Giáo án môn Ngữ văn 7 - Tiếng gà trưa

Bài 14 
 Tiết 53,54
 Tuần 14
 Văn bản: TIẾNG GÀ TRƯA
 - Xuân Quỳnh-
 I.MỤC TIÊU
 1. Kiến thức
 - Sơ giản về tác giả Xuân Quỳnh.
 - Cơ sở của lịng yêu nước, sức mạnh của người chiến sĩ trong cuộc kháng chiến chống Mĩ: Những kỉ niệm tuổi thơ trong sáng, sâu nặng nghĩa tình.
 - Nghệ thuật sử dụng điệp từ, điệp ngữ, điệp câu trong bài thơ.
 2. Kĩ năng
 - Đọc - hiểu phân tích văn bản thơ trữ tình cĩ dử dụng các yếu tố tự sự..
 - Phân tích các yếu tố biểu cảm trong văn bản.
 3. Thái độ : Yêu thiên nhiên, quê hương,đất nước, giáo dục HS biết kính yêu và quý trọng bà.
 4. Năng lực HS : Đọc diễn cảm, quan sát, nhận biết, phân tích.
II. NỘI DUNG HỌC TẬP 
 - Cảm nhận được vẻ đẹp trong sáng, đằm thắm của những kỉ niệm về tuổi thơ và tình bà cháu.
 - Thấy được nghệ thuật biểu hiện tình cảm qua những chi tiết tự nhiên, bình dị. 
 III. CHUẨN BỊ
 - GV : sách tham khảo , tranh , tư liệu
 - HS : Soạn bài theo gợi ý GV 
 IV. TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP
 1.Ổn định tổ chức và kiểm diện : Kiểm diện HS(1 phút)
 2. Kiểm tra miệng: (5 phút)
 Hỏi : Đọc lại bài thơ Cảnh khuya.Phân tích nội dung và nghệ thuật bài thơ (5đ)
 Đáp: Cảnh trăng khuya ở rừng Việt Bắc, các sự vật như hòa hợp vào nhau. Nghệ thuật so sánh, điệp từ, liệt kê. Thể hiện tình yêu thiên nhiên, tình yêu của Bác.
 Hỏi : Đọc bài Rằm tháng giêng . Phân tích bài thơ ? (5đ)
 Đáp : Cảnh trăng thoáng đãng, bao la. Điệp từ xuân, liệt kê. Các sự vật trong cảnh như thắm được mùa xuân, điều đó càng làm cho trăng thêm đẹp. Bác đang bận bịu lo cho tình hình chiến sự nhưng vẫn dành tình yêu cho cảnh. Một phong thái ung dung, lãng mạn của người chiến sĩ cách mạng.
 3. Tiến trình bài học (76 phút)
 HOẠT ĐỘNG GIỮA GV VÀ HS
NỘI DUNG BÀI DẠY
Hoạt động 1: Giới thiệu bài mới(1 phút)
Cĩ một thời gian khổ mà ta khơng thể nào quên ,cĩ những người ,cảnh vật đã gắn bĩ với tuổi thơ chúng ta ,trở thành kỷ niệm mang theo bao tình thương nỗi nhớ sâu nặng trong lịng ta .Bài thơ “Tiếng gà trưa “của Xuân Quỳnh với hình ảnh người bà ,âm thanh tiếng gà trưa đem đến cho ta cảm xúc và nỗi niềm bâng khuâng ấy .
Hoạt động 2: tìm hiểu tác giả, tác phẩm(10 phút)
? Dựa vào phần chú thích. Hãy nêu những nét chính về nhà thơ Xuân Quỳnh 
- Nguyễn thị Xuân Quỳnh: (1942 – 1988) Quê Hà Đơng Hà Nội 2, là nhà thơ trưởng thành trong thời kì kháng chiến chống Mĩ cứu nước.
 - Thơ Xuân Quỳnh giản dị ,dễ hiểu ,tình cảm trầm lắng,trong sáng , thường khai thác những điều bình dị , những kỷ niệm riêng của mình để từ đĩ nĩi lên những tình cảm cao đẹp hơn về đất nước , về con người.
- Thi sĩ mồ cơi mẹ từ bé ,cha đi xa ,phải sống với bà ở làng quê nên gần gũivới cuộc sống bình dị nơi thơn dã nơi mà tiếng gà trưa luơn gây nhiều cảm xúc
- Trước khi trở thành nhà thơ, XQ là 1 diễn viên múa. XQ qua đời trong 1 tai nạn giao thơng, khi tài năng đang chín trong sự tiếc thương vô hạn của bạn bè và người đọc. Các tập thơ chính: Chồi biếc, Hoa dọc chiến hào, Gió lào cát trắng, lời du trên mặt đất, Sân ga chiều em đi...
? Em hãy cho biết hồn cảnh sáng tác bài thơ .
- “Tiếng gà trưa” trích từ tập Hoa dọc chiến hào (1968) – tập thơ đầu tay của tác giả.
- Bài thơ được viết vào những năm đầu của cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước.
Hoạt động 3: Đọc –tìm hiểu chung (10 phút)
GV hướng dẫn HS đọc 
Giọng vui tươi, bồi hồi; phân biệt lời mắng yêu của bà với lời kể, tả trữ tình của nhà thơ - trong vai anh bộ đội đang nhớ nhà, nhớ bà, nhớ quê; nhịp3/2, 2/3.
- Gv đọc mẫu ,gọi hs đọc- HS khác nhận xét – GV nhận xét
GV hướng dẫn tìm hiểu chú thích
?Giải thích các chú thích: Lang mặt, sương muối, chéo go, trúc bâu.
? Bài thơ được tác giả sáng tác theo thể thơ nào .
- Thể thơ ngũ ngôn nhưng có sự sáng tạo
?Em có nhận xét gì về cách gieo vần, số câu trong mỗi khổ thơ .
TH văn bản lớp 6 : Có thể cho HS nhắc lại số câu, chữ, vần trong thơ 5 chữ qua các bài thơ ngũ ngôn đã học. Liên hệ bài thơ Đêm nay bác không ngủ.
- Thể thơ ngũ ngôn nhưng có sự sáng tạo.
 + Số câu trong khổ không theo qui định.
 + Số chữ mỗi câu: có câu 3 chữ.
 +Vần: ở cuối câu nhưng không cố định và ít có vần trong khổ thơ. à Thơ tự do
? Cảm hứng của tác giả trong bài thơ được khơi gợi từ sự việc gì .
- Được khêu gợi từ tiếng gà trưa, đĩ là “tiếng gà ai nhảy ổ, cục... cục tác cục ta”.
? Mạch cảm xúc trong bài thơ diễn biến như thế nào.
- Diễn biến từ nghe tiếng gà trưa mà cảm thấy xơn xao trong lịng, vui lên và quên đi những nỗi khủng khiếp của chiến tranh.
+Trên đường hành quân, người chiến sĩ nghe tiếng gà trưa gợi về những kỷ niệm tuổi thơ(MB). 
+ Hình ảnh gà mái mơ vàng, hình ảnh người bà với tình yêu sự chắt chiu chăm lo cho cháu, những ước mơ tuổi thơ(TB).
+ Tiếng gà trưa đi vào cuộc chiến đấu khắc sâu thêm tình yêu quê hương, đất nước.(KB)
Gv tích hợp về cách lập ý trong văn biểu cảm. Hồi tưởng, liên tưởng, suy ngẫm rất cần thiết để biểu cảm.
? Dựa vào mạch cảm xúc của bài thơ, em cĩ thể chia bài thơ thành mấy phần .
- Khổ 1: Tiếng gà trưa thức dậy tình cảm làng quê.
- 6 khổ tiếp theo: Những kỉ niệm tuổi thơ được tiếng gà khơi dậy.
- khổ cuối: Những suy nghĩ từ tiếng gà trưa.
Hoạt động 4: Phân tích bài thơ.(10 phút)
 Gv cho HS đọc lại phần 1(khổ 1)
? Khổ thơ đầu kể chuyện gì .
- Kể chuyện anh bộ đội trên đường hành quân, khi dừng chân nghỉ bên một xĩm nhỏ ven đường, người chiến sĩ bỗng nghe tiếng gà nhảy ổ vang lên
?Hoàn cảnh tác giả lắng nghe tiếng gà .
- Buổi trưa nắng, trong xóm nhỏ, trên đường hành quân.
? Tại sao trong vơ vàn âm thanh của làng quê, tâm trí của tác giả chỉ bị ám ảnh bởi tiếng gà trưa.
- Tiếng gà là âm thanh của làng quê, gợi cảm giác gần gũi, thân thương, giúp con người vơi đi nỗi vất vả. Do đĩ tiếng gà trưa dễ tạo thành những kỉ niệm khĩ quên của con người.
? Đường hành quân xa là đường ra trận, với người ra trận tiếng gà trưa gợi những cảm giác mới lạ nào . 
- Nghe xao động nắng trưa
 Nghe bàn chân đỡ mỏi
 Nghe gọi về tuổi thơ.
? Ở 3 câu thơ này tác giả đã sử dụng những biện pháp nghệ thuật gì ? Tác dụng của biện pháp NT đĩ .
- Sử dụng điệp từ: Diễn tả sự bồi hồi, xao xuyến của tâm hồn.
?Tác giả lắng nghe tiếng gà phải chăng chỉ bằng thính giác.
- Nếu như ở 4 câu thơ đầu ,tác giả nghe âm thanh tiếng gà bằng thính giác (tai ) thì ở 3 câu cịn lại của khổ này tác giả nghe được âm thanh tiếng gà bằng thính giác mà cịn nghe được bằng tâm hồn .
? Vậy người đĩ phải cĩ tình cảm ntn với làng xĩm quê hương thì mới nghe được những âm thanh như vậy 
- Thể hiện tình làng quê thắm thiết, sâu nặng.
TH VB : Em hãy tìm xem những bài thơ nào mà chúng ta đã học cũng nĩi về tình yêu quê hương sâu nặng luơn thường trực trong tâm hồn .
- Những bài thơ của Lí Bạch và Hạ Tri Chương .
Gv: Bài thơ ra đời trong những ngày cả nước chống Mĩ sơi sục và quyết liệt. Đoạn mở đầu này kể về một sự việc đời thường, thơ mộng, gĩp phần làm dịu bớt khơng khí nĩng bức của chiến tranh, mở ra một khơng gian thanh bình sâu lắng
Gv chuyển ý : Những kỷ niệm ấu thơ của tác giả chợt ùa về .vậy đĩ là những kỷ niệm nào,chúng ta cùng tìm hiểu phần 2.
 HẾT TIẾT 1
Hoạt động 4:phân tích văn bản(tt)(25 phút)
GV gọi HS đọc phần 2(khổ 2,3,4,5,6,7) 
? Năm khổ thơ em vừa đọc, kể gì ? 
-> Kể về những kỉ niệm tuổi thơ được tiếng gà khơi dậy.
? Những hình ảnh và kỉ niệm gì trong tuổi thơ đã được gợi lại từ tiếng gà trưa.
-Hình ảnh những con gà mái với những quả trứng hồng - Lời bà mắng cháu khi nhì gà đẻ và nỗi lo lắng thơ dại của đứa cháu nhỏ .
- Hình ảnh bà chắt chiu nuơi gà để mua quần áo mới cho cháu và niềm vui sướng hạnh phúc của người cháu khi được quần áo mới.
GV hướng dẫn HS tìm hiểu chi tiết từng ý 
? Hình ảnh những con gà mái và những quả trứng hồng hiện lên qua những chi tiết nào .
 - Ổ rơm hồng những trứng
 Này con gà mái mơ
 Khắp mình hoa đốm trắng
 Này con gà mái vàng
 Lơng ĩng như màu nắng
? Những sắc màu của gà và trứng đã gợi tả vẻ đẹp nào trong cuộc sống làng quê . 
- Sử dụng những từ ngữ gợi hình ảnh, màu sắc: Gợi tả vẻ đẹp tươi sáng, đầm ấm, hiền hồ, bình dị.
? Em cĩ nhận xét gì về nghệ thuật miêu tả của tác giả ở đoạn thơ này ?Điệp từ “này” được lặp lại trong đoạn thơ cĩ sức biểu hiện tình cảm gì của con người với làng quê ?
- Sử dụng điệp từ: Biểu hiện tình cảm nồng hậu, gần gũi, thân thương, gắn bĩ của con người với gia đình, làng quê.
GV cho HS tìm hiểu kỉ niệm về bà
 Cĩ tiếng bà vẫn mắng
 - Gà đẻ mà mày nhìn
 Rồi sau này lang mặt!
 Cháu về lấy gương soi
 Lịng dại thơ lo lắng.
? Chi tiết bà mắng cháu gợi cho em những cảm nghĩ gì về tình bà cháu .
- Thể hiện tình yêu bà dành cho cháu
GV gọi HS đọc khổ 4
? Hình ảnh người bà chắt chiu từng quả trứng, gợi cho em cảm nghĩ gì về người bà .
- Tay bà khum soi trưng
 Dành từng quả chắt chiu
 Cho con gà mái ấp
-> Bà là người chịu thương, chịu khĩ chắt chiu từng niềm vui nho nhỏ trong cuộc sống cịn nhiều vất vả, lo toan.
GV gọi HS đọc khổ 5.
? Nỗi lo của người bà trong khổ thơ này, gợi trong em những cảm nghĩ gì .
 Cứ hàng năm hàng năm
 Khi giĩ mùa đơng tới
 Bà lo đàn gà toi
 Mong trời đừng sương muối.
-> Nỗi lo vì cuộc sống cịn nhiều khĩ khăn: Thể hiện tình yêu thương thầm lặng , vơ bờ bến của người bà.
? Trong kỉ niệm tuổi thơ của người cháu, hình ảnh người bà hiện lên với những đức tính cao quí nào.
- Bà là người nghèo khổ nhưng chịu thương, chịu khĩ, hết lịng hy sinh vì con cháu.
?Những chắt chiu lo toan của người bà được bù lại bằng niềm vui của cháu, chi tiết niềm vui được quần áo mới gợi cho em cảm nghĩ gì về tuổi thơ và tình bà cháu.
 - Ơi cái quần chéo go
 Ống rộng dài quét đất
 Cái áo cánh trúc bâu
 Đi qua nghe sột soạt. 
- Tuổi thơ gắn liền với niềm vui bé nhỏ, ấm áp tình bà cháu.
?Từ đĩ chúng ta thấu hiểu được tình bà cháu đối với nhau như thế nào.
- Luơn yêu thương, lo lắng cho cháu.Cháu yêu thương kính trọng và biết ơn bà.
? Tình bà cháu biểu hiện trong lời nĩi, cử chỉ, cảm xúc hết sức bình thường, nhưng tại sao tình cảm ấy lại thành kỉ niệm khơng phai mờ trong tâm hồn người cháu.
- Bởi đĩ là tình cảm gia đình, ruột thịt, là tình cảm quê hương, cội nguồn khơng thể thiếu được trong mỗi con người.
GV: Càng về cuối kỉ niệm tuổi thơ càng da diết cảm động. Qua những dịng thơ êm nhẹ, thánh thĩt như những nốt nhạc trong veo, hình ảnh người bà hiện lên đẹp như một bà tiên vậy. 
TH thơ , ca dao: Em có thể đọc câu thơ nào về tình bà cháu( hay hát về bà).
Liên hệ bài thơ: “bếp lửa” của Bằng Việt.
?Trong các câu thơ sau câu thơ nào thể hiện tình cảm của cháu giành cho bà.
Một bếp lửa chờn vờn sương sớm
Một bếp lửa ấp iu nồng đượm
Cháu thương bà biết mấy nắng mưa.
Lên bốn tuổi cháu đã quen mùi khĩi.
- Tình bà cháu thể hiện trong lời nói, cử chỉ bình thường nhưng khó phai nhạt vì tình cảm chân thật nhất, ấm áp nhất, tình cảm gia đình là cội nguồn tình cảm không thể thiếu trong mỗi con người.
? Tiếng gà trưa cịn gợi lên những kỉ niệm gì của người cháu. ( khổ 6)
Tiếng gà trưa
Mang bao nhiêu hạnh phúc
Đêm cháu về nằm mơ
Giấc ngủ hồng sắc trứng 
?Tại sao tiếng gà trưa // Mang bao nhiêu hạnh phúc?
- Tiếng gà trưa là hình ảnh của cuộc sống ấm no, bình yên.
? Giấc ngủ hồng sắc trứng là gì. 
- Mơ thấy những điều tốt lành, những niềm vui và hạnh phúc.
? Qua đĩ bài thơ đã biểu hiện tình cảm gì của tác giả.
- Qua những kỉ niệm được gợi lại, tác giả đã biểu lộ tâm hồn trong sáng, hồn nhiên và tình cảm trân trọng, yêu quí đối với bà.
* Chuyển ý: Đọc khổ thơ cuối( 10phút)
Cháu chiến đấu hơm nay
Vì lịng yêu Tổ quốc
Vì xĩm làng thân thuộc
Bà ơi, cũng vì bà
Vì tiếng gà cục tác
Ổ trứng hồng tuổi thơ.
? Từ “vì” được lặp lại liên tiếp ở khổ cuối, điều đĩ cĩ ý nghĩa gì.
- Điệp từ: Gĩp phần biểu hiện ý chí chiến đấu mạnh mẽ vì tổ quốc, vì nhân dân (trong đĩ cĩ cả những người thân và những kỉ niệm êm đềm của tuổi thơ).
? Bài thơ cho em hiểu gì về người cháu .
- Cháu là người yêu quê hương, đất nước rộng lớn, sâu sắc và cao cả.
GV: Từ những kỉ niệm tuổi thơ thấm đẫm tình bà cháu, cảm hứng thơ mở rộng hướng tới tình yêu đất nước nhắc nhở, giục giã những người chiến sĩ (trong đĩ cĩ nhà thơ) hãy cầm chắc tay súng, tiến lên chống kẻ thù xâm lược, bảo vệ gia đình, làng xĩm, quê hương và nền độc lập, tự do của tổ quốc.
 Hoạt động 5: Tổng kết(5 phút)
? Bài thơ được biểu đạt bằng phương thức nào ?
- Miêu tả, tự sự và biểu cảm
? Bài thơ được viết theo thể 5 tiếng, nhưng có những chỗ biến đổi khá linh hoạt. em có nhận xét gì về cách gieo vần, về số câu (dòng) thơ trong mỗi khổ .
 - Biến đổi để phù hợp với t.c của nhân vật trữ tình trong bài thơ. 
?Câu thơ “Tiếng gà trưa” được lặp lại nhiều lần trong bài ở những vị trí nào và có td ra sao .
- Lặp lại 4 lần, mở đầu cho 4 đoạn thơ, đem lại hiệu quả NT cao: Mỗi lần nhắc lại, lại mở ra 1 hình ảnh trong KN thời thơ ấu, nó vừa như sợi dây LK các hình ảnh ấy, lại vừa như điểm nhịp cho dòng cảm xúc của nhân vật tr.tình. Tiếng gà trưa đã gọi ng c.sĩ về với tuổi thơ và mở ra trong ng c.sĩ những t.c mới mẻ trong cuộc c.đấu hôm nay, khi t.c g.đ đã làm sâu sắc thêm tình q.hg, đ.nc
+Gv: Từ những KN tuổi thơ thấm đẫm tình bà cháu, cảm hứng thơ mở rộng hướng tới tình .yêu đ.nc nhắc nhở, giục giã người chiến sĩ (trong đó có nhà thơ) hãy cầm chắc tay súng, tiến lên chống kẻ thù x.lược, bảo vệ g.đình, làng xóm, q.hg và nền ĐL TD của TQ.
* Đọc ghi nhớ SGK/151
 Hoạt động 3: Luyện tập.(5 phút)
 HS: trình bày một phút – Cảm nghĩ của em về tình bà cháu trong bài thơ này.- Tổ thảo luận - Đại diện tổ trình bày, 
I. Tác giả – tác phẩm 
 1. Tác giả
 - Nguyễn thị Xuân Quỳnh: (1942 – 1988) Quê Hà Đơng Hà Nội 2, là nhà thơ trưởng thành trong thời kì kháng chiến chống Mĩ cứu nước.
 - Là nhà thơ nữ x.sắc trong nền thơ HĐ VN.
2. Tác phẩm
- Bài thơ được viết vào những năm đầu của cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước.
II. Đọc-tìm hiểu chung
 1. Đọc
 2. Chú thích : SGK/151
 3. Thể thơ : Thể thơ ngũ ngôn nhưng có sự sáng tạo.
4. Bố cục: 3 phần
III. Phân tích văn bản
 1.Tiếng gà trưa thức dậy tình cảm làng quê( khổ 1)
- Hồn cảnh : Trưa nắng , trong xóm nhỏ, trên đường hành quân .
- Sử dụng điệp từ: Diễn tả sự bồi hồi, xao xuyến của tâm hồn.
=>Thể hiện tình làng quê thắm thiết, sâu nặng.
2. Những kỉ niệm tuổi thơ được tiếng gà trưa khơi dậy 
a. Kỷ niệm về những con gà mái mơ, mái vàng
- Sử dụng những từ ngữ gợi hình ảnh, màu sắc: Gợi tả vẻ đẹp tươi sáng, đầm ấm, hiền hồ, bình dị.
- Sử dụng điệp từ: Biểu hiện tình cảm nồng hậu, gần gũi, thân thương, gắn bĩ của con người với gia đình, làng quê.
b. Kỷ niệm về bà
 - Lời bà mắng-> Thể hiện tình yêu bà dành cho cháu
- Cách bà chắt chiu từng quả trứng
-> Bà là người chịu thương, chịu khĩ chắt chiu từng niềm vui nho nhỏ trong cuộc sống cịn nhiều vất vả, lo toan.
- Nỗi lo của bà -> Tình yêu thương thầm lặng, vơ bờ của bà
- Niềm vui của cháu-> Tuổi thơ gắn liền với niềm vui bé nhỏ, ấm áp tình bà cháu.
=> Tình cảm bà cháu: Luơn yêu thương, lo lắng cho cháu.Cháu yêu thương kính trọng và biết ơn bà.
c. Kỷ niệm về những giấc mơ
- Tiếng gà trưa là hình ảnh của cuộc sống ấm no, bình yên.
- Mơ thấy những điều tốt lành, những niềm vui và hạnh phúc.
3. Những suy nghĩ từ tiếng gà trưa
- Điệp từ: Nhấn mạnh nguyên nhân chiến đấu vì tổ quốc, vì nhân dân (trong đĩ cĩ cả những người thân và những kỉ niệm êm đềm của tuổi thơ).
=> Cháu là người yêu quê hương, đất nước rộng lớn, sâu sắc và cao cả.
IV. Tổng kết
Nghệ thuật 
 - Phương thức : Miêu tả, tự sự và biểu cảm
 - Biện pháp : điệp từ
2. Nội dung 
- Những kỉ niệm về người bà tràn ngậm yêu thương làm cho người chiến sĩ thêm vững bước trên đường ra trận. 
* Ghi nhớ : SGK /151
III. Luyện tập
Cảm nghĩ của em về tình bà cháu trong bài thơ này.
 4 .Tổng kết(Củng cố , rút gọn kiến thức) (5 phút)
 - Mạch cảm xúc cảu bài thơ được gợi lên từ việc gì?-> Nghe tiếng gà trưa
 - Tác giả lắng nghe tiếng gà trong hoàn cảnh như thế nào?
 + Trưa nắng,trong xóm nhỏ, trên đường hành quân
 + Tiếng gà gợi kỉ niệm khó quên
 + Tác giả lắng nghe tiếng gà không chỉ bằng thính giác mà bằng cả cảm xúc của tâm hồn.
 ®Tình làng quê thắm thiết sâu nặng
 5. Hướng dẫn học tập( Hướng dẫn HS tự học ở nhà) (3 phút)
 * Đối với bài học ở tiết học này
 - Về nhà học bài, học ghi nhớ, làm bài tập vào VBT
 * Đối với bài học ở tiết học tiếp theo
 - Chuẩn bị bài: “ Điệp ngữ”. Chuẩn bị câu trả lời trong vở bài tập.
 V. PHỤ LỤC : Tư liệu về tác giả Xuân Quỳnh