Giáo án Ngữ văn lớp 10 - Văn học: truyện an dương vương và Mị châu – Trọng thủy

Tuần: 
Ngày soạn:	Ngày dạy:
Tiết PPCT: 
Văn học: TRUYỆN AN DƯƠNG VƯƠNG VÀ MỊ CHÂU – TRỌNG THỦY
(Truyền Thuyết)
I MỨC ĐỘ CẦN ĐẠT:
- Hiểu được bài học giữ nước, nguyên nhân mất nước mà người xưa gửi gắm trong câu chuyện về thành Cổ Loa và mối tình Mị Châu – Trọng Thủy.
- Nắm được đặc trưng cơ bản của truyền thuyết.
II. TRỌNG TÂM KIẾN THỨC, KĨ NĂNG:
1. Kiến thức:
 - Bi kịch nước mất nhà tan và bi kịch tình yêu tan vỡ được phản ảnh trong truyền thuyết Truyện An Dương Vương và Mị Châu- Trọng Thủy.
 - Bài học lịch sử về tinh thần cảnh giác của kể thù và cách xử lí đúng đắn mối quan hệ giữa riêng và chung, nhà với nước, cá nhân với cộng đồng.
- Sự kết hợp hài hòa giữa “cốt lõi lịch sử” với tưởng tượng, hư cấu nghệ thuật của dân gian.
2. Kĩ năng:
- Đọc (kể) diễn cảm truyền thuyết dân gian.
- Phân tích văn bản truyền thuyết theo đặc trưng thể loại.
III- TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC DẠY HỌC:
Ổn định lớp
Kiểm tra bài cũ
Bài mới
Hoạt động của GV & HS
Nội dung cần đạt
Ghi chú
Hoạt động 1: Hướng dẫn HS tìm hiểu chung
TT 1: Tìm hiểu về thể loại truyền thuyết
? Truyền thuyết là gì?
- Truyền thuyết là một loại truyện dân gian kể về các sự kiện và nhân vật lịch sử, qua đó nhân dân thể hiện nhận thức, quan điểm, tình cảm của mình.
? Đặc điểm nổi bật của truyền thuyết?
- Một số đặc điểm nổi bật: 
+ Yếu tố lịch sử và yếu tố tưởng tượng, thần kỳ hòa quyện.
+ Không chú trọng đến tính chân thực, chính xác, khách quan của lịch sử; xây dựng được những hình tượng nghệ thuật độc đáo.
+ Lưu truyền trong không gian, thời gian lịch sử - văn hóa, trong sinh hoạt và lễ hội, trong tâm thức người Việt.
TT 2: Tìm hiểu chung về tác phẩm
? Cho biết xuất xứ của tác phẩm?
- Truyện An Dương Vương và Mị Châu- Trọng Thủy được trích từ Truyện Rùa Vàng trong Lĩnh Nam chích quái – tập truyện dân gian được sưu tập vào cuối thế kỉ XV.
? Nêu bố cục của văn bản?
Có 2 cách phân chia bố cục:
- Kể theo trình tự thời gian và sự việc:
+ Đ1: Từ đầu à “xin hoà”: miêu tả quá trình An Dương Vương xây thành, chế nỏ, bảo vệ đất nước.
+ Đ2: Tiếp à “xuống biển”: cảnh nước mất, nhà tan.
+ Đ3: Còn lại: kết cục bi thảm của Trọng Thuỷ, hình ảnh ngọc trai, giếng nước. 
- Kể theo nhân vật: Nhân vật An Dương Vương, nhân vật Mị Châu, nhân vật Trọng Thủy.
Hoạt động 2: Hướng dẫn HS tìm hiểu văn bản
TT 1: Tìm hiểu nhân vật An Dương Vương
? Quá trình xây thành của ADV được miêu tả ra sao?
- Thành xây ở đất Việt Thường nhưng “hễ đắp tới đâu lại lở tới đấy” . 
? Em có nhận xét gì về quá trình xây thành của ADV? Qua đó em thấy ADV là người như thế nào?
- ADV: kiên trì, quyết tâm, không nản trí, không sợ khó khăn, dồn hết tâm huyết cho việc xây thành.
- Qua đó có thể thấy An Dương Vương có ý thức cảnh giác, lo xây thành, chuẩn bị vũ khí từ khi giặc chưa đến.
? Nguyên nhân ADV được rùa thần giúp đỡ. Cách đánh giá của nhân dân về ADV?
- Nguyên nhân ADV được Rùa vàng giúp đỡ: ngưỡng mộ, ngợi ca công lao dựng nước của An Dương Vương.
- Tưởng tượng ra thần linh giúp đỡ chính là cách để nhân dân ca ngợi nhà vua, tự hào về chiến công xây thành, chế nỏ, chiến thắng giặc ngoại xâm của dân; sự nghiệp dựng nước của ADV là chính nghĩa phù hợp với lòng người, được thần linh giúp.
? Sau khi xây thành xong, ADV đã yên trí chưa? Chi tiết nào thể hiện điều đó? Ý nghĩa?
? Quá trình giữ nước của ADV được thể hiện như thế nào?
Tiết 2:
GV: Chiến thắng dễ dàng thường khiến con người sinh ra chủ quan khinh địch. Thất bại đắng cay làm cho kẻ thù nảy sinh những mưu sâu kế độc, đấy cũng là nguyên nhân dẫn đến cảnh mất nước.
? Nhà vua đã mất cảnh giác như thế nào?
- An Dương Vương mơ hồ về bản chất ngoan cố của bọn xâm lược nên mở đường cho con trai kẻ thù vào làm nội gián(Trọng Thủy tự do đi lại, không giám sát, đề phòng); lúc giặc đến có thái độ ỷ lại vào vũ khí, không đề phòng.
à Không nhận ra dã tâm nham hiểm, quỷ quyệt của kẻ thù, lơ là mất cảnh giác, chủ quan khinh địch, không lo phòng bị à mất nước.
? Khi nhận ra sai lầm của mình, ADV đã có hành động gì? Ý nghĩa của hành động ấy?
- Vì chủ quan, mất cảnh giác, hai cha con ADV đã mắc mưu Triệu Đà dẫn đến việc nhà tan, mất nước Âu Lạc 
- Lời kết tội của Rùa Vàng làm ADV nhận ra nguyên nhân bi kịch. Hành động “rút gươm chém Mị Châu” thể hiện sự dứt khoát, quyết liệt và sự tỉnh ngộ muộn màng của nhà vua. 
à ADV đã đứng trên quyền lợi dân tộc thẳng tay trừng trị kẻ có tội cho dù đó là đứa con lá ngọc cành vàng. Đây là một sự lựa chọn quyết liệt giữa một bên là nghĩa nước, một bên là tình nhà. ADV đã để cái chung lên cái riêng.
? Em có suy nghĩ gì về chi tiết ADV cầm sừng tê bảy tấc đi xuống biển? So sánh với hình ảnh Thánh Gióng về trời em thấy thế nào?
- ADV có công lớn nhưng để mất nước, với vai trò thủ lĩnh tối cao, ông phải gánh trách nhiệm không nhỏ. Tỉnh ngộ sự thật thì đã quá muộn. Vì vậy trong lòng nhân dân, ADV không chết mà mới đi vào cõi bất tử, vẫn ngày đêm đàm đạo với Lạc Long Quân nơi biển Đông.
- So với hình ảnh Thánh Gióng về trời thì ADV không rực rỡ hoành tráng bằng. Bởi lẽ bên cạnh là người có công, ADV cũng là người có tội- đã để mất nước. Một người mà ta phải ngước mắt lên mới nhìn thấy (Thánh Gióng). Một người ta phải cúi xuống thăm thẳm mới nhìn thấy (An Dương Vương). Đây cũng là thái độ của tác giả dân gian đối với từng nhân vật.
? Em rút ra bài học gì về việc mất nước của ADV?
TT 2: Tìm hiểu nhân vật Mị Châu
? Em có nhận xét gì về nhân vật MC?(Xét trong mối quan hệ gia đình và quốc gia). Chi tiết nào trong văn bản thể hiện điều đó?
- Mị Châu ngây thơ, cả tin đến mức tự tiện sử dụng bí mật quốc gia cho tình riêng, khiến bảo vật giữ nước bị đánh tráo mà không hề hay biết. Lại chỉ nghĩ đến hạnh phúc cá nhân khi đánh dấu đường cho Trọng Thủy lần theo.
? Kết cục của Mị Châu là gì? Theo em lời kết tội của Rùa vàng có nghiêm khắc quá không?
- Quá trình dựng nước và giữ nước của ADV vô cùng khó khăn vất vả. Là một công chúa lẽ ra Mị Châu phải thấu hiểu điều đó. Nhưng vì tình cảm riêng tư mà Mị Châu quên đi trách nhiệm của một người con đối với cha, một bề tôi đối với đất nước. Do đó tội chém đầu là phải. Như vậy lời kết tội là tiếng nói sáng suốt và nghiêm khắc của công lí, của nhân dân đối với Mị Châu.
? Những lời nói cuối cùng của Mị Châu và hình ảnh ngọc trai – ngọc thạch sau khi Mị Châu chết có ý nghĩa gì?
- Hình ảnh ngọc trai – ngọc thạch là hóa thân của nàng. Mị Châu đã phải chịu thi hành án của lịch sử xuất phát từ truyền thống yêu nước, tha thiết với độc lập tự do của người Việt cổ. Tuy nhiên, số phận của Mị Châu chưa dừng ở đó. Nàng không hóa than trọn vẹn trong một hình hài duy nhất mà nàng hóa thân – phân thân: máu chảy xuống biển, trai ăn phải hóa thành ngọc trai, xác hóa thành ngọc thạch. Hình ảnh đó vừa thể hiện sự bao dung, thông cảm với sự trong trắng, ngây thơ, vô tình phạm tội; vừa thể hiện thái độ nghiêm khắc trừng trị cùng bài học lịch sử vể giải quyết quan hệ giữa nhà với nước, chung với riêng.
? Em rút ra bài học gì từ sự cả tin của Mị Châu?
- Bài học: luôn luôn đặt quan hệ riêng, chung cho đúng mực (phải đặt quyền lợi của dân tộc, đất nước lên trên quyền lợi cá nhân, gia đình).
TT 3: Tìm hiểu nhân vật Trọng Thủy
? GV nêu ý kiến thảo luận: Nêu quan điểm của em về 3 ý kiến sau:
+ Một tên gián điệp nguy hiểm, 1 người chồng nặng tình với vợ.
+ Một nhân vật truyền thuyết với mâu thuẫn phức tạp (vừa là kẻ thù- vừa là nạn nhân).
+ Một người con bất hiếu, 1 người chồng lừa dối, 1 người rể phản bội- kẻ thù của nhân dân Âu Lạc.
Thời kì đầu: TT đóng vai trò là một tên gián điệp theo lệnh của vua cha sang làm rể à điều tra bí mật.
+ Thời gian ở Loa Thành: lừa Mị Châu để thực hiện âm mưu, chính sự chủ quan lơ là mất cảnh giác của An Dương Vương, sự ngây thơ cả tin, toàn tâm toàn ý với chồng của Mị Châu đó giúp y hoàn thành kế hoạch đen tối.
- Mặt khác trong quá trình sống với Mị Châu nảy sinh tình cảm (còn nói lúc chia tay) >< y vẫn phải hoàn thành bổn phận với TĐ à khi Mị Châu chết, y ôm xác vợ khóc lóc, thương nhớ rồi tự tử.
? Cái chết của Trọng Thủy nói lên điều gì?
- Chẳng qua Trọng Thủy cũng là một nạn nhân của chính cha đẻ mình. Để phục vụ cho âm mưu xâm lược, Triệu Đà đó sai con làm gián điệp, không ngờ đó thức dậy ở con những tình cảm của một con người và cuối cùng đó dẫn đến cái chết thê thảm của Trọng Thủy àTriệu Đà thắng nhưng mất con.Trọng Thủy thành công nhưng trở thành kẻ lừa dối, đê hèn, mất vợ, bị người Việt đời đời lên án. Trong đau đớn hối hận muộn màng y chỉ còn con đường nhảy xuống giếng sâu.
? Có ý kiến cho rằng hình ảnh ngọc trai -giếng nước là biểu hiện tượng trưng của một tình yêu chung thuỷ. Ý kiến của em?
Hình ảnh ngọc trai- giếng nước: 
- Hình ảnh đẹp có giá trị thẩm mĩ cao nhưng không phải là hình ảnh khẳng định tình yêu chung thuỷ bởi: TT là một tên gián điệp với mưu đồ xâm lược, gây ra cái chết của ADV và MC... à nhân dân Âu Lạc không bao giờ sáng tạo ra hình ảnh ca ngợi kẻ thù cướp nước.
- Nó là sự kết thúc duy nhất hợp lí cho số phận đôi trai gái. Chi tiết này có thể hiểu:
+ Lời khấn của Mị Châu và kết cục “ngọc trai, ngọc thạch” đã chiêu tuyết cho cho danh dự của nàng, chứng tỏ tấm lòng nàng trong sáng.
+ Nhân dân ta chứng nhận cho sự hối hận của Trọng Thuỷ.
+ Ngọc trai rửa nước giếng càng sáng chứng tỏ Trọng Thuỷ đã tìm được sự hoá giải trong tình cảm của Mị Châu ở thế giới bên kia.
Hoạt động 3: Tổng kết bài học
I. Tìm hiểu chung:
1. Thể loại truyền thuyết:
2. Tác phẩm:
- Xuất xứ: trích từ “Truyện Rùa vàng” trong “Lĩnh Nam chích quái”.
- Bố cục: 
II. Đọc – hiểu văn bản:
1. Nhân vật An Dương Vương:
a. Xây thành, chế nỏ chiến thắng Triệu Đà:
* Quá trình xây thành (dựng nước)
-Thành đắp tới đâu lại lở tới đó.
-Lập đàn cầu đảo, giữ mình trai giới.
- Được sự giúp đỡ của rùa vàng à xây xong.
à dựng nước rất khó khăn, gian nan, vất vả.
à ADV: kiên trì, quyết tâm, không nản trí, không sợ khó khăn, dồn hết tâm huyết cho việc xây thành.
- Hình ảnh Rùa vàng:
+ Yếu tố thần kì: lí tưởng hoá việc xây thành.
à Thái độ: ngưỡng mộ, ngợi ca công lao dựng nước của An Dương Vương.
* Giữ nước:
- Nếu có giặc ngoài thì lấy gì mà chống.
à Ý thức trách nhiệm của người đứng đầu
àTinh thần cảnh giác cao độ:
- Tự chế vũ khí.
- Chiến thắng Triệu Đà.
à Nguyên nhân chiến thắng: thành ốc kiên cố, có nỏ thần, tầm nhìn xa trông rộng, sẵn sàng đánh giặc.
è ADV xứng đáng là một anh hùng, một vị vua anh minh sáng suốt, cảnh giác và có trách nhiệm à được tôn vinh.
à Bài học: Dựng nước phải đi liền với giữ nước.
b. Bi kịch cơ đồ đắm bể sâu:
* Nguyên nhân:
+ Nhận lời cầu hoà của Triệu Đà.
+ Gả con gái cho Trọng Thuỷ.
+ Cho phép Trọng Thủy ở rể trong Loa thànhà nội gián.
+ Giặc đến điềm nhiên ngồi đánh cờ...
à Chủ quan, mất cảnh giác à mất nước.
* Tỉnh ngộ:
+ Tiếng thét: Kim Quy.
+ Rút kiếm chém Mị Châu à đứng về phía công lý.
+ Cầm sừng tê bảy tấc đi xuống biển.
à Bài học: Đề cao tinh thần cảnh giác với kẻ thù, không chủ quan khinh thường trước bất cứ hoàn cảnh nào.
2. Nhân vật Mị Châu
- Đối với gia đình: ngây thơ, trong trắng, nhẹ dạ, cả tin.
+ Cho Trọng Thuỷ xem nỏ thần, khiến bảo vật giữ nước bị đánh tráo mà hoàn toàn không biết.
+ Bị giặc đuổi: đánh dấu đường cho Trọng Thủy lần theo à chỉ nghĩ đến hạnh phúc cá nhân.
- Đối với quốc gia, dân tộc:
+ Có tội: làm lộ bí mật quốc giaà mất nước; đẩy cha đến chỗ chết.
- Kết cục: 
+ Bị kết tội là giặc, bị vua cha chém chết.
+ Hóa thân: máu à ngọc trai, xác à ngọc thạch.
à Truyền thống cư xử thấu tình đạt lí của nhân dân ta.
à Bài học: luôn luôn đặt quan hệ riêng, chung đúng mực.
3. Nhân vật Trong Thủy:
- Trọng Thủy – một trong những nhân vật truyền thuyết phức tạp, mâu thuẫn:
+ Thời kì đầu: đóng vai trò là một tên gián điệp theo lệnh của vua cha sang làm rể à điều tra bí mật.
+ Thời gian ở Loa Thành: lừa Mị Châu để thực hiện âm mưu cướp nước.
+ Nảy sinh tình cảm với Mị Châu >< hoàn thành bổn phận với Triệu Đà.
- Cái chết của Trọng Thuỷ à sự bế tắc, ân hận muộn màng. 
* Hình ảnh ngọc trai – giếng nước:
- Không phải hình tượng của tình yêu chung thủy.
- Là hình ảnh nghệ thuật hoàn mỹ.
III. Tổng kết
1. Ý nghĩa văn bản:
Truyện An Dương Vương và Mị Châu - Trọng Thủy giải thích nguyên nhân việc mất nước Âu Lạc và nêu bài học lịch sử về việc giữ nước, tinh thần cảnh giác với kẻ thù, cùng cách xử lí đúng đắn mối quan hệ giữa riêng với chung, nhà với nước, cá nhân với cộng đồng.
2. Nghệ thuật:
- Kết hợp nhuần nhuyễn giữa “Cốt lõi lịch sử” và hư cấu nghệ thuật.
- Kết cấu chặt chẽ, xây dựng những chi tiết kì ảo có giá trị nghệ thuật cao (ngọc trai-giếng nước).
* Ghi nhớ: SGK.
4. Củng cố:
? Chi tiết Mị Châu lén đưa cho Trọng Thuỷ xem nỏ thần được đánh giá như thế nào? 
- Hành động của Mị Châu có những cách lí giải như sau: 
+ Mị Châu làm vậy là chỉ thuận theo tình cảm vợ chồng mà bỏ quên nghĩa vụ với đất nước.
+ Mị Châu là theo ý chồng là lẽ tự nhiên hợp đạo lí.
è Mị Châu nặng tình cảm riêng tư, quên đi nghĩa vụ của một công dân với tổ quốc. Nàng phải chết. Mặt khác, Mị Châu chết do sự vô tình, thơ ngây, nhẹ dạ nên nhân dân đã “khuôn xếp” để cho máu và thân thể nàng biến thành ngọc trai và ngọc thạch. Nàng không bán nước.
- Bài học cho thế hệ trẻ là phải luôn đặt mối quan hệ riêng chung đúng mực. Có những cái chung đòi hỏi con người phải hi sinh tình riêng để giữ trọn nghĩa vụ và trách nhiệm của mình. Tình yêu nào cũng đòi hỏi sự hi sinh.
? Chi tiết “Ngọc trai - giếng nước” được hiểu và đánh giá như thế nào. Vì sao?
- Không ca ngợi mối tình thuỷ chung Mị Châu - Trọng Thuỷ.
- Không ca ngợi những kẻ đưa họ đến bi kịch mất nước.
- Nó là sự kết thúc duy nhất hợp lí cho số phận đôi trai gái. Chi tiết này có thể hiểu:
+ Lời khấn của Mị Châu và kết cục “ngọc trai, ngọc thạch” đã chiêu tuyết cho cho danh dự của nàng, chứng tỏ tấm lòng nàng trong sáng.
+ Nhân dân ta chứng nhận cho sự hối hận của Trọng Thuỷ.
+ Ngọc trai rửa nước giếng càng sáng chứng tỏ Trọng Thuỷ đã tìm được sự hoá giải trong tình cảm của Mị Châu ở thế giới bên kia. 
? Phân biệt các yếu tố lịch sử và yếu tố thần kỳ trong truyện?
- Yếu tố lịch sử cốt lõi: An Dương Vương xây thành, chế nỏ, chiến thắng Triệu Đà. Sau mắc mưu Triệu Đà, nhận Trọng Thủy làm con rể; chủ quan không phòng bị nên thua trận, giết con và tự sát.
	- Yếu tố thần kỳ: sứ Thanh Giang rút vua xây thành, móng rùa – lẫy nỏ thần; thần Kim Quy hiện lên thét lớn lay tỉnh nhà vua; sự hóa than của Mị Châu nhằm giải thích nguyên nhân mất nước của Âu Lạc. Sự thần kỳ hóa nhằm tôn vinh An Dương Vương – vị vua anh hung, đất nước anh hung.
? Những bài học lịch sử cần rút ra? 
5. Dặn dò:
- Soạn bài theo PPCT.