thuế, bon tay sai hung hăng bắt, đánh trói, đem ra đình cùm kẹp.... những người chưa nộp thuế.
 không khí: căng thẳng, vang tiếng trống, tiếng kêu khóc....
->Tình thế bộc lộ tính cách nhân vật: yêu thương, tình nghĩa với chồng-> lí do giải thích hành động phản kháng của chi Dậu trong đoạn tiếp theo.
-> Vấn đề: bảo vệ chồng.
GV giới thiệu 
- Cai lệ là chức danh gì? Là DT chung hay DT riêng?
- Hắn có mặt ở làng Đông Xá với vai trò gì?
GV: vai trò: thúc dân nộp thuế bằng cách tra tấn, khủng bố....
- Tìm các chi tiết thể hiện cai lệ là một tên hung bạo, ác thú?
-> T/cách được thể hiện đậm nét và nhất quán.
+ sầm sập tiến vào, trợn ngược hai mắt, đùng đùng giật phắt cái thừng, bịch luôn vào ngực , sấn đến trói, tát vào mặt...đánh bốp...
+ quát, thét, hầm hè, nham nhảm thét
GV: đó không phải là thứ ngôn ngữ của con người mà là sủa, rít, gầm của thú dữ, hắn không có khả năng nghe, hiểu tiếng nói của con người.
- Hắn và tên người nhà lí trưởng xông vào nhà anh Dậu với ý định gì?
GV bổ sung: 
2 lần trói anh Dậu ốm sắp chết để lôi ra đình hành hạ vì thiếu thuế...
-> Hắn như một cái máy được lập trình sẵn, chỉ có việc duy nhất: đánh, bắt người thiếu thuế.
- Vì sao hắn chỉ là tên tay sai mạt hạng lại có quyền đánh trói người vô tội vạ như vậy?
- Qua đó, em hiểu thế nào về chế độ XH đương thời?
GV: lưu ý: cai lệ là viên chỉ huy cấp thấp, tay sai hạng quèn mà còn ác oai tác quái, ngang ngược như thế thì đủ biết bộ máy quan lại và toàn bộ chế độ XH khi đó xấu xa, tàn bạo ntn.
GV: Chỉ xuất hiện trong đv ngắn nhưng NV cai lệ được khắc họa rất nổ bật, sống động, có giá trị điển hình rõ rệt.
 - ko có tên riêng nhưng đc khắc họa rất sinh động: giọng quát, lời xỏ xiên đểu cáng, thân hình lẻo khoẻo vì nghiện, tư thế ngã chỏng quèo mà miệng vẫn nham nhảm thét trói...-> Hình ảnh ấn tượng về 1 tên tay sai trắng trợn, tàn ác, đểu giả, đê tiện.
Liên hệ: NV Giăng van giăng trong tt những người khốn khổ(Victo Hugo)
GV: nhắc lại tình thế của chị Dậu khi bọn tay sai sầm sập tiến vào: giữa lúc cD đang rón rén bưng bát cháo lên cho a D, hồi hộp chờ xem chồng chị ăn có ngon ko, bất ngờ ầm ầm khốc quỷ kinh thần mọc ra, aD khiếp đảm lăn đùng ra ko nói đc câu gì,còn cD một mình đứng ra đối phó với lũ ác nhân. Tính mạng của aD phụ thuộc cả vào chị.
 Gợi ý:
- Lúc đầu, chị Dậu đối phó với bọn tay sai như thế nào?
- Vì sao chị Dậu vùng lên chống lại 2 tên hung thần?
- Sự cự lại của chị Dậu diễn ra như thế nào (mấy bước, ngôn ngữ, hành động)?
GV: biết mình ở đường cùng + bọn tay sai hung hãn đang nhân danh phép nước+ bản chất mộc mạc quen nhẫn nhục của nông dân->van xin tha thiết, cố khơi gợi từ tâm và lương tri ông cai.
GV: cự lại bằng hai bước:
- bằng lí lẽ: chồng tôi đau ốm, ông không được phép hành hạ.-> đạo lí tối thiểu của con người.
- Bị tát vào mặt đánh bốp, nhảy đến định trói anh Dậu- chị Dậu nghiến hai hàm răng: Mày trói ngay chồng bà đi, bà cho mày xem: xưng hô: bà-mày: đanh đá, thể hiện sự căm giận và khinh bỉ cao độ, khẳng định tư thế đứng lên đầu kẻ thù, sẵn sàng chiến đấu.
- Tìm các chi tiết miêu tả rõ nét, sinh động sức mạnh và tư thế của chị Dậu?
* Cai lệ: Túm lấy hắn, ấn dúi ra cửa, ngã chỏng quèo trên mặt đất...
* Tên người nhà lí trưởng: giằng co, du đẩy, buông gậy, áp vào vật nhau.
kết cục: bị túm tóc lẳng cho một cái, ngã nhào ra thềm.
- Đoạn văn miêu tả cảnh đấu mang sắc thái hài hước. Hãy tìm các chi tiết chứng minh?
Gv: sắc thái hài hước thể hiện ở những câu văn miêu tả : cai lệ lẻo khoẻo, chỉ cần 1 động tác đã ngã chỏng khoèo, anh chàng hầu cận ông lí yếu hơn chị chàng con mọn, bị túm tóc lẳng cho 1 cái...
-> vừa ra tay, cD đã biến 2 tên tay sai hung hãn biến thành những kẻ thảm bại. Lúc mới vào: hùng hổ, dữ tợn bao nhiêu- ra về hài hước, thảm hại bấy nhiêu...
-> ĐV toát lên ko khí hào hứng rất thú vị "làm cho đọc giả hả hê một chút sau khi đọc những trang rất buồn thảm"(VN.Phan). Trong XH mà tội ác hoành hành còn gì hả hê hơn khi thấy cái ác bị chăn đứng, kẻ gây ác bị trừng trị!
- Do đâu chị Dậu có sức mạnh lạ lùng khi quật ngã 2 tên tay sai như vậy?
-> diễn biến tâm lí tự nhiên, tất yếu, theo đúng quy luật tồn tại của con người.
- Tác giả đã sử dụng nghệ thuật nào để khắc hoạ nhân vật chị Dậu?
CÂU HỎI THẢO LUẬN 1:
 Sự chiến thắng của nhân vật chị Dậu mang ý nghĩa gì?
 Chứng tỏ sức mạnh tiềm tàng của người nông dân, người phụ nữ VN, nó chứng minh quy luật của xã hội " Có áp bức có đấu tranh" 'tức nước vỡ bờ"...
- Qua đoạn trích,em có cảm nhận gì về tính cách nhân vật chị Dậu?
- Theo em, lời anh Dậu can ngăn vợ có đúng không?
 Lời anh Dậu tuy nói đúng cái lý, cái sự thật phổ biến trong cái trật tự tàn bạo không hề có công lý ấy, nhưng chị Dậu không chấp nhận cái chân lý ấy" Thà ngồi tù...."
Gv: hành động bột phát, căn bản chưa giải quyết đc bế tắc nhưng mang tính chất dự báo: khi có as CM, chị sẽ đi hàng đầu trong cuộc đấu tranh. N Tuân viết: tôi nhớ như có lần nào, tôi đã gặp chị Dậu ở một đám đông phá kho thóc của Nhật, ở một cuộc cướp chính quyền huyện kì tổng khởi nghĩa 
CÂU HỎI THẢO LUẬN 2:
E hiểu thế nào về nhan đề Tức nước vỡ bờ đặt cho đoạn trích?
GV: - ý nghĩa câu tục ngữ: - nghĩa đen
- nghĩa bóng
liên tưởng đến nội dung hiện thực của vb.
GV: kinh nghiệm dân gian được đúc kết trong câu tục ngữ bắt gặp sự khám phá chân lí đời sống của NTT, dc ông thể hiện thật sinh động, đầy thuyết phục.
Khi viết, NTT chưa giác ngộ CM, kết thúc tp bế tắc nhưng N.Tuân nói "tắt đèn đã xui nông dân nổi loạn."
Cảm quan hiện thực nhạy bén+ dự đoán: NTT cảm nhận xu thế tất yếu, hậu quả tất yếu của chế độ áp bức bóc lột sẽ là sự vùng lên tự giải phóng của nhân dân với sức mạnh khôn lường.
Liên hệ: kết thúc truyện Lão Hạc (NC)
Phát hiện, phân tích.
Trả lời cá nhân
Nghe, cảm nhận
Trả lời cá nhân
Trả lời cá nhân
Nghe, cảm nhận
cảm nhận
Phát hiện
Phân tích
Phân tích
Nghe, cảm nhận
Phát hiện
Phân tích
Cảm nhận
Thảo luận nhóm
Phát biểu
Cảm nhận
Thảo luận nhóm
Phát biểu
Cảm nhận
II. ĐỌC,TÌM HIỂU CHI TIẾT
1. Tình thế của chị Dậu khi bọn tay sai xông đến
 căng thẳng, nguy cấp
- Thời điểm gay gắt nhất: vụ thuế làng Đông Xá.
- Chị Dậu: không đủ tiền nộp suất sưu, chồng ốm nặng.
2. Nhân vật tên cai lệ
- Cai lệ: là tên tay sai chuyên nghiệp, công việc: đánh trói người và hầu hạ quan.
- Tính cách: tàn bạo, vô nhân tính.
+ Hành động
+ Ngôn ngữ
->Toàn bộ ý thức: ra tay đánh trói người thiếu thuế.
=>Tên cai lệ là hiện thân của cái nhà nước bất nhân đương thời.
3. Nhân vật chị Dậu
Hiện thân nỗi thống khổ và phẩm chất cao đẹp của người lao động bị áp bức
- Lúc đầu: Đấu lí:
 cố van xin tha thiết: Cháu- ông cai.
+ Cự lại bằng lí lẽ:
 tôi- ông: đứng thẳng người, xưng hô ngang hàng.
bà- mày: xưng hô cao hơn hẳn-> khinh bỉ
- Sau đó: Đấu lực
 quật lại hai tên tay sai.
=> sức mạnh, sự sắc sảo, khéo léo và tư thế ngang tàng của chị Dậu.
- Lí do: sức mạnh của lòng yêu thương.
Tính cách chị Dậu: vị tha, khiêm nhường, nhưng có một sức sống mạnh mẽ, tiềm tàng.
4. Ý nghĩa nhan đề đoạn trích
- quy luật hiện thực: có áp bức, có đấu tranh.
- Hàm ý: con đường sống của quần chúng bị áp bức chỉ có thể là con đường đấu tranh tự giải phóng.
Hoạt động 3: Hướng dẫn HS tổng kết bài
* Mục đích: HS nắm được những ý cơ bản nhất về tác giả, tác phẩm: nội dung và nghệ thuật.
* Phương pháp: Phát vấn, hỏi- đáp...
* Thời gian: 5 phút
- Văn bản Tức nước vỡ bờ hấp dẫn người đọc nhờ những yếu tố nào?
-> GT nội dung: giá trị HT+ giá trị nhân đạo
-> GT nghệ thuật:Khắc họa nhân vật rõ nét, Ngòi bút miêu tả linh hoạt, sống động, Ngôn ngữ kể chuyện, miêu tả của tác giả và ngôn ngữ đối thoại của nhân vật rất đặc sắc.
- VNP: đoạn chị Dậu liều mạng cự lại 2 tên tay sai là 1 đoạn tuyệt khéo: hoạt động dồn dập mà vẫn rõ nét, không rối, mỗi chi tiết đắt thể hiện óc quan sát tinh tường, rất chu đáo.
+ là lời ăn tiếng nói bình dị trong sinh hoạt hàng ngày
+ mỗi nhân vật đều có ngôn ngữ riêng, tính cách NV bộc lộ chủ yếu qua ngôn ngữ.
Trả lời cá nhân
Bổ sung
III. TỔNG KẾT
1. Nội dung
2. Nghệ thuật
IV: LUYỆN TẬP
Hoạt động 4: Hoạt động tiếp nối:
-Củng cố bài
 - Dặn dò: Hoàn thành câu 5, 6 sgk.
- Soạn bài: Xây dựng đoạn văn trong văn bản.