Giáo án Vật lý lớp 9 - Trường THCS Sơn Định - Bài 22: Tác dụng từ của dòng điện - Từ trường

Ngày soạn: 26-11-2017
Ngày dạy: 28-11-2017
Lớp: 9A
Tiết CT: 24
Bài 22: TÁC DỤNG TỪ CỦA DÒNG ĐIỆN - TỪ TRƯỜNG 
I. Mục tiêu:
1. Kiến thức: - Mô tả được thí nghiệm của Ơ-xtét để phát hiện dòng điện có tác dụng từ.
2. Kĩ năng: - Biết dùng nam châm thử để phát hiện sự tồn tại của từ trường. 
3. Thái độ: - Có tác phong làm việc cẩn thận, kiên trì chính xác, trung thực. 
II . Chuẩn bị:
1. GV: - Cho mỗi nhóm: 2 giá TN; 1 nguồn 3V hoặc 4,5 V; 1 kim nam châm được đặt trên giá, có trục thẳng đứng; 1 công tắc; 1 đoạn dây dẫn bằng costantan dài khoảng 40 cm; 5 đoạn dây dẫn nối bằng đồng có vỏ cách điện dài 30 cm; 1 biến trở; 1 ampekế GHĐ 1,5 A, ĐCNN 0,1 A.
2. HS: - Xem trước bài.
III . Tổ chức hoạt động dạy và học:
1. Ổn định lớp
2. Kiểm tra bài cũ:
 Câu 1: Nêu cấu tạo của 1 nam châm? Nam châm có tính chất gì?
 Câu 2: Làm bài tập 21.2 SBT? 
3. Tiến trình:
HĐ của giáo viên 
Hoạt động của học sinh
ND ghi bảng
Hoạt động 1: Giới thiệu bài mới:
- Cho HS nhắc lai kiến thức lớp 7 về tác dụng của dòng điện. Vậy nếu dòng điện chạy qua dây dẫn thẳng hay dây dẫn có hình dạng bất kì thì có những tác dụng đó hay không vào bài hôm nay ta cùng tìm hiểu.
- HS làm theo yêu cầu của GV
Hoạt động 2: Phát hiện tính chất từ của dòng điện:
- Làm một TN mở đầu để gây hứng thú cho hs: hoặc nêu vấn đề giữa điện và từ có gì liên quan với nhau không? Hoặc có thể nêu vấn đề như trong SGK 
- Yêu cầu hs: 
+ Nghiên cứu cách bố trí TN như hình 22.1 SGK, trao đổi về mục đích TN.
+ Bố trí và tiến hành TN theo nhóm, trao đổi các câu hỏi C1, lưu ý lúc đầu đặt dây dẫn AB song song với kim nam châm đứng thăng bằng. 
- Đến các nhóm theo dõi hs tiến hành làm TN, quan sát hiện tượng. 
- Cho hs trả lời câu hỏi: Trong TN trên, hiện tượng xảy ra với kim nam châm chứng tỏ điều gì?
- Nhận nhận thức vấn đề cần giải quyết trong bài học. 
- Làm TN phát hiện tác dụng từ của dòng điện 
- Bố trí và tiến hành làm TN như mô tả trên 22.1 SGK và thực hiện C1
 àC1: Kim nam châm bị lệch khỏi phương bắc nam.
- Cử đại diện nhóm báo cáo và trình bày kết quả TN.
- Rút ra kết luận về tác dụng từ của dòng điện.
àKết luận: Dòng điện chạy qua dây dẫn có hình dạng bất kỳ đều gây ra tác dụng lực từ lên nam châm đặt gần nó ta nói dòng điện có tác dụng từ.
I. Lực từ:
1. Thí nghiệm: C1: Không
2. Kết luận: Dòng điện chạy qua dây dẫn có hình dạng bất kỳ đều gây ra tác dụng lực từ lên nam châm đặt gần nó ta nói dòng điện có tác dụng từ. 
Hoạt động 3: Tìm hiểu về từ trường
- Nêu vấn đề: Trong TN trên kim nam châm đặt dưới dây dẫn điện thì chịu tác dụng của lực từ. Có phải chỉ có vị trí đó thì có lực từ tác dụng lên kim nam châm không? Làm thế nào để trả lời được câu hỏi đặt ra ? 
- Bổ sung cho mỗi nhóm một thanh nam châm yêu cầu hs làm TN theo phương án đã đề xuất. Đến các nhóm yêu cầu các em thực hiện C2 và C3?
- Gợi ý: Hiện tượng xảy ra đối với kim nam châm trong TN trên chứng tỏ không gian xung quanh dòng điện, xung quanh nam châm có gì đặc biệt?
- Đề nghị hs đọc kĩ kết luận trong SGK và trả lời câu hỏi từ trường tồn tại ở đâu?
- HS trao đổi vấn đề mà GV đã đề ra, đề xuất phương án TN kiểm tra. 
- Làm TN và thực hiện C2, C3 
àC2: Không gian xung quanh nam châm, xung quanh dòng điện có lực từ tác dụng lên kim nam châm đặt trong nó kim nam châm lệch khỏi hướng nam - bắc
àC3: Tại mỗi vị trí nhất định kim nam châm đều chỉ một hướng nhất định.
àKêt luận: - Không gian xung quanh nam châm, xung quanh dòng điện có khả năng tác dụng lực từ lên kim nam châm đặt trong nó ta nói trong không gian đó có từ truờng.
- Tại mỗi vị trí trong từ trường của thanh nam châm hoặc của dòng điện kim nam châm đều chỉ một hướng nhất định.
II. Từ trường:
1. Thí nghiệm:
C2: Không gian xung quanh nam châm, xung quanh dòng điện có lực từ tác dụng lên kim nam châm đặt trong nó kim nam châm lệch khỏi hướng nam – bắc.
C3: Kim nam châm luôn chỉ 1 hướng nhất định.
2. Kết luận: Không gian xung quanh nam châm, xung quanh dòng điện có khả năng tác dụng lực từ lên kim nam châm đặt trong nó ta nói trong không gian đó có từ truờng. 
- Tại mỗi vị trí trong từ trường của thanh nam châm hoặc của dòng điện kim nam châm đều chỉ một hướng nhất định.
Hoạt động 4: Tìm hiểu cách nhận biết từ trường:
- GV gợi ý: Hãy nhớ lại các TN nào đã làm đối với nam châm và từ trường gợi cho ta phương pháp phát hiện ra từ trường?
- Nêu câu hỏi: 
+ Cần căn cứ vào đặc tính nào của từ trường để phát hiện ra từ trường? 
+ Thông thường dụng cụ đơn giản nhất để nhận biết từ trường là gì?
- Mô tả được cách dùng kim nam châm để phát hiện lực từ của dòng điện trong dây dẫn thẳng. 
- Rút được kết luận về cách nhận biết từ trường 
àCách nhận biết từ trường: Nơi nào trong không gian có lực từ tác dụng lên nam châm thì nơi đó có từ trường.
3. Cách nhận biết từ trường: Dùng nam châm thử, nơi nào có lực từ tác dụng lên kim nam châm thì nơi đó có từ trường.
Hoạt động 5: Vận dụng:
- Cho hs làm C4, C5, C6 vào vở?
- HS làm C4, C5, C6 
à C4: Đặt kim nam châm thử vào không gian của dây dẫn. Nếu kim nam châm lệch khỏi hướng bắc nam thì chứng tỏ trong dây dẫn đó có dòng điện. 
àC5: Đó là TN đặt kim nam châm ở trạng thái tự do, khi đã đứng yên, kim nam châm luôn chỉ hướng Bắc – Nam. 
à C6: Không gian xung kim nam châm có từ trường. 
- Nhắc lại cách tiến hành TN để phát hiện ra tác dụng từ của dòng điện trong dây dẫn thẳng. 
III. Vận dụng: 
C4: Đặt kim nam châm thử vào không gian của dây dẫn. Nếu kim nam châm lệch khỏi hướng bắc nam thì chứng tỏ trong dây dẫn đó có dòng điện 
C5: Đó là TN đặt kim nam châm ở trạng thái tự do, khi đã đứng yên, kim nam châm luôn chỉ hướng Bắc – Nam. 
C6: Không gian xung kim nam châm có từ trường. 
- Nhắc lại cách tiến hành TN để phát hiện ra tác dụng từ của dòng điện trong dây dẫn thẳng.
4. Củng cố bài học: 
- Cho hs đọc phần ghi nhớ sgk.
- Đặt câu hỏi: Sau khi học bài hôm nay, các em biết những gì về từ tính của nam châm? 
5. Hướng dẫn tự học: 
- Về nhà học thuộc phần ghi nhớ.
- Cho hs đọc phần có thể em chưa biết.
- Làm bài tập SBT, xem trước bài 23 SGK.