Giáo án Kỹ năng sống

B. KỸ NĂNG GIẢI QUYẾT XUNG ĐỘT
1. Mục tiêu
Kiến thức: 
Người học biết xác định vấn đề xung đột.
Tìm hiểu nguyên nhân xung đột và ảnh hưởng của xung đột đối với cuộc sống của chúng ta.
Học các kỹ năng thương thuyết và giải quyết xung đột.
Học sinh nhận thấy sự cần thiết phải giải quyết những mâu thuẫn, xung đột một cách tích cực.
Thái độ:
- Học sinh bình tĩnh trước những mâu thuẫn và xung đột
- Học sinh thiện chí và suy nghĩ tích cực khi giải quyết mâu thuẫn
Về kỹ năng sống:
- Có kỹ năng giải quyết xung đột. Bên cạnh đó còn rèn luyện tư duy phê phán, tư duy sáng tạo, ra quyết định, giao tiếp, thiện chí khi nhìn nhận vấn đề và đánh giá người khác, suy nghĩ tích cực, biết lắng nghe, thừa nhận ý kiến hợp lý của người khác, thương lượng. 
2. Ý nghĩa
Trong cuộc sống chúng ta không thể tránh khỏi những mâu thuẫn với những người xung quanh. Việc phải đối mặt với những tình huống khó khăn hay thử thách là trải nghiệm thông thường của con người. Chúng ta cần biết giải quyết những mâu thuẫn này một cách hoà bình thông qua các kỹ năng kiểm soát cơn giận và kỹ năng thương lượng vì sự bình an của cả đôi bên. Chìa khoá để tìm hiểu về chính chúng ta và để tăng cường sự phát triển tình cảm cá nhân của chúng ta đó là khám phá cách chúng ta kiểm soát những khó khăn thử thách trong cuộc sống của chúng ta như thế nào. 
3. Tài liệu và phương tiện
- Giấy A4 và A0
- Kéo, băng dính, bút 
- Tài liệu phân phát 
- Sơ đồ/ bảng viết chữ to về:
+ Các cách biểu lộ cảm xúc
+ Cách kiềm chế khi tức giận 
+ Bí quyết biểu lộ sự cương quyết 
+ Các bước của kỹ năng thương lượng
4. Hướng dẫn tổ chức hoạt động
Hoạt động 1: Tìm hiểu thực trạng xung đột và các nguyên nhân nảy sinh 
a. Mục tiêu: Học sinh tự nhận thức được các mâu thuẫn nảy sinh trong cuộc sống, nguyên nhân của nó và cách giải quyết theo thói quen.
b. Cách tiến hành: Làm việc theo nhóm tập trung
Hoạt động cá nhân:
? Những ai có tham gia vào việc xung đột đó?
? Những người có tham gia trong tình huống xung đột đó thể hiện những kiểu hành vi giao tiếp như thế nào?
? Anh/chị có còn nhớ điều gì đã khiến cho xung đột xảy ra không?
? Làm thế nào mà việc xung đột đó được giải quyết (hoặc chưa được giải quyết)?
Hoạt động theo đôi:
	Các học viên chia sẻ ví dụ của mình về tình huống xung đột, cho phép có đủ thời gian để các học viên thảo luận với nhau. Tìm hiểu những kiểu hành vi chính đã được thấy và thảo luận tính hiệu quả trong việc làm gia tăng hoặc giải quyết vấn đề xung đột. Có điều gì mà các học viên muốn bây giờ học có thể làm khác đi?
Hoạt động nhóm lớn:
Khi đã hoàn thành các đôi trở về nhóm lớn và thảo luận những kết quả của mình về vấn đề xung đột, nó có tác dụng hay không, và nó có được giải quyết hay không. 
Tóm tắt qua việc sử dụng nhũng ví dụ của cá nhân và thông tin từ phần kiến thức gợi ý.
c. Kết luận:
Những mâu thuẫn thường nảy sinh trong cuộc sống:
Mâu thuẫn với bạn bè.
Mâu thuẫn với người trong gia đình, họ hàng.
Mâu thuẫn với những cá nhân khác trong cộng đồng.
Và những mâu thuẫn khác. 
Nguyên nhân nảy sinh mâu thuẫn:
Sự khác nhau về suy nghĩ và quan niệm.
Sự khác nhau về mong muốn/ nhu cầu về lợi ích cá nhân.
Không biết thừa nhận, tôn trọng suy nghĩ, ý kiến, quan điểm của người khác.
Tính cách gây hấn, hiếu chiến, thích người khác phải phục tùng, lệ thuộc vào mình.
Sự kèn cựa, muốn hơn người.
Sự định kiến, phân biệt đối xử.
Sự bảo thủ, cố chấp.
Nói không đúng về nhau.
Và những nguyên nhân khác.
NHỮNG MỨC ĐỘ XUNG ĐỘT
KHÔNG THOẢI MÁI
SỰ VIỆC XẢY RA
HIỂU LẦM
CĂNG THẲNG
KHỦNG HOẢNG
Hành vi bị tác động, những hành vi hoạt động bình thường trở nên khó khăn, những cử chỉ thái quá bị soi mói hoặc phán xử.
Mối quan hệ bị giảm tụt đi do những thái độ tiêu cực và những ý kiến cố thủ. Cách bạn nói đến người khác có khiến thay đổi trở nên trầm trọng hơn không?
Mối quan hệ có phải là mối lo âu hay lo lắng thường trực không?
Có một số những động cơ và sự thật gây khó hiểu hoặc hiểu sai. Suy nghĩ của bạn có thường xuyên hướng về vấn đề không?
Xảy ra sự xáo trộn nhỏ, nhanh. Có điều gì đó đã xảy ra giữa bạn và người đó khiến cho bạn thấy buồn, khó chịu hoặc với kết quả mà bạn không muốn?
Có lẽ chưa nói gì cả. Sự việc có vẻ như không ổn. Có thể khó để xác định xem vấn đề là gì. Bạn cảm thấy không thoải mái về tình huống đó nhưng bạn cảm giác không chắc.
“Xung đột thường xảy ra vì mọi người suy nghĩ, cảm nhận, phản ứng và nắm bắt những tình huống như nhau theo cách khác nhau”.
Hầu hết các tình huống xung đột là do việc trào dâng cảm xúc và những ý nghĩ khó chịu. Điều quan trọng là phải có đủ thời gian cho mỗi người nói ra “câu chuyện” của mình. Việc “kể chuyện” này có thể là thiên về tình cảm và cần có thời gian. Việc này là nhằm mục đích để cho bộc lộ được sự tổn thương, hoặc tức giận hoặc thất vọng. Nó cũng nhằm mục đích để cho người này thể hiện sự thông cảm và hiểu biết quan điểm hay kinh nghiệm của người kia.
Các cách giải quyết thường sử dụng:
Nói chuyện với nhau để hiểu và thông cảm / bỏ qua cho nhau.
Cãi nhau, sau đó giận nhau không chào hỏi nhau.
Đánh nhau, sau đó không thèm nhìn mặt nhau.
Ngoài ra, còn những cách giải quyết khác.
Hoạt động 2: Giải quyết các mâu thuẫn 
a. Mục tiêu:
Hình thành kỹ năng giải quyết các loại mâu thuẫn cho học sinh thông qua những tình huống giả định và nắm được các bước giải quyết mâu thuẫn có hiệu quả.
b. Cách tiến hành
- Người dạy treo lên tường và giới thiệu những sơ đồ/ bảng viết chữ to về:
+ Cách kiềm chế khi tức giận 
+ Bí quyết biểu lộ sự cương quyết 
+ Các bước của kỹ năng thương lượng
- Người dạy giao cho mỗi nhóm 1 tình huống và yêu cầu các thành viên trong từng nhóm vận dụng cách xử lý mẫu của Hùng trong hoạt động 2 và cách kiềm chế khi tức giận. Vận dụng các bước của kỹ năng thương lượng... để giải quyết mâu thuẫn trong tình huống của nhóm mình và thảo luận/ đóng vai cách giải quyết. 
Tình huống 1:
Giờ ra chơi, một nhóm học sinh bước vào quán nước ở cổng trường, lúc đó bạn đang ngồi uống nước trong quán. Một học sinh trong nhóm này vô tình nhổ nước bọt vào chân bạn. Bạn quay lại yêu cầu người học sinh đó phải xin lỗi, tuy nhiên người đó đã khước từ, không chịu xin lỗi, lại còn cười bạn? Vậy bạn sẽ ứng xử như thế nào?
Tình huống 2: 
Giờ ra chơi có một vài học sinh lớp khác đến trêu bạn hoặc phá quấy trò chơi mà bạn đang tham gia. Họ dùng những lời lẽ thô tục, thiếu văn hóa để châm chọc. 
Bạn sẽ giải quyết như thế nào?
Tình huống 3: 
Bạn đang tham gia vào một trò chơi giữa các nhóm bạn cùng tuổi tại sân trường. Một thành viên của nhóm khác chạy xô vào bạn, cả 2 người cùng ngã. Mặc dù người kia sai, bạn vẫn đỡ người đó dậy, nói lời xin lỗi hoặc hỏi han rất lịch sự. Tuy nhiên, đáp lại thái độ rất lịch sự của bạn, người kia chửi tục, xúc phạm hoặc đe dọa bạn. Vậy bạn sẽ xử lý như thế nào?
- Kết quả xử lý tình huống của nhóm có thể được trình bày dưới 2 hình thức:
+ Viết ra giấy khổ lớn để trình bày
+ Sắm vai thể hiện cách giải quyết
- Nhóm lên trình diễn cách xử lý tình huống của mình 
- Giáo viên trưng cầu ý kiến nhận xét/ bình luận (về sự hợp lý, hợp tình của từng cách xử lý) hoặc các học sinh nêu câu hỏi về kết quả thảo luận của từng nhóm.
- Trên cơ sở những ý kiến của học sinh, giáo viên tiếp tục đặt câu hỏi cho cả lớp:
Chúng ta cần phải trải qua các bước nào khi giải quyết mâu thuẫn?
c) Kết luận:
Khi rơi vào mâu thuẫn trong quan hệ với người khác, chúng ta nên vận dụng các bước giải quyết mâu thuẫn như sau:
Kiềm chế cảm xúc - sử dụng các kỹ năng thư giãn. Tự đưa mình ra khỏi tâm trạng/ tình huống đó
Xác định nguyên nhân dẫn đến mâu thuẫn - Ai là người gây ra mâu thuẫn/ chịu trách nhiệm. Cần suy nghĩ tích cực, vì nó có tác động mạnh đến cảm xúc và hành vi tích cực. (Nếu cần tách khỏi người có mâu thuẫn với mình một thời gian để suy nghĩ và tìm cách giải quyết mâu thuẫn đó).
Hoạt động 3: Giải quyết xung đột 
Mục tiêu: giúp người học trải nghiệm thực tế hơn về giải quyết xung đột
Cách tiến hành:
Hỏi xem các học viên có thể đóng vai để minh hoạ các kỹ năng được sử dụng để giải quyết xung đột.
Nhấn mạnh với các học viên rằng việc giao tiếp hay giải quyết thành công trong các tình huống xung đột cần có kiến thức thực hành tốt.
Yêu cầu các học viên nhớ lại về các kiểu hành vi giao tiếp (thụ động, hung hăng, quyết đoán), các kỹ năng giao tiếp không lời để cuốn hút được người nghe, thấu cảm được quan điểm của người khác và để sử dụng mệnh đề “TÔI” (ví dụ “Tôi nghĩ rằng” hoặc “Tôi muốn”). Có những công cụ then chốt cho việc giao tiếp và giải quyết xung đột thành công. 
Các học viên chia ra thành các nhóm nhỏ 3 người. Mỗi học viên sẽ lần lượt đóng vai trong các tình huống xảy ra xung đột, và cũng lần lượt đóng là quan sát viên trong hoạt động.
Các nhóm cũng có thể tự sáng tạo ra tình huống xung đột cho nhóm mình (dựa vào tình huống thật hoặc tưởng tưởng ra). Suy nghĩ về những điều có thể gây ra xung đột cho thanh thiếu niên. Ví dụ, vấn đề giữa bạn trai và bạn gái, vấn đề ăn trộm đồ, vấn đề tự do cá nhân và những quy tắc của bố mẹ.
Khi hoàn thành, yêu cầu các học viên thể hiện một hoạt cảnh trước lớp.
Hỏi xem các học viên có thêm bất cứ câu hỏi nào về những vấn đề và khó khăn trong việc giải quyết xung đột.
Thử thiết kế qui trình giải quyết xung đột.
5. Kết luận:
Một số vấn đề cần lưu ý khi giải quyết xung đột:
Tôi có muốn giải quyết xung đột không? Tôi có tự nguyện xử lý vấn đề không?
Tôi đang cảm thấy thế nào? Tôi có quá tình cảm không? Tôi có cần bình tĩnh lại không? Tôi có nhiều điều sự thật hơn không?
Tôi có thể nhìn thấy một bức tranh tổng thể chứ không phải chỉ có quan điểm của tôi không?
Việc này có thể mang đến cơ hội gì không? Chú trọng vào những điểm tích cực chứ không phải điểm tiêu cực. 
Những người có liên quan có những nhu cầu và lo lắng gì? Viết những điều đó ra.
Tôi muốn thay đổi cái gì? Cần rõ ràng. Tấn công vào vấn đề chứ không phải vào ai cả.
Làm thế nào tôi có thể làm việc này một cách công minh? Thương lượng.
Nó sẽ như thế nào nhỉ khi đi giày của người khác? Chứng tỏ là bạn hiểu.
Những khả năng nào? Suy nghĩ càng nhiều giải pháp càng tốt. Chọn một giải pháp mà tốt cho mọi người nhiều hơn là họ muốn.
Chúng ta cần có một người thứ 3 đứng giữa không? (người hoà giải). Liệu việc này có giúp chúng ta hiểu được nhau tốt hơn không, hoặc giúp chúng ta có được những giải pháp?
Chúng ta có thể giải quyết việc này cùng nhau không? Đối xử với nhau công bằng.
Làm thế nào để cả hai ta cùng thắng lợi? Hướng đến giải pháp mà tất cả những nhu cầu đều được tôn trọng.
MƯỜI BƯỚC ĐỂ GIẢI QUYẾT XUNG ĐỘT
Xác định vấn đề
Đồng ý vấn đề là gì.
Nêu ra thời gian và địa điểm
Khi nào sẽ thảo luận vấn đề này?
Thảo luận vấn đề này ở đâu?
Ai sẽ thảo luận vấn đề này? phải đảm bảo là chỉ có những người có liên quan.
Đề ra một khoảng thời gian giới hạn cho thảo luận
Nhiều khi sẽ tốt hơn nếu gặp lại vào thảo luận vào một dịp khác chứ không nên tiếp tục thảo luận mà không có hiệu quả.
Nói với chính mình
Không ai có thể nói thay cho người khác, hãy chỉ nói cho chính mình.
Chấp nhận những điều người khác nói
Bạn không phải đồng ý với nhau nhưng hãy tôn trọng những gì người khác nói. Không bao giờ giả định là bạn biết những điều người khác đang nghĩ. Phải kiểm nghiệm mới biết được.
Tập trung vào nội dung
Chỉ cố gắng giải quyết từng vấn đề một. Đồng ý hướng bên kia vào chủ đề một cách tôn trọng nhau nếu thấy cần thiết.
Tránh ngôn từ quá tình cảm
Cố gắng sử dụng ngôn ngữ trung hoà. Nhiều khi sẽ là tốt nếu bạn cắt nghĩa một số điều giống như khi bạn nói trước công chúng. Điều này giúp bạn không gây tổn thương cho tình cảm.
Có khả năng kết thúc
Đồng ý hẹn lại nếu mọi việc rơi vào quá tình cảm, hoặc nếu bạn thấy mệt hoặc buồn chán.
Thoả hiệp
Tìm kiếm cơ hội để thoả hiệp nhằm đạt được kết quả tốt nhất cho cả đôi bên.
Thử cái mới
Nếu điều gì đó không hiệu quả hãy ngừng lại và làm điều gì đó khác đi.
Tổng kết
Những thu hoạch về nhận thức qua chủ đề
Giải quyết xung đột có nghĩa là quá trình các bên cùng tham gia giải quyết những khúc mắc nhằm xác định lại nhu cầu của hai bên và tìm phương thức thoả mãn những nhu cầu ấy. Cơ sở của giải quyết xung đột là các cá nhân phải có ý nguyện muốn giải quyết những vấn đề của họ. 
Trong những tình huống xung đột, cần phải thống nhất một số nguyên tắc về những gì cả đôi bên mong muốn trong thảo luận. Ví dụ, những nguyên tắc có thể là: không cắt ngang, không bỏ giữa chừng khi cuộc nói chuyện chưa kết thúc, không gọi bằng tên gọi coi thường. Cả hai bên có thể muốn mục đích của cuộc nói chuyện là để giải quyết xung đột hoặc để đạt đến thoả thuận về việc hiểu quan điểm của nhau tốt hơn.
Quá trình giải quyết xung đột bao gồm những bước quan trọng như sau:
Các bên đồng ý gặp gỡ thảo luận và đưa ra những nguyên tắc làm việc.
Thu thập thông tin về xung đột và những nhu cầu của các bên (Hỏi người có mâu thuẫn với mình có thời gian để ngồi nói chuyện về mâu thuẫn đó không; Hãy nói với người có mâu thuẫn với mình về cảm xúc của mình; Hãy nói với họ tại sao mình lại có cảm xúc như vậy; Hãy lắng nghe câu trả lời của người đó)
Xác định chính xác nội dung của xung đột.
Đưa ra những dự kiến về giải pháp. 
Chọn lấy một phương án tối ưu.
Đạt được sự đồng ý của hai bên.
(Nếu mâu thuẫn không thể giải quyết được/ hoặc một trong 2 người trở nên quá giận dữ, thì hãy dừng cuộc thảo luận/ thương lượng và hẹn sẽ nói chuyện về vấn đề đó).
Những quá trình này muốn thực hiện được đòi hỏi một loạt các kỹ năng cơ bản của mỗi cá nhân như biết lắng nghe, gói gọn vấn đề, biết đồng cảm, tư duy sáng tạo, logic hiểu được những cách nhìn nhận khác nhau về cùng một vấn đề v.v. 
Khi xuất hiện tình huống mà ở đó việc xung đột thiên về tình cảm hoặc có vẻ như không thể giải quyết được, thì rất cần thiết phải có sự hỗ trợ của một “người hoà giải”. Vai trò của người hoà giải có tính trung lập, tức là không thiên về bên nào nhiều hơn. Người hoà giải nêu ra và duy trì những nguyên tắc và mục đích của việc nói chuyện giữa hai bên. Người hoà giải phải đảm bảo rằng cả hai bên đều có thời gian để trình bày như nhau, và người hoà giải phải tóm lược lại những ý chính được các bên nêu ra. Người hoà giải có thể hỗ trợ các bên tìm kiếm sự thoả hiệp hay kết quả tốt cho cả đôi bên. Một người hoà giải có thể là giáo viên, bố/mẹ, một người bạn không có liên quan đến tình huống, hay một đồng nghiệp. Nhiều nhà nghiên cứu đã đưa ra một số những phẩm chất và kỹ năng cần có của người làm trung gian hoà giải: 
Những phẩm chất cần có là:
Biết chấp nhận người khác
Kiên nhẫn
Không phán xét
Chân thành, gần gũi
Nhạy cảm
Tự kiềm chế
Chu đáo và động lòng trắc ẩn
Những kỹ năng cần có:
	Biết làm sáng rõ vấn đề
	Biết cung cấp thông tin
	Xác định được những trở ngại
	Biết lắng nghe người khác
	Thể hiện sự tin tưởng
	Biết chia sẻ suy nghĩ và cảm xúc
	Biết hỗ trợ và tập trung vào vấn đề
	Biết đồng cảm
Những kỹ năng sống đã vận dụng trong các hoạt động của chủ đề
- Vận dụng các kỹ năng sống như: tư duy phê phán, tư duy sáng tạo, ra quyết định, giao tiếp, thiện chí khi nhìn nhận vấn đề và đánh giá người khác, suy nghĩ tích cực, biết lắng nghe, thừa nhận ý kiến hợp lý của người khác, thương lượng...
- Học sinh học được cách giải quyết các mâu thuẫn một cách hiệu quả, tránh xung đột và bạo lực.