Giáo án môn Lịch sử 7 - Bài 22: Sự suy yếu của nhà nước phong kiến tập quyền (thế kỷ XVI – XVIII)

Môn dạy: Lịch sử Ngày soạn: 18/1/2018
Lớp dạy: 7H, 7A Ngày dạy: 3/2/2018
CHƯƠNG V: ĐẠI VIỆT Ở CÁC THẾ KỶ XVI – XVII
Tiết 47: Bài 22: SỰ SUY YẾU CỦA NHÀ NƯỚC PHONG KIẾN TẬP QUYỀN (THẾ KỶ XVI – XVIII)
I. TÌNH HÌNH CHÍNH TRỊ - XÃ HỘI
I. MỤC TIÊU BÀI HỌC: Giúp học sinh nắm được
1. Kiến thức: 
- Bức tranh tổng quát về chính trị, xã hội Việt Nam ở các thế kỷ XVI - XVIII: Sự sa đọa của triều đình phong kiến, những phe phái dẫn đến mâu thuẫn, xung đột, tranh giành quyền lợi ngày càng gay gắt trong nội bộ giai cấp thống trị.
- Phong trào khởi nghĩa của nông dân đầu thế kỷ XVI.
2. Kĩ năng:
- Biết đánh giá nguyên nhân suy yếu của triều đình phong kiến nhà Lê (kể từ thế kỷ XVI), nhận xét đánh giá tình hình.
- Xác định các địa danh và trình bày diễn biến của các sự kiện lịch sử trên bản đồ.
3. Thái độ:
- Tự hào về truyền thống đấu tranh của nhân dân.
- Hiểu được rằng: Sự phát triển thịnh vượng hay suy vong của một nhà nước là do ở lòng dân.
II. CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH:
1. Giáo viên:
- Giáo án, sách giáo khoa, sách giáo viên, tài liệu tham khảo.
- Lược đồ phong trào nông dân khởi nghĩa thế kỷ XVI.
2. Học sinh:
- Sách giáo khoa và vở ghi.
- Học bài cũ và chuẩn bị bài mới
III. PHƯƠNG PHÁP:
- Phương pháp hỏi đáp
- Phương pháp phân tích
- Phương pháp nêu vấn đề
- Phương pháp tường thuật
- Phương pháp thảo luận nhóm
IV. PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC:
- Năng lực hợp tác
- Năng lực giao tiếp
- Năng lực tự học
- Năng lực tự giải quyết vấn đề
V. TIẾN TRÌNH TIẾT DẠY:
1. Ổn định tổ chức lớp: (1’)
2. Kiểm tra bài cũ: (5’)
Câu hỏi: Trong lĩnh vực văn học, giáo dục, khoa học, nghệ thuật thời Lê sơ đã đạt được thành tựu nào?
3. Bài mới:
Dẫn vào bài mới: (1’)
Thế kỷ XV nhà Lê sơ đã đạt được nhiều thành tựu nổi bật về mọi mặt. Do đó, đây được coi là thời kỳ thịnh trị của nhà nước phong kiến tập quyền. Nhưng từ thế kỷ XVI trở đi, nhà Lê sơ bắt đầu suy yếu dần. Để hiểu rõ hơn về tình hình nhà Lê chúng ta cùng tìm hiểu qua chương mới Đại Việt ở các thế kỷ XVI - XVIII. Bài 22 Sự suy yếu của nhà nước phong kiến tập quyền (thế kỷ XVI - XVIII).
Hoạt động của giáo viên
Hoạt động của trò
Nội dung cần đạt
* Hoạt động 1: Tìm hiểu về tình hình triều đình nhà Lê (15p)
- Yêu cầu HS đọc mục 1 sách giáo khoa trang 105.
- Khái quát quá trình tồn tại và phát triển của triều đình nhà Lê: Trải qua các triều đại: Lê Thái Tổ - Triều đình phong kiến vững vàng, kinh tế ổn định; Lê Thánh Tông - Triều đình phong kiến phát triển đến thời kì cực thịnh; Sang thế kỷ XVI, Lê Uy Mục, Lê Tương Dực lên ngôi => Nhà Lê suy yếu dần.
- Hỏi: Nguyên nhân nào dẫn đến triều đình nhà Lê suy yếu? 
- Hỏi: Em có nhận xét gì về các vị vua triều đình nhà Lê thế kỷ XVI so với vua Lê Thánh Tông?
- Liên hệ mở rộng: 
* Lê Uy Mục
Nhất là từ sau khi Uy Mục lên ngôi (1505), đây là một ông vua ăn chơi sa đọa, lại có tật nghiện rượu, hoang dâm và hiếu sát nên người đương thời gọi ông là “vua quỷ”. Có đoạn viết: “Từ khi lên ngôi, vua đêm nào cũng cùng cung nhân uống rượu vô độ. Khi rượu say thì giết cả cung nhân”. Bất chấp pháp luật, nhà vua dung túng cho bọn ngoại thích để chúng ngang nhiên hãm hại công thần, cướp bóc của dân. Chính sự ăn chơi sa đọa đi kèm với yếu kém về mặt đạo đức và nhân cách, đã dấy lên các phong trào khởi nghĩa của nông dân. 
* Lê Tương Dực
Sau khi lật đổ được Lê Uy Mục, Lê Tương Dực lên ngôi, đặt niên hiệu là Hồng Thuận, lại tự xưng là Nhân Hải động chủ. Là một người thông minh, có tài thơ văn nhưng ông lại dần đi vào “vết xe đổ” của vị vua tiền nhiệm. Hơn 6 năm làm vua (1510 - 1516), Lê Tương Dực thích làm nhiều công trình thổ mộc, đắp thành rộng lớn mấy ngàn trượng, bao quanh điện Tường Quang, quán Chân Vũ, chùa Thiên Hoa ở phường Kim Cổ,...
Điểm xấu lớn nhất của Lê Tương Dực là ham mê sắc dục, ngày đêm hoan lạc với phi tần mỹ nữ, hình phạt nặng, thuế khoá nhiều, giết hết các thân vương, can qua xảy ra khắp nơi, người thời ấy gọi là “vua Lợn”. 
- Hỏi: Em có nhận xét gì về triều đình nhà Lê đầu thế kỉ XVI?
- Đọc
- Vua ăn chơi xa xỉ, xây dựng lâu đài, cung điện tốn kém.
- Nội bộ triều đình “Chia bè kéo cánh”, tranh giành quyền lực.
- Dưới triều Lê Uy Mục, quý tộc ngoại thích nắm hết quyền lực, giết hại công thần nhà Lê.
- Dưới triều Lê Tương Dực, tướng Trịnh Duy Sản gây bè phái, đánh giết nhau liên miên suốt hơn 10 năm. 
- Các vị vua ăn chơi sa đọa, đẩy đất nước vào con đường suy yếu.
- Vua kém về năng lực và nhân cách, đẩy chính quyền và đất nước vào thế tự suy vong. Triều đình rối loạn, suy yếu.
1. Triều đình nhà Lê
- Đầu thế kỷ XVI, nhà Lê bắt đầu suy thoái.
+ Vua ăn chơi xa xỉ, xây dựng lâu đài, cung điện tốn kém.
+ Nội bộ triều đình “chia bè kéo cánh”, tranh giành quyền lực.
Chuyển ý: Để biết được diễn biến, kết quả của các phong trào như thế nào, chúng ta cùng tìm hiểu qua phần 2 “Phong trào khởi nghĩa của nông dân ở đầu thế kỷ XVI”.
* Hoạt động 2: Tìm hiểu về phong trào khởi nghĩa của nông dân ở đầu thế kỉ XVI (15p)
- Yêu cầu HS đọc mục 2 sách giáo khoa trang 105, 106.
- Hỏi: Sự rối loạn của triều đình đã gây hậu quả gì cho đời sống nhân dân?
- Hỏi: Bên cạnh sự rối loạn của triều đình, nhân dân còn phải chịu cảnh sống khổ sở do đâu?
=> Nhân dân sống trong cảnh “một cổ hai tròng”.
- Yêu cầu HS thảo luận nhóm (3p), 4 tổ tương ứng với 4 nhóm và hỏi:
+ Nhóm 1: Có mấy nguyên nhân dẫn đến bùng nổ phong trào nông dân?
+ Nhóm 2: Thống kê các cuộc khởi nghĩa nông dân đầu thế kỉ XVI? (năm khởi nghĩa, người lãnh đạo, địa điểm)
- Gọi HS lên bảng xác định vị trí, địa bàn hoạt động của các cuộc khởi nghĩa trên lược đồ.
+ Nhóm 3: Cuộc khởi nghĩa nào là tiêu biểu nhất? Vì sao?
- Chỉ bản đồ và tường thuật cuộc khởi nghĩa của Trần Cảo: Tháng 4. 1516, Trần Cảo tập hợp lực lượng lập căn cứ ở chùa Quỳnh Lâm, Đông Triều (Quảng Ninh) chống lại triều đình. Trần Cảo tự xưng là Đế Thích giáng sinh, mặc áo đen lấy niên hiệu là Thiên Ứng. Tháng 5 - 1516, nghĩa quân vượt sông Hồng chiếm Thăng Long, vua Lê Chiêu Tông phải chạy vào Thanh Hoá. Sau đó, nghĩa quân rút khỏi Thăng Long, nhưng lại mở rộng hoạt động ở các xứ Hải Dương, Kinh Bắc, Lạng Sơn, kéo dài gần 5 năm. Trần Cảo nhường ngôi cho con là Trần Cung, rồi đi tu. Năm 1521, cuộc khởi nghĩa bị Mạc Đăng Dung đánh bại, Trần Cung chạy lên Lạng Sơn rồi bị bắt. 
+ Nhóm 4: Kết quả và ý nghĩa của phong trào khởi nghĩa nông dân đầu thế kỉ XVI?
- Hỏi: Nguyên nhân vì sao các cuộc khởi nghĩa đều thất bại?
- Đọc
- Đời sống nhân dân lâm vào cảnh cực khổ.
- Quan lại địa phương: Cậy quyền thế ức hiếp dân, cướp đoạt tài sản của dân và coi dân như cỏ rác.
- Mâu thuẫn giữa nông dân với địa chủ, giữa nhân dân với nhà nước phong kiến trở nên gay gắt.
- Năm 1511: Trần Tuân - Hưng Hóa, Sơn Tây đến Từ Liêm (Hà Nội).
- Năm 1512: Lê Hy, Trịnh Hưng - Nghệ An đến Thanh Hóa.
- Năm 1515: Phùng Chương - vùng núi Tam Đảo.
- Năm 1516: Trần Cảo - Đông Triều (Quảng Ninh).
- Cuộc khởi nghĩa tiêu biểu nhất là cuộc khởi nghĩa của Trần Cảo. Vì đây là cuộc khởi nghĩa nổ ra trong thời gian dài so với các cuộc khởi nghĩa, địa bàn hoạt động rộng, nhiều lần tấn công kinh thành và có lần khiến nhà Lê phải chạy vào Thanh Hóa.
- Thất bại nhưng đã tấn công mạnh mẽ vào chính quyền nhà Lê đang mục nát.
- Mang tính tự phát, nổ ra lẻ tẻ, không có sự liên kết, đồng loạt giữa các phong trào.
- Chưa chuẩn bị chu đáo, lực lượng tham gia chủ yếu là nông dân.
2. Phong trào khởi nghĩa của nông dân đầu thế kỉ XVI
a, Nguyên nhân:
- Đời sống nhân dân cực khổ, lâm vào cảnh khốn cùng.
- Mâu thuẫn:
Nông dân > < địa chủ
Nhân dân > < nhà nước phong kiến.
=> Phong trào khởi nghĩa bùng nổ.
b. Bảng thống kê:
Năm khởi nghĩa
Người lãnh đạo
Địa điểm
1511
Trần Tuân
Hưng Hóa, Sơn Tây đến Từ Liêm (Hà Nội)
1512
Lê Hy, Trịnh Hưng
Nghệ An đến Thanh Hóa.
1515
Phùng Chương
Tam Đảo
1516
Trần Cảo
Đông Triều (Quảng Ninh)
c, Kết quả: 
- Các cuộc khởi nghĩa lần lượt bị đàn áp và thất bại.
d, Ý nghĩa:
- Thể hiện tinh thần đấu tranh chống áp bức bóc lột.
- Giáng đòn mạnh vào chính quyền nhà Lê, đẩy triều Lê mau chóng sụp đổ.
4. Củng cố: (5p)
Câu 1: Đầu thế kỷ XVI, triều đình nhà Lê ra sao?
A. Phát triển hoàn chỉnh, hùng mạnh.
B. Bước vào thời kỳ thịnh trị.
C. Bắt đầu suy thoái.
D. Tiếp tục ổn định.
Câu 2: Vì sao bước sang thế kỷ XVI, nhà nước thời Lê nhanh chóng suy thoái?
A. Vua ăn chơi xa xỉ
B. Nội bộ triều đình chia bè, kéo cánh.
C. Quan lại đại phương cậy quyền thế, ức hiếp nhân dân
D. Các câu trên đều đúng.
Câu 3: Tác động của các cuộc khởi nghĩa nông dân?
A. Làm cho triều đình nhà Lê mau chóng sụp đổ.
B. Cổ vũ tinh thần người dân đứng lên chống lại triều đình.
C. Làm cho triều đình nhà Lê hoang mang, lo sợ.
Câu 4: Khởi nghĩa của Trần Cảo nổ ra vào năm nào? Ở đâu?
A. Năm 1511, ở Hưng Hóa.
B. Năm 1515, ở Đông Triều.
C. Năm 1516, ở Đông Triều (Quảng Ninh).
Câu 5: Dựa vào nội dung bài học em hãy chỉ ra những câu sau đây, câu nào đúng, câu nào sai?
A. Đầu thế kỷ XVI nhà Lê bắt đầu suy thoái.
B. Các cuộc khởi nghĩa của nông dân thế kỷ XVI đều giành thắng lợi.
C. Nội bộ triều Lê “ Chia bè kéo cánh”, tranh giành quyền lực.
D. Mâu thuẫn giữa nông dân với địa chủ và nhà nước phong kiến trở nên gay gắt.
Đáp án: 1 – C; 2 – A; 3 – D; 4 – C; 5 – đúng, sai, đúng, đúng.
5. Dặn dò: (1p)
- Học bài 22 (phần 1).
- Chuẩn bị bài 22 “Sự suy yếu của nhà nước phong kiến tập quyền (thế kỷ XVI - XVIII) phần 2.
+ Sự hình thành Nam - Bắc triều.
+ Chiến tranh Trịnh - Nguyễn và sự chia cắt Đàng Trong - Đàng Ngoài.