Giáo án Ngữ văn lớp 10 - Hồi trống Cổ thành

Ngày soạn: 06/9/2015
Người soạn: Quảng Văn Hoàng
HỒI TRỐNG CỔ THÀNH
(Trích: Hồi 28- “Tam quốc diễn nghĩa”)
La Quán Trung
Mục tiêu cần đạt.
 Giúp học sinh:
Về kiến thức
Hiểu được tính cách bộc trực, nóng nảy, ngay thẳng, một biểu hiện của lòng trung nghĩa của Trương Phi, sự khẳng định lòng trung nghĩa của Quan Công cũng như tình anh em kết nghĩa vườn đào của họ. Hiểu được “Hồi trống Cổ Thành” – hồi trống thách thức, minh oan, đoàn tụ.
Hiểu được nghệ thuật kể chuyện đặc sắc, cảm nhận được ý vị chiến trận của Tam quốc qua đoạn trích.
Về kỹ năng
Đọc hiểu văn bản theo đặc trưng thể loại.
Phân tích, rút ra đặc điểm tính cách nhân vật.
Về thái độ
Bài học về tình anh em, niềm tin và sự tha thứ.
Phương pháp, phương tiện thực hiện.
Phương pháp: Đọc - hiểu, nêu vấn đề, phát vấn, đàm thoại, phân tích, bình giảng
Phương tiện: Sách giáo khoa, giáo án, Thiết kế bài giảng, Chuẩn kiến thức kỹ năng.
Tiến trình dạy học.
Ổn định tổ chức, kiểm tra sĩ số
Kiểm tra bài cũ
Câu hỏi: Khái quát tính cách, phẩm chất Ngô Tử Văn qua hành động đốt đền của chàng?
Học bài mới
 -Lời vào bài: Từ đầu học kỳ 2 tới giờ, thầy trò ta đã đi tìm hiểu rất nhiều các tác phẩm của văn học Việt Nam gtrung đại. Hôm nay chúng ta tạm chia tay với nền văn học Việt Nam để đến với nền văn học Trung Quốc mà trước hết là đến với thể loại tiểu thuyết chương hồi. Nền văn học cổ điển Trung Quốc có bốn tác phẩm được mệnh danh là “Tứ đại danh tác” bao gồm: “Thủy hử”, “Tam quốc diễn nghĩa”, “Tây du ký”, “Hồng lâu mộng”. Và sau đây, thầy trò chúng ta sẽ đi tìm hiểu ,một đoạn trích tiêu biểu, đặc sắc trong bộ “Tam quốc diễn nghĩa” của La Quán Trung, đó là đoạn trích”Hồi trống Cổ Thành” trích từ hồi 28 của bộ tiểu thuyết.
TG
Hoạt động của giáo viên và học sinh
Nội dung cần đạt
Hoạt động 1: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu Tiểu dẫn.
Thao tác 1: Tìm hiểu tác giả.
Câu hỏi 1: Em hãy trình bày những nét chính về tác giả La Quán Trung?
- Học sinh trả lời
- Giáo viên nhận xét, chốt ý:
 GV giảng: La Quán Trung sống vào cuối thời Nguyên, đầu thời Minh. Là người có nguyện vọng phò Vua giúp nước nhưng bất đắc trí, ông bôn tẩu, phiêu bạt khắp nơi.
 Có tài liệu nói ông từng làm mưu sĩ cho Trương Sĩ Thành, một người khởi nghĩa chống Nguyên. Khi Minh Thái Tổ thống nhất Trung Quốc, ông chuyển sang viết dã sử.
 Ông để lại rất nhiều tác phẩm: “Tam quốc diễn nghĩa”, “Tùy Đường lưỡng triều chí truyện”, “Tấn Đường ngũ đại sở diễn ca”
Thao tác 2: Tìm hiểu tác phẩm
 Câu hỏi 1: Em hãy nêu những nét hiểu biết của em về tác phẩm “Tam quốc diễn nghĩa”?
- Học sinh trả lời
- Giáo viên nhận xét, bổ sung.
GV giảng: La Quán Trung đã căn cứ vào lịch sử, các chuyện kể dân gian, kịch dân gian để sang tạo. Đến đời Thanh, Mao Tôn Cương đã chỉnh lí, viết các lời bình thành 120 hồi và lưu truyền đến ngày nay.
 -“Tam quốc diễn nghĩa” kể chuyện đất nước Trung Quốc chia làm 3 gọi là “Cát cứ phân tranh” gồm 3 tập đoàn Ngụy – Thục – Ngô từ 184 đến 280. Năm 280, Tư Mã Viêm cướp ngôi Ngụy, diệt Thục, Ngô và thống nhất Trung Quốc.
- Giá trị:
+ Phơi bày cục diện chính trị xã hội Trung Hoa: Chiến tranh loạn lạc, đất nước cia cắt, nhân dân cực khổ.
+ Nguyện vọng của nhân dân: Hòa bình
+ Nghệ thuật: Sự kiện li kỳ, hấp dẫn, miêu tả đa dạng, phong phú, kể chuyện theo trình tự thời gian.
Mở rộng: Trong ba người cầm đầu ba tập đoàn phong kiến, tác giả tập trung thể hiện nhân vật Tào Tháo là kẻ đại gian, Lưu Bị hiền từ, nhân đức.Âm vang trong tác phẩm là cuộc chiến đấu về sức mạnh con người và trí tuệ của hai bên.
Thao tác 3: Tìm hiểu đoạn trích “Hồi trống Cổ Thành”
Câu hỏi 1: Em hãy cho biết đoạn trích nằm ở vị trí nào trong tác phẩm?
- Học sinh trả lồ
- Giáo viên nhận xét, bổ sung.
I. Tiểu dẫn
Tác giả.
-La Quán Trung ( 1330 – 1400): tên là La Bản, hiệu là Hồ Hải tản nhân.
-Quê: Thái Nguyên- Sơn Tây (Trung Quốc).
-Con người: Tính cách cô đơn, lẻ loi, thích ngao du.
-Ông viết nhiều tiểu thuyết dã sử và với “Tam quốc diễn nghĩa”, La Quán Trung trở thành người mở đường cho tiểu thuyết lịch sử Trung Hoa.
Tác phẩm.
“Tam quốc diễn nghĩa”
-Ra đời: đầu thời Thanh
-Thể loại: Tiểu thuyết chương hồi, gồm 120 hồi.
-Nội dung: Kể lại quá trình hình thành và diệt vong của ba tập đoàn phong kiến Ngụy – Thục – Ngô và thể hiện khát vọng hòa bình của nhân dân.
-Giá trị:
+ Giá trị lịch sử, quan sự.
+ Vạch trần bản chất tàn bạo, giả dối của giai cấp thống trị.
+ Cuộc loạn li bi thảm của nhân dân và thể hiện ước mơ về một xã hội có vua hiền tướng giỏi.
+ Nghệ thuật: Tài kể chuyện đặc sắc của tác giả, nghệ thuật xây dựng nhân vật, miêu tả trận đấu.
Đoạn trích “Hồi trống Cổ Thành”
-Đoạn trích thuộc hồi 28 của tác phẩm có tiêu đề:
“Chém Sái Dương an hem hòa giả
Hồi Cổ Thành tôi chúa đoàn viên”
-Tóm tắt: SGK
Hoạt động 2: Hướng dẫn đọc hiểu
Thao tác 1:Tìm hiểu nhân vật Trương Phi.
GV giảng:Trương Phi là một trong Ngũ hổ tướng của Lưu Bị, một anh hùng lừng lẫy thời Tam quốc: Mình cao tám thước, đầu báo mắt tròn, râu hùm hàm én, tiếng như sấm động. 
-Tính cách nổi bật của Trương phi là ngay thẳng, bộc trực, nóng nảy nhưng cũng không ít lần tỏ ra khôn ngoan, mưu trí và là người rất phục thiện. (Thành ngữ: nóng như Trương phi)
-Trương Phi cũng có hạn chế: Bộc trực đến thô lỗ và có tính nghiện rượu.
Câu hỏi 1: Khi nghe Tôn càn trình việc Quan Công dẫn hai chị dâu đến thành của mình, Trưng Phi có những hành động như thế nào?
Câu hỏi 2: Vì sao Trương Phi lại có những cử chỉ, hành động như vậy? Từ đó thể hiện nét tính cách gì của Trương Phi?
-Học sinh trả lời
-Giáo viên nhận xét, bổ sung:
GV giảng: Với quan điểm bất di bất dịch: trung thần không thờ hai chủ, thà chết chứ không chịu hàng, chịu nhục. Trong con mắt của Trương Phi, Quan Công là kẻ phản bội, phản bội anh em, phản bội lời thề kết nghĩa vườn đào cùng nhau giúp nhà Hán. Phi không thể hiểu và không thể chấp nhận việc Quan Công đã làm. Giờ đây, đinh ninh rằng Quan Công vâng lệnh Tào Tháo đến lừa bắt mình để lập công nên đã đối xử với người anh kết nghĩa như kẻ thù.
Câu hỏi 3:Sự xuất hiện của Sái Dương đóng vai trò gì? Đây là chi tiết tình cờ, ngẫu nhiên hay có sự xếp đặt của tác giả?
-Học sinh trả lời
-Giáo viên nhận xét, chốt điểm chính.
GV: Việc Sái Dương xuất hiện rất hợp với logic của truyện: Quan Công vừa giết cháu ngoại y là Tần Kỳ bên bờ sông Hoàng Hà, y phải báo thù. Hơn nữa Sái Dương từ lâu không phục Quan Công, nhiều lần xin Tào Tháo cho lệnh đuổi theo, chặn bắt Quan Công.
 -Trong thực tế cuộc sống cũng có thể có sự tình cờ như vậy nhưng ở đây phânf nhiều là chi tiết đã có sự sắp xếp, chuẩn bị trước, kín đáo và công phu của tac giả để mở lối thoát cho câu chuyện và cho chuyện có cớ phát triển đến đỉnh điểm và kết thúc hứng thú.
Câu hỏi 4: Tại sao khi đầu Sái Dương đã rơi mà Trương Phi vẫn còn nghi ngờ chưa chịu nhận anh? Trương Phi còn làm việc gì sau đó? Chi tiết cuối cùng của đoạn văn cho ta biết thêm điều gì về tính cách của Trương Phi?
Thao tác 2: Tìm hiểu nhân vật Quan Công.
GV giảng: Khi biết anh là Lưu Bị ở Hà Bắc trên đất Viên Thiệu, Quan Công đưa hai chị (vợ của Lưu Bị) đi tìm anh, ông không hề băn khoăn, do dự bởi ông một dạ tìm anh, một chủ kiến dời bỏ Tào Tháo, trước sau vẫn coi Tào Tháo là kẻ thù mặc dù được Tào Tháo đối đãi rất hậu.
 Khi Quan Công tới từ biệt, Quan Công tránh không gặp vì muốn giữ để dung. Tháo không cấp giấy qua ải cũng không cho lính đuổi bắt. Các tướng giữ ải không cho qua, Quan Công phải mở đưởng máu:
+ Qua Đông Lĩnh chém Khổng Tú.
+ Qua Lạc Dương chém Hán Phú và Mạnh Thầu.
+ Qua Nghi Thủy chém Biện Hỳ.
+ Vượt Huỳnh Dương chém Vương Thực.
+ Đến bờ Hoàng Hà giết Tần Kỳ.
+ Sau đó đến Cổ Thành gặp em là Trương Phi.
Câu hỏi 1: Quan Công rơi vào hàn cảnh bất ngờ và khó khăn như thế nào? Vì sao nói đây là cửa ải thứ sau với tên tướng thứ bảy đặc biệt nhất?
-Học sinh trả lời
-Giáo viên nhận xét, bổ sung.
GV: Khi gặp Trương Phi, Quan Công mừng rỡ vô cùng, giao long đao, tế ngựa chạy lại đón.
Khi bị Trương Phi hiểu lầm thì vaanx gọi Trương Phi là hiền đệ, em, lời lẽ mềm mỏng: “Em không biết ta cũng khó nói” và nhờ hai chị giải thích giúp.
Câu hỏi 2: Vì sao Quan Công chỉ một mực né tránh mũi mâu và thanh minh trong sự lung túng?
-Học sinh trả lời
-Giáo viên nhận xét, bổ sung.
Câu hỏi 3: Vì sao Quan Công chẳng nói chẳng rằng, chưa hết một hồi trống đã chém rơi đầu Sái Dương? Điều này cho thấy Quan Công là người như thế nào?
-Học sinh trả lời
-Giáo viên nhận xét, bổ sung.
GV: Ở đây Quan Công càng nhanh thắng thì càng chứng tỏ tấm lòng trung thành của mình trước người em kết nghĩa.
Ở đoạn này, Quan Công đóng vai trò phụ, cốt để soi chiếu, làm nổi bật nhân vật Trương Phi. Tuy vậy, chỉ bằng vài chi tiết nhỏ, tác giả đã khắc họa hình ảnh Quan Vân Trường trung dũng, giàu nghĩa khí, chỉ trong nháy mắt đã chém rơi đầu tướng Tào giống như trước đây đã lấy đầu thượng tướng Hoa Hùng, Nhan Lương, Văn Sú giữa muôn quân nghìn giáo. Đặc biệt là tấm lòng son sắt vì lí tưởng của ông mà sau này Hồ Chí Minh ca ngợi:
“Vầng hồng sáng mãi dạ Quan Công”
II. Đọc – hiểu văn bản
Hình tượng nhân vật Trương Phi
-Phản ứng của Trương Phi khi nghe xong lời Tôn Càn:
+ Chẳng nói chẳng rằng, lập tức mặc áo giáp, vác mâu lên ngựa.
+Dẫn 1000 quân đi tắt ra cửa Bắc.
Tức giận, hành động bột phát trong tâm thế chiến đấu với kẻ thù.
-Khi gặp Quan Công:
+ Diện mạo: Mắt trợn tròn xoe, râu hùm vểnh ngược.
+ Hành động: Hò hét như sấm, múa xà mâu chạy lại đâm Quan Công.
+ Xưng hô: Mày – tao.
+ Lập luận: Buộc tội Quan Công: Bỏ anh => bất nghĩa
Hàng Tào => bất trung
Đến bắt ta=> bất nhân.
-Trương Phi có những cử chỉ và hành động như vậy vì:
+ Tin tức không thong, không hiểu rõ sự thật.
+ Nghi ngờ Quan Công bội nghĩa
+ Tính cách bộc trực, ngay thẳng.
Trương Phi là người cứng cỏi, không tha thứ cho kẻ hai lòng.
 -10 động từ mạnh thể hiện 10 hành động liên tiếp của Trương Phi khiến cho nhịp câu văn nhanh, mạnh, gấp gáp, chứa sức nổ, tạo nên ý vị hấp dẫn của truyện Tam quốc.
-Sái Dương xuất hiện có vai trò:
+ Làm mối nghi của Trương Phi tăng thêm.
+ Đẩy mâu thuẫn, hiểu lầm lên đỉnh điểm
+ Nhờ đó mà Quan Công đề xuất được cách thanh minh.
-Chi tiết là sự xếp đặt của tác giả để mở lối thoát cho tác phẩm.
-Bởi: Trương Phi không chỉ dễ nóng nảy, đơn giản mà còn không dễ dàng tin người.
-Sau khi Quan Công chém rơi đầu Sái Dương, Trương Phi vẫn chưa tin hẳn, còn bắt tên lính kể chuyện ở Hứa Đô và nghe lời kể của hai chị dâu.
-Chi tiết cuối: Trương phi rỏ nước mắt khóc, thụp lạy Quan Công chứng tỏ: Trương Phi không chỉ là người dũng cảm, cương trực mà còn là người thận trọng, khôn ngoan, hết lòng phục thiện. Thực tiễn kinh nghiệm chiến đấu đã khiến Trương Phi cần phải như vậy.
Nhân vật Quan Công.
-Hoàn cảnh: Đến Cổ Thành gặp người em kết nghĩa là Trương Phi và điều Quan Công không ngờ nhất, đây lại là cửa quan thứ sáu và viên tướng chặn đường ông lại chính là em mình – Trương Phi.
=>Với Quan Công, đây là cửa quan khó vượt qua nhất bởi đó là cửa quan thử thách lòng trung nghĩa, cửa quan bày tỏ sự trong sang, cửa quan không tha kẻ tham vàng phụ nghĩa. Và với tên lính giữ thành này không thể giải quyết bằng cách vung cây thanh long đao yển nguyệt.
-Vì: Lòng trung nghĩa, tấm long trong sang, vì tình nghĩa vườn đào thiêng liêng.
Đó cũng vì tính tình điềm đạm của Quan Công.
-Quan Công làm như vậy vì đó là cách thanh minh tốt nhất, nhanh nhất và có hiệu quả nhất mà Quan Công có thể làm lúc ấy. 
=> Cho thấy tài năng và lòng trung nghĩa của Quan Công
Hoạt động 3: Tìm hiểu ý nghĩa của “Hồi trống Cổ Thành”
Câu hỏi 1: Tác giả tả hồi trống bằng mấy câu?
-Học sinh trả lời
-Giáo viên nhận xét, bổ sung.
Câu hỏi 2: Ý nghĩa đặc biệt của hồi trống Cổ Thành là gì?
-Học sinh trả lời
-Giáo viên nhận xét, bổ sung.
GV: Âm vang hồi trống vang lên từ cánh tay giận dữ của Trương Phi. Đó không phải là hồi trống thúc quân thong thường trong các trận đánh mà nó còn có ý nghĩa đặc biệt. Nếu ra trận, những hồi trống khác là hồi tróng thúc giục tiến lên thì “Hồi trống Cổ Thành” đúng như La Quán Trung viết:
“Chém Sái Dương an hem hòa giải
Hồi Cổ Thành tôi chúa đoàn viên”
Đó là: 
+Hồi trống thách thức: Trương Phi nghi ngờ Quan Công phản bội. Đây là hồi trống thử tài và thử long Quan Công. Tiếng trống giục hành động của Quan Công là chém đầu Sái Dương.
+ Hồi trống minh oan: Quan Công không ngần ngại nhận lời thách thức thể hiện lòng kiên trung, dũng cảm. Chưa dứt một hồi trống, đầu Sái Dương đã lìa khỏi cổ, Quan Công được minh oan.
+ Hồi trống đoàn tụ: Quan Công chém đầu sái Dương, nghi ngờ được hòa giải, an hem đoàn tụ. Hồi trống có ý nghĩa ca ngợi tình anh em, thể hiện niềm vui, ca ngợi chiến thắng.
Âm vang hồi trống Cổ Thành
-Tác giả tả bằng ba câu ngắn gjn, hàm xúc: “Quan Công chẳng nói một lời, múa long đao xô lại. Trương Phi thẳng tay đánh trống. Chưa dứt một hồi, đầu Sái Dương đã lăn dưới đất.”
=>Nếu bỏ qua chi tiết nhỏ này sẽ mất đi tất cả ý vị của Tam quốc, tiểu thuyết sử thi anh hung thời Trung đại.
-Ý nghĩa: 
+ Biểu dương tinh thần cương trực của Trương Phi, long trung nghĩa của Quan Công.
+ Ca ngợi tình nghĩa vườn đào của ba anh em Lưu – Quan – Trương.
+ Hồi trống thschs thức, minh oan, đoàn tụ của các anh hung.
Hoạt động 4: Hướng dẫn tổng kết
Câu hỏi: Em hãy nêu giá trị nội dung và nghệ thuật của đoạn trích?
III. Tổng kết.
Nội dung
-Hồi trống chứa đầy linh hồn của đoạn trích. Đó là hồi trống thách thức, minh oan, đoàn tụ.
- Biểu dương lòng trung nghĩa, khí phách anh hùng của Trương Phi và Quan Công
Nghệ thuật.
-Ngôn ngữ sinh động, sử dụng nhiều lối cổ, lối văn biền ngẫu.
- Lời kể giản dị, hấp dẫn
- Nghệ thuật xây dựng nhân vật”
+ Xây dựng nhân vật điển hình mang biểu tượng đối lập.
+ Tính cách nhân vật được thể hiện qua hành động và lời nói chứ không phải sự miêu tả, giới thiệu của tác giả.
4. Củng cố và dặn dò
Yêu cầu học sinh: Làm phần luyện tập và chuẩn bị bài tiếp theo.