Giáo án Ngữ văn lớp 10 - Tấm cám (truyện cổ tích)

Tiết: 19	Ngày soạn: 
TAÁM CAÙM
(Truyện Cổ tích) 
I. MỨC ĐỘ CẦN ĐẠT
- Hiểu được ý nghĩa của những mâu thuẫn, xung đột trong truyện và sự biến hóa của Tấm.
- Nắm được đặc trưng cơ bản của truyện cổ tích thần kì qua một truyện cụ thể.
II. TRỌNG TÂM KIẾN THỨC, KĨ NĂNG.
Kiến thức
- Những mâu thuẫn, xung đột giữa dì ghẻ và con chồng trong gia đình phụ quyền thời cổ, giữa thiện và ác trong xã hội. Sức sống mãnh liệt của con người và niềm tin của nhân dân.
- Kết cấu của truyện cổ tích: người nghèo khổ, bất hạnh trải qua nhiều hoạn nạn cuối cùng được hưởng hạnh phúc. Sử dụng hợp lí, sáng tạo các yếu tố thần kì.
Kĩ năng
Tóm tắt văn bản tự sự.
Phân tích một truyện cổ tích thần kì theo đặc trưng thể loại.
III. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC.
1.Ổn định lớp: 
2. Bài cũ (3’): Tâm trạng của Ra – ma trong đoạn trích “Ra-ma buộc tội”.
3. Vào bài mới (1’): Nguyễn Khoa Điềm – nhà thơ của “Đất nước” đã viết những câu thơ xúc động như sau:
Ta lớn lên bằng niềm tin rất thật
Biết bao nhiêu hạnh phúc có trên đời
Dẫu phải khi cay đắng dập vùi
Rằng cô Tấm cũng về làm hoàng hậu
Cây khế chua có đại bàng đến đậu
Chim ăn rồi trả ngon ngọt cho ta
Đất đai cỗi cằn thì người sẽ nở hoa
Hoa của đất, người trồng cây dựng cửa...
(Đất nước, trích trường ca “Mặt đường khát vọng”)
 Những câu chuyện cổ tích từ lâu đã thấm nhuần và trở thành tâm hồn người Việt. Chúng ta sinh ra và trưởng thành từ những câu chuyện rất đỗi thân quen nhưng cũng rất thiêng liêng đó của dân tộc. Chắc hẳn trong các em, mỗi em đều có riêng trong trí tưởng tượng của mình một chị Tấm, một chàng Thạch Sanh với những yếu tố thần kì hấp dẫn. Nhưng những cảm quan ban đầu của các em về truyện cổ tích chưa hẳn đầy đủ bởi truyện dân gian dù được lưu truyền trong quần chúng nhưng cũng ẩn chứa những đặc trưng nghệ thuật rất đặc thù. Hôm nay, cô cùng các em sẽ tìm hiểu một văn bản truyện cổ tích rất quen thuộc – truyện cổ tích Tấm Cám, để các em có thể khám phá được những đặc điểm tiêu biểu nhất trong nội dung và nghệ thuật của thể loại tác phẩm này.
HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS
NỘI DUNG
- Hs ñoïc tieåu daãn.
Pv: Hãy nêu các thể loaïi truyeän coå tích ?
- Cổ tích về loài vật: Quạ và Công, Thỏ và Rùa,
- Truyện cổ tích sinh hoạt: Làm theo lời vợ dặn, Chàng Ngốc được kiện, Phân xử tài tình,
- Cổ tích thần kì: Sọ Dừa, Thạch Sanh, Trầu Cau, Ăn khế trả vàng,...
Pv: Loaïi truyeän coå tích naøo chieám 
soá löôïng nhieàu nhaát ?
Truyện cổ tích thần kì chiếm số lượng nhiều nhất. 
Pv: Nêu đaëc tröng cơ bản cuûa loại coå tích thaàn kyø ?
- Đặc trưng cơ bản của cổ tích thần kì là có yếu tố thần kì để dẫn dắt câu chuyện (Bụt, Tiên, hay sự biến hóa thần kì, vật báu trả ơn...); kể về nv tài giỏi, kể về nv bất hạnh. 
- Đề cập tới số phận bất hạnh của người lao động, thể hiện ước mơ cháy bỏng về hạnh phúc, lẽ công bằng, phẩm chất và năng lực tuyệt vời của con người là nội dung chủ yếu của cổ tích thần kỳ.
HS ñoïc truyeän, tóm tắt tp. 
(Phân vai HS đọc, lưu ý đọc đúng thể loại tự sự, giọng nhân vật).
GV giải thích những từ khó (SGK)
Pv: Truyeän Taám caùm thuoäc loaïi coå tích naøo?
- Tấm Cám thuộc truyện cổ tích thần kì, kiểu truyện Tấm Cám phổ biến ở nhiều dân tộc khác nhau trên thế giới.
 Theo thống kê của một nữ sĩ người Anh trên thế giới có 564 kiểu truyện Tấm Cám. Ở Việt Nam có 30 kiểu truyện Tấm Cám.
- Bố cục: SGK chia đoạn rất rõ. Em hãy tìm ý của mỗi đoạn?
- Đoạn 1: Cuộc đời và số phận bất hạnh của Tấm. Nhưng Tấm luôn được Bụt giúp đỡ.
- Đoạn 2: Vật báu trả ơn, hạnh phúc đã đến với Tấm.
- Đoạn 3: Cuộc đấu tranh không khoan nhượng qua những kiếp hồi sinh của Tấm để giành lại hạnh phúc.
- Mở truyện: “Ngày xưa  việc nặng”
à giới thiệu các nhân vật chính và hoàn cảnh truyện .
 - Thân truyện: “Một hôm  về cung”
à diễn biến câu chuyện:
 + Tấm ở với gì ghẻ và Cám đến khi trở thành hoàng hậu .
 + Tấm bị giết và hóa thân .
- Kết truyện: còn lại
à Tấm trả thù mẹ con Cám.
PV: Dừa vào bố cục, em hãy tóm tắt tác phẩm.
Tấm và Cám là hai chị em cùng cha khác mẹ. Mồ côi cha mẹ sớm, Tấm phải sống với dì ghẻ và cô em cùng cha khác mẹ tên là Cám. Tấm vất vả, khổ cực, làm việc luôn tay còn Cám thì được cưng chiều, chỉ biết rong chơi.
Một hôm, Tấm và Cám cùng đi hớt tép và ai hớt được nhiều sẽ có yếm đỏ. Cám mải rong chơi, không có tép nên đã lừa trút hết giỏ tép đầy của Tấm. Tấm khóc. Bụt hiện lên bảo xem trong giỏ có gì không. Tấm tìm thấy một con cá bống. Tấm nuôi cá bống, mỗi ngày cho bống ăn cơm. Mẹ con Cám biết được liền lừa Tấm đi xa để ở nhà giết thịt cá bống. Tấm lại khóc. Bụt hiện lên bảo Tấm tìm xương cá bỏ vào bốn cái lọ đem chôn dưới chân giường.
Ngày hội làng, dì ghẻ trộn gạo lẫn thóc, bắt Tấm phải ở nhà nhặt xong mới được đi xem. Tấm tủi thân ngồi khóc. Bụt hiện lên sai chim sẻ nhặt thóc giúp Tấm rồi bảo Tấm đào bốn cái lọ dưới chân giường lên để láy quần áo đẹp đi xem hội và một cn ngựa để cưỡi.Tấm đi qua cầu, chẳng may đánh rơi một chiếc giày xuống nước, mò mãi không được. Khi ngựa của vua đi qua cứ đứng lại, vua liền sai quân lính xuống mò thì vớt lên một chiếc giày xinh đẹp. Vua truyền lệnh ai ướm vừa sẽ cưới làm vợ. Mọi người thi nhau ướm thử, kể cả mẹ con Cám. Tới lượt Tấm, chiếc giày vừa như in cùng với chiếc giày trong túi Tấm. Tấm trở thành hoàng hậu.
Nhân ngày giỗ bố, Tấm xin phép vua về thăm nhà. Dì ghẻ lập mưu lừa Tấm trèo lên cây hái cau rồi đốn cây giết Tấm để Cám vào cung thay chị. Tấm chết hóa thành chim vàng anh ngày nào cũng ở bên vua. Mẹ con Cám liền giết vàng anh, bỏ lông ra góc vườn. Nơi ấy lại mọc lên hai cây xoan đào. Vua thích hai cây xoan đào, liền mắc võng nằm ngủ. Mẹ con Cám liền chặt hai cây xoan đóng thành khung cửi. Lúc Cám dệt vải, khung cửi kêu tiếng Tấm, Cám sợ hãi, đem đốt khung cửi rồi đổ tro đi thật xa. Nơi ấy lại mọc lên một cây thị xanh tốt nhưng chỉ có duy nhất một quả và ở tít trên cao. Bà cụ đi chợ trông thấy yêu mến quả thị liền bảo thị về ở với bà. Quả thị trên cao rơi vào túi bà. Bà đem quả thị về nhà.Tấm từ trong quả htij chui ra, nấu cơm, nấu nước, dọn dẹp giúp bà cụ. Bà cụ rình bắt được, bà xé vỏ quả thị đi. Từ đó, Tấm sống với bà cụ như hai mẹ con.
Một hôm nhà vua kinh lí đi qua, thấy trầu giống Tấm têm ngày trước liền gọi hỏi. Vua nhận ra Tấm liền rước Tấm về cung. Cám thấy chị đẹp hơn xưa, sinh lòng ghen ghét. Tấm chỉ cho Cám cách làm da trắng. Cám làm theo và chết. Nghe tin Cám chết, mẹ Cám cũng chết theo.
PV: Hãy xác định chủ đề của truyện?
Pv: Cuoäc ñôøi và số phận bất hạnh của Tấm được miêu tả như thế nào?
Gv: Mấy dòng mở đầu của truyện cho ta biết Taám laø coâ gaùi baát haïnh, mồ côi cả cha lẫn mẹ , phaûi soáng cuøng dì ghẻ vaø Caùm – người em cuøng cha khaùc meï. Tuy 2 chò em ôû cuøng moät nhaø nhöng hoï ñöôïc ñoái xöû raát khaùc nhau. Caùm ñöôïc nuoâng chìêu, aên traéng maëc trôn. Coøn Taám thì ñeâm ngaøy phaûi laøm luïng vaát vaû. Là đứa con riêng lại là phận gái sống trong xã hội phong kiến ngày xưa, làm lụng vất vả suốt ngày vì sự hành hạ của mẹ con Cám, nỗi khổ của Tấm chồng chất. 
PV: Mấy chi tiết ấy gợi cho em có suy nghĩ gì? (Nhận xét về con người của Tấm)
Tấm là cô gái mồ côi, đáng thương; là cô gái hieàn laønh, chaêm chæ, đôn hậu nhưng có số phận bất hạnh, Tấm là nhân vật đại diện cho cái thiện.
PV: Theo dõi toàn truyện, ta thấy nổi bật lên sự đối lập mâu thuẫn gì, giữa nhân vật nào với nhân vật nào? Mâu thuẫn đó phát triển ra sao theo mạch cốt truyện? Mâu thuẫn nào là chủ yếu? 
“Mấy đời bánh đúc có xương – Mấy đời mẹ ghẻ mà thương con chồng”. Quả là như vậy, là đứa con riêng lại là phận gái, ở với dì ghẻ à Mâu thuẫn.
* Mâu thuẫn chủ yếu trong tác phẩm:
- Tấm >< Cám và dì ghẻ.
- Tấm >< Cám: cùng cha khác mẹ.
- Tấm >< dì ghẻ: mẹ ghẻ, con chồng.
- Tấm >< Cám là chủ yếu xuyên suốt, liên tục, ngày càng căng thẳng, quyết liệt, một mất một còn.
à Thiện >< Ác à Mâu thuẫn xã hội.
=> Kết thúc: Thiện thắng ác à Ước mơ công lý của người xưa.
Tác giả dân gian đã miêu tả diễn biến truyện như thế nào để dẫn đến xung đột giữa Tấm và mẹ con Cám?
TG dân gian đã miêu tả:
+ Tấm làm lụng vất vả suốt ngày “chân trâu ... giã gạo”, đêm lại xay lúa giã gạo trong khi Cám được nuông chiều, ăn trắng mặc trơn, chỉ quanh quẩn ở nhà không phải làm việc nặng.
+ Dì ghẻ cay nghiệt
+ Cám lừa Tấm
+ Giết cá bống
+ Không cho dự hội
+ Giết hại Tấm nhiều lần
Mụ dì ghẻ đã đưa ra giải thưởng gì cho Tấm và Cám?
PV: Ngoài bóc lột sức lao động, tước đoạt vật chất, mẹ con Cám còn tước đoạt gì của Tấm nữa?- Cá bống là niềm vui của Tấm, người bạn se chia, gửi gắm tình cảm của Tấm.
- Mẹ con Cám muốn tước đoạt tất cả những gì thuộc về Tấm, cả vật chất lẫn tinh thần.
- Mụ dì ghẻ độc ác trộn thóc và gạo bắt Tấm nhặt... →cánh cửa giao lưu với xã hội của Tấm bị đóng lại.
- Ở hiền gặp lành
- Tấm đại diện cho cái thiện, mẹ con Cám đại diện cho cái ác→ mâu thuẫn giữa thiện và ác.
PV: Nhận xét về phản ứng của Tấm?
DG: Những mâu thuẫn trên dừng lại ở mức độ mâu thuẫn vì quyền lợi vật chất và tinh thần trong cuộc sống gia đình thường ngày (khi xã hội công xã nguyên thủy bắt đầu tan rã nhưng chưa hình thành xã hội có giai cấp).
I. Tìm hieåu chung.
	1. Caùc loaïi truyeän coå tích
 Có 3 loại truyện cổ tích: cổ tích về loài vật, cổ tích thần kì và cổ tích sinh hoạt.
	2. Ñaëc tröng cơ bản cuûa truyeän coå tích thaàn kyø
- Coù söï tham gia cuûa yeáu toá thaàn kyø vaøo tieán trình phaùt trieån cuûa truyeän
- Đối tượng : Con người nhỏ bé trong xã hội
- Kết cấu : Nhân vật chính trải qua hoạn nạn cuối cùng được hưởng hạnh phúc thoả nguyện mơ ước (kết thúc có hậu)
- Nội dung : Theå hieän öôùc mô cuûa nhaân daân lao ñoäng veà haïnh phuùc gia ñình, về lẽ coâng baèng xaõ hoäi, phaåm chaát vaø naêng löïc tuyeät vôøi cuûa con ngöôøi.
3. Văn bản
- Truyện Tấm Cám thuộc loại truyện cổ tích thần kì.
 - Được phổ biến ở nhiều dân tộc khác nhau trên thế giới.
- Miêu tả cuộc đời và số phận bất hạnh của Tấm. Đồng thời thể hiện cuộc đấu tranh không khoan nhượng để giành lại hạnh phúc trong xã hội phong kiến ngày xưa.
II. Đọc - hieåu vaên baûn.
1. Cuộc đời và số phận bất hạnh của Tấm.
Tấm mồ côi cha mẹ sớm.
Ở với dì ghẻ rất cay nghiệt.
Tấm đại diện cho cái thiện, là cô gái hiền lành, chất phát nhưng bất hạnh.
Mâu thuẫn giữa Tấm và mẹ con Cám
* Chiếc yếm đỏ:
- Tấm: làm lụng vất vả, mồ côi
- Cám: ăn trắng mặc trơn, còn mẹ
- Cám lừa Tấm trút hết tép cua rTaams để được phần thưởng chiếc yếm đỏ→tước đoạt vật chất→xuất hiện mâu thuẫn.
→Tấm chỉ biết khóc.
*Con cá bống:
- Tấm thua thiệt, bụt đền cho cá bống-là người bạn thân, niềm an ủi duy nhất.
- Mẹ con Cám giết bống ăn thịt→tước đoạt về tinh thần.
→Tấm chỉ biết khóc
* Tấm đi xem hội
- Tấm không có quần áo đẹp, phải nhặt gạo thóc→Tấm khóc.
- Bụt trợ giúp, Tấm có áo quần, ngựa đẹp, giày thêu đi vừa như in.
- Mẹ con Cám ghen ghét hằn học, ngạc nhiên.
=> Tấm khổ sở bất hạnh, mẹ con Cám độc ác gian xảo. Ban đầu, Tấm phản ứng yếu ớt thụ động. Mâu thuẫn mỗi lúc một gay gắt→ mâu thuẫn về quyền lợi vật chất và tinh thần trong gia đình.
	4. Củng cố: - Ñaëc tröng cuûa truyeän coå tích thaàn kyø.
	5. Dặn dò: - Nắm nội dung của baøi.
 - Chuaån bò phaàn tieáp theo cuûa baøi
IV. RÚT KINH NGHIỆM