Giáo án Ngữ văn 6, tập 2 - Bài 24

Tuần 25
Tiết 99
 Bài 24:Lượm
 -- Tố Hữu --
Mục tiêu cần đạt:
- Giúp học sinh cảm nhận vẻ đẹp hồn nhiên, vui tươi, trong sáng của Lượm.
 Ý nghĩa cao đẹp về sự hi sinh của Lượm.
 - Rèn kĩ năng đọc hiểu, nắm được thể thơ bốn chữ, nghệ thuật tả và kể trong bài thơ có yếu tố tự sự.
 B. Chuẩn bị:
Giáo viên: - Giáo án
 - Chân dung nhà thơ Tố Hữu
 - Tư liệu, hình ảnh về thiếu nhi liên lạc thời chống Pháp.
Học sinh: - Soạn bài
 - Sưu tầm tư liệu tham khảo (về nhà thơ Tố Hữu)
 C. Tiến trình dạy và học:
 1. Ổn định tổ chức ( kiểm tra sĩ số)
 2. Tiến trình:
Hoạt động của giáo viên
HĐ của học sinh
Nội dung cần đạt
Hoạt động 1: kiểm tra bài cũ.
Hình tượng Bác Hồ hiện ra qua cái nhìn của anh đội viên và được miêu tả từ những phương diện nào? 
Hoạt động 2: dẫn vào bài mới.
Đất nước chúng ta đã trải qua hai cuộc kháng chiến trường kì chống Pháp và chống Mĩ. Cùng với các thế hệ cha anh cũng có biết bao các anh hùng nhỏ tuổi hi sinh xương máu cho cuộc sống hòa bình ngày hôm nay.Hình ảnh những anh hùng nhỏ tuổi ấy đã được các nhà văn- thơ ngợi ca trong các tác phẩm của mình. Hôm nay, cô trò ta sẽ cùng đi tìm hiểu bài thơ “ Lượm” của nhà thơ Tố Hữu các em nhé!
Hoạt động 3: Hướng dẫn đọc - tìm hiểu chung.
GV hướng dẫn cách đọc bài thơ và gọi một HS đọc.(chú ý thay đổi giọng và nhịp đọc thích hợp với từng câu, từng đoạn. Giọng vui tươi, sôi nổi, nhí nhảnh ở đoạn đầu và đoạn điệp khúc cuối cùng; giọng đối thoại giữa hai chú cháu – giọng Lượm hồn nhiên, ngây thơ)
GV: Dựa vào phần chú thích, em hãy nêu những hiểu biết của mình về nhà thơ Tố Hữu?
GV: Có những tập thơ nào của tác giả mà em biết?
GV: Em hãy nêu hoàn cảnh sáng tác của bài thơ này? Bài thơ được in trong tập thơ nào?
GV: Bài thơ này viết về ai? Về sự việc gì?
GV: Để viết về Lượm, nhà thơ đã chọn và sử dụng phương thức biểu đạt nào?
GV: Em chia bài này thành mấy phần? Nội dung của từng phần?
Hoạt động 4: Hướng dẫn đọc – hiểu văn bản.
Gọi HS đọc 5 khổ đầu.
GV dẫn dắt: Tác giả và chú bé Lượm đã có cuộc gặp gỡ tình cờ không hẹn trước nhưng hình ảnh Lượm đã để lại ấn tượng sâu đậm trong lòng tác giả.
 “Chú bé loắt choắt”
GV: Hình ảnh Lượm trong phần một được miêu tả về dáng điệu, cử chỉ qua những từ ngữ, hình ảnh nào?
GV: Tại sao tác giả lại so sánh Lượm như con chim chích?
GV: Em hiểu “đường vàng” có nghĩa là gì?
Chú bé Lượm không chỉ được miêu tả qua dáng điệu, cử chỉ mà còn được miêu tả qua trang phục, lời nói. Em nào cho cô biết trang phục và lời nói của Lượm được tác giả miêu tả ntn?
Trang phục của Lượm gợi cho em suy nghĩ gì về công việc của chú bé đáng yêu này? 
Em có liên tưởng đến hình ảnh của ai không?
GV: Em hãy đọc lời trò chuyện của Lượm. Qua đó em hiểu gì hơn về chú bé Lượm?
GV chốt:
Với cách sử dụng một loạt các từ láy gợi hình đặc sắc, hình ảnh so sánh độc đáo và cách gieo vần nhịp nhàng, Lượm hiện lên thật hồn nhiên, ngộ nghĩnh đáng yêu rất trẻ thơ. Lời trò chuyện về công việc càng giúp chúng ta cảm phục Lượm hơn về tinh thần say mê, tự nguyện tham gia kháng chiến với một niềm tự hào to lớn.
Em cảm nhận ntn về tình cảm của tác giả thông qua việc khắc họa chân dung Lượm trong 5 khổ thơ đầu?
Ở phần 1 chúng ta đã thấy Lượm là một chú bé rất hồn nhiên, trong sáng, được tác giả vô cùng quý mến. Vì sao tác giả lại có tình cảm trân trọng, yêu mến Lượm như vậy, cô trò ta cùng nhau tìm hiểu phần 2 của bài thơ.
GV cho HS đọc thầm 7 khổ thơ tiếp. 
Khi nghe tin Lượm hi sinh, thái độ của tác giả ntn?
Nhà thơ kể cho chúng ta điều gì về Lượm trong đoạn thơ này?
Khổ thơ nào thể hiện rõ hình ảnh của Lượm khi làm nhiệm vụ? Trong đó từ ngữ nào thể hiện rõ nhất thái độ và hành động của Lượm với công việc?
GV: Em hãy đọc diễn cảm đoạn thơ viết về sự hi sinh của Lượm.
Hình ảnh Lượm nằm trên cánh đồng lúa tay nắm chặt bông gợi cho em liên tưởng đến điều gì?
Những cảm nghĩ của em về sự hi sinh của Lượm?
GV: Tại sao nhà thơ lại viết những câu thơ đặc biệt : “Ra thế
 Lượm ơi!...”
và : 
“ Lượm ơi, còn không?...”
thành những khổ thơ riêng, ngang hang với những khổ thơ 4 câu trước và sau đó?
GV chốt:
Tác giả hình dung cái chết của Lượm như thiên thần bé bỏng đi vào giấc ngủ nhẹ nhàng của tuổi thơ. Và quê hương giống như người mẹ hiền ôm ấp Lượm vào lòng, Lượm ra đi nhưng tay em còn níu giữ sự sống, níu giữ quê hương, đó là cái chết gieo mầm cho sự sống. Linh hồn em hóa thân vào non sông, đất nước.
GV gọi HS đọc hai khổ thơ cuối.
Có hai ý kiến trái ngược nhau về việc tác giả lặp lại khổ thơ 2,3 ở cuối bài. Một cho rằng lặp như thế không sâu sắc; một lại cho rằng nội dung diễn đạt trở nên sâu sắc hơn. Em đồng ý với ý kiến nào và tại sao?
Em có nhận xét gì về cách xưng hô của tác giả với chú bé Lượm trong bài thơ?
Em hãy kể một số tấm gương thiếu nhi Việt Nam anh hùng trong lịch sử?
Gv liên hệ.
Bác Hồ đã từng nói:
 Tuổi nhỏ làm việc nhỏ
 Tùy theo sức của mình
 Để tham gia kháng chiến
 Để gìn giữ hòa bình.
à Các em sẽ làm gì để xứng đáng với sự hi sinh của thế hệ cha anh?
Hoạt động 5: Hướng dẫn tổng kết.
GV: Trải cùng thời gian, bài thơ vẫn luôn quen thuộc với tuổi thơ Việt Nam. Vì sao vậy?
GV: Em hãy nêu giá trị nghệ thuật của bài thơ?
Lời kết: 
Chiến tranh đã lùi xa xong cô tin âm vang của một thời oanh liệt vẫn còn hiện diện đầy trân trọng và đáng tự hào trong tâm hồn chúng ta, bởi chúng ta đã có một nhịp cầu bền vững nối đôi bờ kim- cổ- Nhịp cầu văn chương. Đó là lí do tại sao : “Gần nửa thế kỉ qua, kể từ khi xuất hiện, thơ Tố Hữu đã trở thành một bộ phận không thể tách rời của đời sống tâm hồn người Việt, từ già đến trẻ người Việt Nam hầu như chẳng có ai là không thuộc, không yêu ít nhiều thơ ông”. ( Trần Đình Sử). Như “Lượm”, bài thơ nhỏ, tình bao la, tấmgương tuổi nhỏ xông pha, mãi còn!
Hoạt động 6: Củng cố, dặn dò.
HS trả lời
Một HS đọc bài thơ
HS trình bày
HS kể tên
HS trả lời
HS trả lời
HS nêu nhận xét
HS phát biểu.
HS tìm những từ ngữ, hình ảnh miêu tả Lượm và nêu ý kiến.
Thảo luận nhóm 2 phút.
Thảo luận nhóm 2 phút.
HS trả lời.
HS trả lời
HS trả lời.
HS nêu ý kiến.
HS trả lời.
HS đọc thầm.
HS trả lời.
HS đọc.
HS trình bày cảm nghĩ.
HS trả lời.
HS đọc 2 khổ thơ cuối.
HS trả lời
HS trả lời.
HS trả lời.
HS trả lời.
HS dựa vào nội dung ghi nhớ để trả lời
HS đọc ghi nhớ.
à Trả lời: 
Hình tượng Bác Hồ hiện ra qua cái nhìn của anh đội viên và được miêu tả từ những phương diện: hình dáng, tư thế, vẻ mặt (ngồi lặng yên, mặt trầm ngâm – ngồi đinh ninh), cử chỉ, hành động (đốt lửa sưởi ấm cho các chiến sĩ, dém chăn, nhón chân nhẹ nhàng) và lời nói (bộc lộ nỗi lòng, sự lo lắng của Bác cho bộ đội và nhân dân) à Hình tượng Bác Hồ hiện lên giản dị, gần gũi, chân thực mà hết sức lớn lao.
I. Đọc - Tìm hiểu chung:
 1. Đọc
 2.Chú thích
a.Tác giả
-Tên khai sinh: Nguyễn Kim Thành(1920-2002)
- Quê quán: Thừa Thiên- Huế.
- Là nhà cách mạng, là người mở đầu cho thơ ca cách mạng Việt Nam hiện đại.
- Các tập thơ tiêu biểu: Từ ấy, Việt Bắc, Ra trận, Gió lộng, Máu và hoa
 b. Tác phẩm:
Hoàn cảnh sáng tác:
- Viết năm 1949- Trong cuộc kháng chiến chống Pháp, in trong tập Việt Bắc.
- Bài thơ viết về Lượm- một chú bé liên lạc hồn nhiên, hi sinh anh dũng khi làm nhiệm vụ.
Thể loại và phương thức biểu đạt:
- Thể thơ 4 tiếng
- Phương thức biểu đạt: trữ tình kết hợp miêu tả, tự sự và biểu cảm.
 c. Bố cục: 3 phần.
- Phần 1: ( 5 khổ thơ đầu): hình ảnh Lượm trong lần gặp gỡ tình cờ với tác giả.
- Phần 2: ( 7 khổ tiếp): câu chuyện Lượm làm nhiệm vụ và hi sinh.
- Phần 3: ( 2 khổ cuối): hình ảnh Lượm còn sống mãi.
II. Đọc- hiểu văn bản:
 1. Hình ảnh Lượm trong lần gặp gỡ tình cờ với tác giả:
- Dáng điệu, cử chỉ:
+Từ ngữ: loắt choắt, thoăn thoắt, nghênh nghênh àlà những từ láy gợi hình ảnh một chú bé nhỏ nhắn, nhanh nhẹn. 
+Hình ảnh: cười híp mí, má đỏ bồ quân, như con chim chích.
- So sánh Lượm như con chim chích nhằm nhấn mạnh vẻ đẹp hồn nhiên trong sáng, vui tươi, bé bỏng non nớt mà nhanh nhẹn.Chú bé loắt choắt đã vươn mình lớn dậy trên con đường kháng chiến rất gian nan, nguy hiểm.
à Con đường có nắng vàng, cát vàng.
 Con đường có lúa vàng, rơm vàng.
 Con đường tương lai tươi sáng.
- Trang phục:
Ca lô đội lệch
Cái xắc xinh xinh
à thể hiện tính chất công việc làm liên lạc của chú bé Lượm. Và vì Lượm còn nhỏ tuổi nên cái xắc đeo bên mình chỉ “xinh xinh” với chiếc mũ ca lô đội lệch rất hiên ngang, hiếu động.
à Lượm khiến em liên tưởng đến hình ảnh của các anh vệ quốc quân thông minh, dũng cảm
- Lời nói: 
 Cháu đi liên lạc
 Vui lắm chú à
 Ở đồn Mang Cá
 Thích hơn ở nhà.
Lời nói của Lượm hồn nhiên, ngây thơ, chân thật cho ta hiểu chú bé rất yêu thích công việc kháng chiến, tự nguyện tham gia kháng chiến ( niềm vui chung của cả thế hệ trẻ sau CMT8
- Tình cảm của tác giả: Yêu mến, trân trọng.
 2. Câu chuyện Lượm làm nhiệm vụ và hi sinh.
- Khi nghe tin Lượm hi sinh, tác giả đau đớn thốt lên: 
 Ra thế
 Lượm ơi!...
à Câu thơ bị ngắt đôi làm 2 dòng, diễn tả sự đau xót đột ngột của nhà thơ.
- Nhà thơ hình dung ra sự hi sinh của Lượm: 
 *Lượm đi đưa thư “ Thượng khẩn”.
 Vụt qua mặt trận
 Đạn bay vèo vèo
 Thư đề thượng khẩn
 Sợ chi hiểm nghèo?
Nghệ thuật:
Sử dụng động từ mạnh “vụt qua” và câu hỏi tu từ “Sợ chi hiểm nghèo”.
Hành động: nhanh, dứt khoát, quả cảm.
Thái độ: Thách thức hiểm nguy, đặt nhiệm vụ lên trên hết.
 * Nhưng rồi: 
 Bỗng lòe chớp đỏ
Thôi rồi, Lượm ơi!
à Câu thơ như tiếng nấc nghẹn,thảng thốt bị gãy đôi khi nhà thơ nhận thức về sự thật: Lượm đã hi sinh.
 Cháu nằm trên lúa 
 Tay nắm chặt bông
 Lúa thơm mùi sữa
 Hồn bay giữa đồng
àCái chết cao đẹp, nhẹ nhàng của một chú bé đã hi sinh dũng cảm giữa tuổi thiếu niên hồn nhiên, đầy hứa hẹn một cuộc đời đã được chắp cánh cùng cách mạng.
Lượm đã ngã xuống trên chính mảnh đất quê hương, tay chú bé còn nắm chặt bông lúa đã nuôi chú lớn lên từng ngày. Mảnh đất quê hương, sản vật quê hương dang tay đón Lượm vào lòng trong một giấc ngủ dài.
à Câu cảm “Ra thế
 Lượm ơi!...”
 và câu hỏi tu từ 
“ Lượm ơi, còn không?...” được tách riêng đã diễn tả thành công cảm xúc của tác giả vô cùng ngạc nhiên, bàng hoàng, đau đớn, nghẹn ngào và cũng rất trân trọng trước cái chết của Lượm à gây ấn tượng và cảm xúc mạnh mẽ cho người đọc.
 3. Hình ảnh Lượm còn sống mãi:
- Điệp khúc lặp lại nguyên vẹn toàn đoạn thơ khẳng định Lượm vẫn còn sống mãi cùng thời gian trong lòng tác giả và mọi người (sự bất tử, vẹn nguyên của chú bé anh dũng) như Tố Hữu đã từng viết: “ Có cái chết hóa thành bất tử”.
- Cách xưng hô của tác giả:
 + Chú bé là cách gọi của người lớn với người em trai nhỏ, quan hệ thân mật.
 + Cháu là cách gọi biểu lộ sự trìu mến, tình cảm gần gũi, thân thiết như quan hệ ruột thịt.
 + Chú đồng chí nhỏ là cách gọi vừa thân thiết, trìu mến, vừa trân trọng, ngang hàng giữa hai người đồng chí.
- Trong cuộc chiến tranh giành độc lập và thống nhất của dân tộc, lịch sử vẻ vang của Đội và trong mỗi thế hệ thiếu nhi Việt Nam mãi mãi còn ghi danh những đội thiếu niên dũng cảm, mưu trí làm cho quân thù phải kinh sợ như: Đội thiếu niên tình báo thành Huế, đội thiếu nhi Hoàng Văn Thụ, đội thiếu nhi Bát Sát ( Hà Nội), đội thiếu nhi Đồng Tháp Mười... và nhiều anh hùng liệt sỹ ngã xuống vì nền độc lập của dân tộc khi đang còn trong tuổi thiếu nhi như Kim Đồng, Lê Văm Tám, Dương Văn Nội, Vừ A Dính, Nguyễn Bá Ngọc... đó là những tấm gương của dân tộc Việt Nam anh hùng, là những ngọn đuốc soi sáng mãi mãi cho các thế hệ mai sau.
III. Tổng kết:
Nội dung:
Bài thơ đã khắc họa và ca ngợi hình ảnh chú bé liên lạc hồn nhiên, vui tươi, hăng hái, dũng cảm. Lượm đã hi sinh anh dũng nhưng hình ảnh em còn sống mãi trong lòng mọi người.
Nghệ thuật:
- Kết hợp miêu tả, tự sự và biểu cảm.
- Thể thơ 4 chữ giàu âm điệu.
- Nhiều từ láy gợi hình
- Cách so sánh độc đáo.
- Kết cấu đầu cuối tương xứng
Ghi nhớ :SGK tr 77
Đọc thuộc lòng và diễn cảm bài thơ.
Viết một đoạn văn phát biểu cảm nghĩ của em về chú bé Lượm hồn nhiên, anh dũng, được mọi người yêu mến.
Soạn bài “Cô Tô”
Nội dung ghi bảng 
I. Đọc - Tìm hiểu chung:
 1. Đọc
 2.Chú thích
a.Tác giả
-Tên khai sinh: Nguyễn Kim Thành(1920-2002)
- Quê quán: Thừa Thiên- Huế.
- Là nhà cách mạng, là người mở đầu cho thơ ca cách mạng Việt Nam hiện đại.
- Các tập thơ tiêu biểu: Từ ấy, Việt Bắc, Ra trận, Gió lộng, Máu và hoa
 b. Tác phẩm:
Hoàn cảnh sáng tác:
Thể loại và phương thức biểu đạt
 c. Bố cục:3 phần
II. Đọc- hiểu văn bản:
Hình ảnh Lượm trong lần gặp gỡ cuối cùng với tác giả.
Câu chuyện Lượm làm nhiệm vụ và hi sinh.
Hình ảnh Lượm còn sống mãi.
III. Tổng kết:
 1.Nội dung
 2.Nghệ thuật
 3.Ghi nhớ :SGK tr 77