Giáo án môn Ngữ văn 6 - Bài 20: Bức tranh của em gái tôi

BÀI DỰ THI GIÁO VIấN GIỎI HUYỆN NĂM HỌC 2010- 2011
Soạn : 5/ 1/2011 Tiết 81 
Giảng: 10 / 1 / 2011 
Bức tranh của em gái tôi 
 (Tạ Duy Anh)
A – Mục tiêu cần đạt : 
- Hiểu được nội dung của truyện : tình cảm trong sáng và lòng nhân hậu của người em gái có tài năng đã giúp cho người anh nhận ra phần hạn chế ở chính mình và vượt lên lòng tự ái. Từ đó hình thành thái độ và cách ứng xử đúng đắn, biết thắng được sự ghen tị trước tài năng hay thành công của người khác. 
- Nắm được nghệ thuật kể chuyện và miêu tả tâm lý nhân vật. 
- Đọc – kể và tóm tắt truyện. 
-Phê phán sự ghen tị ở nhân vật người anh, đồng thời thấy được việc thức tỉnh ở nhân vật này từ đó có cách ứng xử đúng đắn với bạn bè và những người xung quanh. 
B – Chuẩn bị : 
- Đồ dùng: bảng phụ, bút dạ, chân dung tác giả Tạ Duy Anh. 
 - Tài liêu: SGK-SGV.
C – Phương pháp : 
- Phương pháp: đọc diễn cảm, nêu vấn đề.
- Hình thức: lớp, cá nhân, nhóm. 
D – Tiến trình bài dạy
 I – ổn định tổ chức .
 II – Kiểm tra bài cũ : 
Câu 1: Nêu nội dung và nghệ thuật của bài ”Sông nước Cà Mau”?
Đáp án – Biểu điểm.
 - Bức tranh thiên nhiên và cuộc sống ở vùng Cà Mau hiện lên vừa cụ thể vừa bao quát thông qua sự cảm nhận trực tiếp và vốn hiểu biết phong phú của từng tác giả.
	- Cảnh sông nước Cà Mau có vẻ đẹp rộng lớn, hùng vĩ, đầy sức sống hoang dã. Chợ Năm Căn là hình ảnh cuộc sống tấp nập, trù phú, độc đáo ở vùng đất tận cùng của phía Nam Tổ quốc. 
	- Thêm yêu cảnh sắc quê hương đất nước. 
 III – Bài mới: 
 Giới thiệu bài: Văn hào Anh Roi-tơ đã từng nói: “Ai đã sống cho trẻ em,người đó mãi mãi trẻ và không bao giờ chết”.Dành tình yêu cho trẻ qua những trang văn-trang đời,đó là cảm hứng chung của rất nhiều nhà văn.Tạ Duy Anh là một người như thế.Tuy không phải là người nhóm lửa,nhưng ông đã góp mình để thắp sáng hơn ngọn lửa ấm áp và yêu thương ấy qua 4 tập truyện cho thiếu nhi, trong đó, đáng chú ý là tác phẩm “Bức tranh của em gái tôi”.Cô và các em cùng tìm hiểu.
*Hoạt động 1:Tìm hiểu tác giả, tác phẩm.
GV chiếu chân dung nhà văn Tạ Duy Anh.
GV yêu cầu H quan sát chú thích sgk và trình bày hiểu biết về tác giả và tác phẩm. 
A.Giới thiệu chung.
 1. Tác giả: Tạ Duy Anh ( sinh năm 1959),quê: Chương Mĩ-Hà Tây.Ông là cây bút trẻ trong thời kỳ đổi mới.
GV: Giới thiệu một vài nét tiêu biểu về tác giả? 
- Tạ Duy Anh có một số tác phẩm tiêu biểu với nhiều thể loại (Chiếu)
+Tập truyện ngắn : Bước qua lời nguyền(1990),Luân hồi,ánh sáng nàng.
+ Tiểu thuyết : Khúc dạo đầu; Lão khổ; 
+ Tập truyện cho thiếu nhi : Hiệp sĩ áo cỏ; Quả trứng vàng;Vó ngựa trở về;Con dế ma. 
 Cũng như nhiều tác phẩm đương thời,tác phẩm của Tạ Duy Anh cũng hướng vào chủ đề bao trùm đó là đất nước,con người trong thời kì đổi mới.Nhưng,ông đã tìm lối đi riêng cho mình khi biết khai thác cảm xúc từ những điều rất bình thường,giản dị,từ sự quan sát và chiêm nghiệm thường ngày,để từ đó góp vào tình cảm chung của thời đại.Đặc biệt,ông luôn chú trọng tới đối tượng độc giả, “trước tiên là độc giả nhỏ tuổi,đang cần một sự định hướng văn hóa” như lời ông nói.Cho nên có thể nói,TDA là nhà văn có tâm với đời,có tình với thiếu nhi.
GV: Giới thiệu những nét chính về tác phẩm? 
 H : trả lời theo SGK/33. 
- Gv bổ sung. 
=> Với kết cấu xinh xắn,lối viết nhẹ nhàng,ý nghĩa nhân văn sâu sắc,truyện đạt giải nhì trong cuộc thi viết cho thiếu nhi “Tương lai vẫy gọi”.
 Tác giả kể một câu chuyện khá gần gũi trong đời sống bình thường của lứa tuổi thiếu niên, nhưng đã gợi ra những điều sâu sắc về mối quan hệ, thái độ, cách ứng xử của con người.Ông mong muốn gõ một hồi chuông vào thẳng chỗ da non nhất của lòng người,làm bật lên tiếng tơ đàn thánh thiện của tâm hồn,nhân cách,khiến con người bớt đi những thói xấu mà sống đẹp hơn.
 Để hiểu điều này rõ hơn,chúng ta cùng đọc,hiểu văn bản.
2. Tác phẩm: 
-In trong “Con dế ma”(1999)
- Văn bản đạt giải nhì cuộc thi viết “Tương lai vẫy gọi” của báo TNTP.
? Theo em,văn bản này nên đọc với giọng như thế nào?
*Gv hướng dẫn cách đọc: giọng đọc tự nhiên, phân biệt rõ lời kể và lời thoại diễn biến tâm lí nhân vật người anh qua các chặng chính. 
 - ở đoạn nói về cuộc sống thường ngày: giọng coi thường,bực bội xen lẫn sự tò mò
 -Khi tài năng của em được phát hiện: không vui,buồn bã.
 - Đoạn đứng trước bức tranh: Ngạc nhiên,hãnh diện và xấu hổ.
- Gv đọc mẫu: từ đầu đến “vui lắm”.
B.Đọc,hiểu văn bản.
 1. Đọc –chú thích.
- 3 hs lần lượt đọc tiếp đến hết. 
+ HS1: Tiếp -> đi nhận giải.
+ HS2: Còn lại. 
Gv+lớp nhận xét, sửa chữa cách đọc cho hs.
( Tuyên dương) 
GV: Kể tóm tắt lại truyện? 
- GV định hướng: có thể kể theo ngôi thứ nhất hoặc ngôi thứ ba .
- Kể theo trình tự các sự việc. 
(1) Chuyện về hai anh em Mèo (Kiều Phương): anh trai bực vì em gái hay nghịch bẩn, bừa bãi. 
(2) Mầm non tài hoa hội họa của Mèo được bất ngờ phát hiện. 
(3) Tâm trạng và thái độ của người anh trước sự việc ấy: ghen tị, tự ti, không thể thân được với em. 
(4) Đứng trước bức tranh của Kiều Phương, người anh hối hận vô cùng. 
Tóm tắt: Người anh trai thường bực vì em gái Kiều Phương nghịch bẩn.Nhưng khi biết em có năng khiếu hội họa , anh lại thấy ghen tị, buồn bã.Khi em đạt giải nhất cuộc thi vẽ tranh quốc tế,cả nhà vui mừng đi xem.Đứng trước bức tranh em gái vẽ mình, anh mới nhận ra ”tâm hồn và lòng nhân hậu”của em,do đó vô cùng hối hận.
GV: Giải thích các chú thích (4)? 
Hs trả lời theo chú thích SGK/34. 
Trong VB này,từ “thôi miên” được dùng theo nghĩa thứ 2.
? Các em có cần hỏi thêm về từ ngữ nào không?
*Hoạt động 2: Hướng dẫn tìm hiểu văn bản. 
? Qua phần tóm tắt,các em thấy truyện tập trung biểu hiện điều gì?(Nội dung chủ yếu là gì?)
- Đây không phải là bài báo viết về một tài năng hội hoạ mà là câu chuyện về tình anh em, về sự tự thức tỉnh,tự nhận thức những lỗi lầm của mình . Qua lời kể, lời tâm sự của người anh, những tâm trạng,những nỗi niềm trong thế giới tuổi thơ vô tư, hồn nhiên, đầy ắp sự kiện được bộc lộ, giãi bày. Dù đôi khi có những va chạm nho nhỏ, nhưng cuối cùng cái còn lại vẫn là tình anh em nồng ấm, chân thành
GV: Xác định phương thức biểu đạt của văn bản? 
 2. Kết cấu, bố cục 
H: - Tự sự kết hợp miêu tả + biểu cảm. 
- PTBĐ: TS + MT+ BC
GV: Hãy so sánh với hai văn bản”Bài học đường đời đầu tiên” và “Sông nước Cà Mau” về ngôi kể?
-Cùng kể theo ngôi thứ nhất.
? Cụ thể trong văn bản này người kể chuyện là ai?(Gợi ý: Ngay câu đầu “Em gái tôiKP”-vậy người kể là ai?
 - Người anh.
?Vậy tác dụng của ngôi kể đó là gì?
H: - Tính chân thực,tự nhiên.
 - Trả lời phóng viên truyền hình về lisdo chọn ngôi kể người anh,Tạ Duy Anh có nói: ”Trẻ em vốn nhạy cảm và dễ bị sốc,vì thế rất cần một sự tinh tế trong cách thể hiện.Chọn ngôi thứ nhất.trước hết sẽ tạo sự thoải mái khi tiếp nhận,sau nữa nó tạo cho truyện âm hưởng của một lời tự thú,ăn năn,đồng thời tạo cho nhân vật họa sĩ nhí nét hồn nhiên,nhân hậu,dịu dàng không tự biết...rất đáng yêu và đáng tin”.
=> Như vậy,trong 1VBTS,việc chọn ngôi kể cũng rất quan trọng.Ngôi kể cũng đóng vai trò rất tích cực trong việc thể hiện chủ đề của truyện.
- Kể theo ngôi thứ nhất vai người anh. 
?Nhân vật chính trong truyện là ai ?Nhân vật nào là nhân vật trung tâm?Lí do?
- Nhân vật chính: Kiều Phương và người anh.
- Nhân vật người anh là trung tâm: góp phần thể hiện chủ đề.
? Em hãy chia bố cục cho VB?
 - P1: Từ đầuàvui lắm: Tâm trạng người anh trước khi phát hiện tài năng của em gái.
 - P2: Tiếpàđi nhận giải: Tâm trạng người anh khi tài năng của em được phát hiện.
 - P3: Còn lại : Tâm trạng người anh khi đứng trước bức tranh đạt giải.
- Nhân vật chính: 
+ Kiều Phương. 
+ Người anh (nhân vật trung tâm). 
- Bố cục: 3 phần.
 Chuyển: Để hiểu rõ hơn nét đẹp của từng nhân vật,chúng ta sang phần phân tích.Trước hết là nhân vật Kiều Phương.
3. Phân tích văn bản. 
 3.1. Nhân vật Kiều Phương. 
Thảo luận nhóm bàn 2 phút.
? Qua lời kể của người anh,nhân vật Kiều Phương hiện lên với những nét đáng yêu,đáng quí nào?
 Gợi ý:
 Hình dáng?
 Tính tình?
 Tài năng?
Trả lời: (Chiếu tranh)
Hình dáng: nhỏ bé,nhanh nhẹn,tóc ngắn buộc hai bên như hai chiếc đuôi gà vàng hoe,mắt đen tròn sáng long lanh,khuôn mặt tròn hay tự bôi bẩn như cô bé lọ lem trong truyện cổ tích.Khi bị anh mắng thì mặt xịu xuống,miệng dẩu ra trông rất ngộ nghĩnh.
Tính tình: hồn nhiên,vui vẻ,vừa làm vừa hát,trong sáng,độ lượng,nhân hậu,ưa lục lọi,thông minh,thích sáng tạo.
Tài năng: Say mê vẽ,vẽ rất đẹp.Thế giới nghệ thuật là những gì thân thuộc như con mèo vằn,bát múc cơm qua nét vẽ của em trở nên rất ngộ nghĩnh,sinh động,đáng yêu.
? Có nhận định cho rằng, nhờ lối miêu tả chân thực,sinh động,có hồn mà nhân vật hiện lên thật như con người trong đời thường.ý kiến của em ra sao? 
 => Nhờ lối miêu tả chân thực, sinh động, KP hiện lên như một bông hoa tài năng chớm nở,nhưng lại rất hồn nhiên và trong sáng,giống như bao em thơ trên mọi miền Tổ quốc mình.Cái hồn nhiên,mộc mạc mà tươi mát của em tự nó cứ thế ùa vào lòng người đọc rất nhẹ nhàng nhưng khiến người ta nhớ mãi.
? Qua đó giúp em rút ra kinh nghiệm gì trong khi viết văn?
 =>Trong văn chương,có thể nói miêu tả là một phương thức rất quan trọng giúp chúng ta tái hiện c/s,tái hiện sự vật một cách sinh động,hấp dẫn=>Nếu biết cách vận dụng,nó sẽ như một thứ gia vị làm đậm thêm chất văn,làm quyến rũ người đọc.
?Qua đó,em thấy Kiều Phương là cô bé ntn?
?ở KP nét nào cũng đẹp.Nhưng theo em, điều gì làm em cảm mến nhất?
-Tấm lòng trong sáng dành cho người thân và nghệ thuật.Lũng nhõn hậu và độ lượng.
? Em hiểu tn là nhõn hậu và độ lượng ?
- Nhõn hậu là tấm lũng yờu thương con người tha thiết,dành tỡnh cảm tốt đẹp cho người khỏc.
-Độ lượng là tấm lũng bao dung ,vị tha ,đặc biệt đối với người mắc lỗi lầm.
? Chi tiết nào thể hiện tập trung nhất tấm lòng tốt đẹp của KP?
- Bức tranh là tình cảm tốt đẹp của em dành cho anh.Em muốn anh mình thật tốt đẹp.
? Tại sao tác giả lại để KP vẽ anh mình hoàn thiện đến thế?
 - KP không cố vẽ một kiệt tác,nhưng yêu quí anh hết mực,em dồn cả tình yêu,tâm hồn,trí tuệ và tài năng để vẽ anh trong hiện tại,lại phảng phất bóng dáng người anh lí tưởng của ngày mai.Vì thế bức tranh thành hoàn hảo.
? Vậy tấm lòng hay tài năng của KP đã cảm hóa được người anh?
Bình: Bức tranh là một tác phẩm nghệ thuật,là sự kết tinh của tài năng và nhân cách .KP hồn nhiên vẽ.Em không cố tạo ra một định nghĩa về nghệ thuật.Nhưng “sự nhân hậu và độ lượng” cao quý,tự nó là một định nghĩa,nó khẳng định:
Nghệ thuật hướng con người tới cái tốt đẹp,vì cái gốc của nghệ thuật là ở tấm lòng tốt đẹp của con người dành cho con người.Nói cách khác,nghệ thuật chỉ đẹp khi được bám rễ rất chắc,rất sâu vào những tâm hồn và những tình cảm cao đẹp,chân thành.
? Qua nhân vật KP,em có suy nghĩ gì về lòng nhân hậu và sự độ lượng trong cuộc sống?
 - Lòng nhân hậu và sự độ lượng có thể giúp con người dập tắt lòng đố kị và sự thiếu tự tin.
 Bình=> Tác giả để lại 1 quan niệm về cách nhìn cuộc sống: nếu chúng ta biết lặn sâu vào lòng sự vật để nhìn cuộc sống bằng đôi mắt cảm thông,trong sáng thì hẳn rằng cuộc sống sẽ trở nên tươi đẹp hơn rất nhiều.Đôi khi,nhờ thế mà chúng ta có thể cảm hóa,giúp con người nhận ra lỗi lầm.Vì thế Vichto Huy-gô,nhà văn nổi tiếng nước Pháp mới nói: “Hai điều làm ta cho ta vái lạy: Đó là lòng tốt và tài năng”.ở nhân vật KP,2 phẩm chất ấy cùng song song tồn tại,thành điểm tựa nâng đỡ nhau.Hơn thế,chúng cứ bộc lộ hết sức hồn nhiên và tự nhiên,đến chính em cũng không hay biết.Vì thế phẩm chất ấy càng tỏa sáng thì tài năng ấy càng rực rỡ.
Chuyển ý: Vậy với một cô em dễ thương như thế,người anh sẽ đối xử với em ra saoà giờ sau cùng tìm hiểu.
Miêu tả chân thực, sinh động.
 àKiều Phương là cô bé hồn nhiên,trong sáng,nhân hậu và có tài hội họa.
IV.Củng cố.
 1. Bài tập trắc nghiệm:
 Nhận xét nào sau đây không đúng với nhân vật Kiều Phương?
	a.Hồn nhiên,hiếu động.
	b.Tài hội họa hiếm hiếm có.
	c.Tình cảm trong sáng,nhân hậu.
	d.Không quan tâm đến anh.
?Vì sao em lại chọn đáp án d?
 GV chốt: Qua phần 1,cô trò chúng ta đã phần nào thấy được con đường nghệ thuật của KP chỉ mới là bước đầu,những kiệt tác làm nên một sự nghiệp lớn còn chờ em ở chân trời tương lai.Có điều,cái hiện hữu và không thể thay đổi với KP,đó là tấm lòng yêu quý anh trai bằng tất cả tấm lòng nhân hậu và niềm say mê hội họa của một tài năng chớm nở sẽ mãi có sức lay động với độc giả nhỏ tuổi cả nước.
 ( Dự trù thời gian thừa:
 2.Đọc lại một đoạn em thích nhất và phát biểu cảm nghĩ về đoạn văn đó.
 3.Viết một đoạn văn phát biểu cảm nghĩ về nhân vật Kiều Phương.)
V.Hướng dẫn về nhà.
 - Đọc kĩ lại văn bản,tóm tắt VB.
 - Phát biểu cảm nghĩ về nhân vật Kiều Phương bằng một đoạn văn ngắn 5-7 câu.
 - Soạn phần còn lại: Diễn biến tâm lí người anh qua 3 thời điểm:
 + Trước khi phát hiện ra tài năng của em.
 + Khi phát hiện ra tài năng của em.
 + Khi đứng trước bức tranh đạt giải nhất.
 Lưu ý tìm các chi tiết biểu hiện và nghệ thuật sử dụng trong bài.
E.Rút kinh nghiệm.
=====================