Giáo án Ngữ văn 7, tập 2 - Ca Huế trên sông Hương - Phạm Thị Tươi - Trường THCS Thụy Dương

Tuần 29 – Bài 28 Tiết 113:
Văn bản: CA HUẾ TRÊN SÔNG HƯƠNG
MỤC TIÊU BÀI HỌC
 Qua tiết học , giúp học sinh:
Thấy được vẻ đẹp của một nét sinh hoạt văn hoá ở cố đô Huế, một vùng dân ca với những con người rất đỗi tài hoa.
 Thấy được những nét đặc sắc trong văn bản nhật dụng: Thể kí kết hợp nghị luận , miêu tả và biểu cảm.
II. CHUẨN BỊ BÀI HỌC
1. Giáo viên: - Nghiên cứu bài, dự kiến khả năng tích hợp.
 Sưu tầm tài liệu về các làn điệu ca Huế, về cố đô Huế.
 Soạn bài, chuẩn bị phương tiện dạy học.
2. Học sinh: - Học bài cũ
 Đọc và soạn văn bản ở nhà.
III. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY
1. Ổn định lớp
2. Kiểm tra bài cũ.
? Kể tóm tắt những trò lố của Va-ren trong truyện ngắn “ Những trò lố hay là Va-ren và Phan Bội Châu” ? Tại sao tác giả lại đặt tên cho tiểu phẩm châm biếm của mình như vậy?
3. Bài mới
G cho học sinh quan sát một số hình ảnh về cố đô Huế kết hợp thuyết minh: Cố đô Huế được UNESCO công nhận là di sản văn hoá thế giới. Tổng thể lăng tẩm của Huế là một minh chứng cho đô thị hoá và kiến trúc của một kinh đô, thể hiện quyền lực của phong kiến cổ việt Nam thời kì huy hoàng nhất. Ngoài ra Huế còn được biết đến với những danh lam thắng cảnh làm mê lòng du khách như Sông Hương , Núi Ngự, Cầu Tràng Tiền, Chùa Thiên Mụ......, với những lễ hội ...... Huế còn nổi tiếng với những sản phẩm văn hoá độc đáo và đa dạng mà ca Huế là một trong những sản phẩm độc đáo ấy.
Hoạt động của thầy
Hoạt động của trò
I. Đọc - hiểu chú thích.
1. Đọc văn bản.
G hướng dẫn đọc:
Đọc chậm rãi, to , rõ ràng , mạch lạc, thể hiện niềm tự hào tha thiết với Huế.
G đọc mẫu một đoạn 
G gọi học sinh đọc
G nhận xét cách đọc
2. Chú thích.
? Trình bày hiểu biết của em về tác giả - tác phẩm?
? Em hiểu gì về ca Huế?
G hướng dẫn học sinh giải thích một số từ khó trong văn bản
II. Đọc - hiểu văn bản.
1. Cấu trúc văn bản.
? Xác định thể loại của văn bản?
? Kiểu văn bản?
? Chỉ ra các phương thức biểu đạt trong bài văn?
Vấn đề mà văn bản nêu ra là gì?
? Từ đó, em hãy xác định bố cục của văn bản? Nội dung từng phần?
2. Nội dung văn bản.
a. Huế - Cái nôi của dân ca.
? Đọc đoạn đầu văn bản?
? Xứ Huế nổi tiếng về nhiều thứ, nhưng ở đây , tác giả chú ý đến sự nổi tiếng nào của Huế?
? Tại sao tác giả quan tâm đến dân ca Huế?
? Hãy thống kê các làn điệu ca Huế, đặc điểm của từng làn điệu?
? Qua các làn điệu ca Huế, người dân Huế muốn thể hiện điều gì?
G: Trong cuộc sống lao động và sản xuất , những câu hò , điệu lí sẽ giúp con người bớt mệt nhọc, giúp phấn chân tinh thần. Dân ca mang đậm bản sắc tâm hồn và tài hoa ở mỗi vùng đất.Huế là một trong những cái nôi dân ca nổi tiếng ở nước ta.
Không chỉ phong phú về làn điệu, ca Huế còn được chú ý bởi sự phong phú về các nhạc cụ dùng trong Ca Huế.
? Em hãy thống kê các nhạc cụ dùng trong ca Huế?
 G: Chiếu tranh ảnh về các nhạc cụ tiêu biểu
Em có nhớ hết tên các làn điệu ca Huế và các nhạc cụ dùng trong ca Huế không?
? Em có nhận xét gì về đặc điểm ngôn ngữ trong đoạn này?
?Qua đây, em cảm nhận được những giá trị nào của ca Hu ế?
 G: Ca Huế đa dạng và phong phú đến nỗi khó nhớ hết tên các làn điệu, các nhạc cụ .Mỗi làn điệu lại có những vẻ đẹp riêng ẩn chứa vẻ đẹp của tâm hồn Huế làm nên giá trị của một nền văn hoá đặc sắc, đậm chất dân tộc.
G cho học sinh nghe một vài làn điệu ca Huế.
? Bên cạnh cái nôi dân ca Huế, em còn biết những vùng dân ca nổi tiếng nào của nước ta?
G chuyển ý: Ca Huế phân biệt với các làn điệu dan ca khác bởi những nét độc đáo, riêng biệt của nó.
b. Những đặc sắc của ca Huế.
*. Cách chơi và thưởng thức ca Huế.
? Theo dõi đoạn tiếp theo của văn bản
? Tìm những chi tiết miêu tả quang cảnh diễn ra đêm ca Huế?
? Em có nhận xét gì về không gian, thời gian diễn ra buổi ca Huế?
G: Cã thÓ nãi ®©y lµ mét thó th­ëng thøc ©m nh¹c rÊt sµnh ®iÖu, tao nh· vµ ®Æc biÖt v× chØ cã vua chóa míi cã ®ñ ®iÒu kiÖn tæ chøc nh÷ng ®ªm ca HuÕ nh­ thÕ. Ngµy nay chóng ta cã ®­îc may m¾n ®Ó th­ëng thøc vµ c¶m nhËn nÒn d©n ca ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc nµy...
?Vậy có gì độc đáo trong cách chơi ca Huế?
G: Trang phục và cách biểu diễn độc đáo, thanh lịch tinh tế, mang đậm tính dân tộc.
G:Cách biểu diễn độc đáo đòi hỏi phải có cách thưởng thức đặc biệt.
Em có nhận xét gì về cách thưởng thức ca Huế?
? Ngôn ngữ của tác giả trong đoạn này có gì đặc biệt?
Từ đó, em thấy ca Huế nổi bật với vẻ đẹp nào?
G: Thưởng thức ca Huế trên một con thuyền rồng , trên dòng Hương Giang thơ mộng khác hẳn cách thưởng thức ca nhạc trên sân khấu hay qua băng đĩa. Giữa người chơi và người thưởng thức có mối quan hệ giao hoà thuyệt đối, sự gần gũi cộng hưởng kết hợp với cảnh sông nước mênh mông mới thấy hết cái hay của ca Huế.
Rõ ràng, ca Huế đã đạt tới vẻ đẹp hoàn thiện trong cách chơi và cách thưởng thức.
G cho học sinh xem đoạn clip cảnh ca Huế trên sông Hương.
* Sự hình thành ca Huế.
? Theo dõi đoạn “ Ca Huế được hình thành......quyến rũ”
? Ca Huế được hình thành từ đâu?
A: Nhạc dân gian
B: Nhạc cung đình
C: Nhạc thính phòng
D: Cả A và B
G: 
Nhạc dân gian: Là các làn điệu dân ca, những điệu hò, điệu lí..... bắt nguồn trong cuộc sống lao động , sinh hoạt của con người , nên thường sôi nổi , lạc quan , vui tươi.
Nhạc cung đình, nhã nhạc: Là nhạc dùng trong những buổi lễ tôn nghiêm trong cung đình của vua chúa, nơi tôn miếu của triều đình phong kiến, thường có sắc thái trang trọng , uy nghi.
? Từ đó, nét đẹp nào của ca Huế được nhấn mạnh?
Thảo luận nhóm:
Tại sao có thể nói: Nghe ca Huế là một thú tao nhã?
G: Ca Huế khiến người nghe quên cả không gian, thời gian , chỉ còn thấy tình người. Ca Huế làm giàu tâm hồn con người, hướng tâm hồn đến những vẻ đẹp của tình người xứ Huế. Ca Huế mãi mãi quyến rũ bởi vẻ đẹp huyền diệu, sang trọng , thanh tao của nó.
G cho học sinh xem clip về bốn khúc nhạc Lưu thuỷ , kim tiền, xuân phong , long hổ.
3. Ý nghĩa văn bản.
? Qua văn bản này, em hiểu gì về tâm hồn con người xứ Huế?
? Văn bản đã khơi dậy trong em những tình cảm gì?
Ghi nhớ sgk T 103.
III. Luyện tập
Bảng phụ:
? Nội dung chính của văn bản là gì?
A: Ca ngơị vẻ đẹp của phong cảnh Huế.
B: Ca ngơị vẻ đẹp của một hình thức sinh hoạt văn hoá ở cố đô Huế.
C: Ca ngợi vẻ đẹp của những cô gái Huế.
? Địa phương em đang sinh sống có những làn điệu dân ca nào? Hãy kể tên?
* Hướng dẫn về nhà:
- Học thuộc ghi nhớ, nắm chắc nội dung văn bản , hiểu biết thêm những nét độc đáo của ca Huế.
- Sưu tầm thêm những làn điệu dân ca mà em biết.
- Đọc trước bài: Liệt kê.
- Soạn văn bản: Quan Âm Thị Kính.
H nghe
H nghe
H đọc
- Hà Ánh Minh.
- Đăng trên báo “ Người Hà Nội”
- Dân ca Huế nói riêng và vùng Thừa Thiên nói chung. Là một sinh hoạt văn hoá độc đáo của cố đô Huế.
- H sinh dựa vào chú thích sgk để giải thích.
- Thể loại: Bút kí.
- Kiểu văn bản: Nhật dụng.
- Nghị luận kết hợp miêu tả và biểu cảm.
- Phản ánh một nét đẹp trong văn hoá truyền thống của cố đô Huế: Ca Huế trên sông Hương.
- Hai phần: 
Từ đầu đến Lí hoài nam: Giới thiệu chung về Huế- Cái nôi của dân ca.
Còn lại: Những đặc sắc của ca Huế.
- H đọc
- Dân ca Huế.
- Huế là một trong những cái nôi dân ca nổi tiếng ở nước ta.
Các làn điệu ca Huế
Đặc điểm
Nội dung
- Chèo cạn, bài thai, hò đưa linh:
- Hò giã gạo , ru em, giã vôi , giã điệp, bài chòi, bài tiệm, nàng vung:
- Hò lơ, hò ô, xay lúa, hò nện:
- Các điệu Nam: Nam ai , nam bình, quả phụ , tương tư khúc, hành vân
- Tứ đại cảnh:
- Các điệu lí: Lí con sáo, lí hoài nam , lí hoài xuân.
Buồn bã
- Náo nức, nồng hậu tình người.
- Gần gũi với dân ca Nghệ Tĩnh.
- Buồn man mác, thương cảm, bi ai.
- Không vui , không buồn.
Thể hiện lòng khao khát, nỗi mong chờ hoài vọng tha thiết của tâm hồn Huế.
- Đàn tranh, đàn nguyệt , tì bà, nhị , đàn tam, đàn bầu, sáo, cặp sanh.
- H sinh bộc lộ.
- Dùng biện pháp liệt kê kết hợp với những lời giải thích bình luận.
- Ca Huế phong phú về làn điệu
- Sâu sắc thấm thía về nội dung , tình cảm
- Mang những nét đặc trưng của miền đất và tâm hồn Huế.
Dân ca quan họ Bắc Ninh.
Dân ca đồng bằng Bắc Bộ
Dân ca các dân tộc miền núi phía Bắc và Tây Nguyên.
H sinh theo dõi sgk
- Thời gian: Đêm , màn sương dày đặc, thành phố lên đèn như sao sa.
- Không gian: Con thuyền bồng bềnh trôi trên dòng sông trăng gợn sóng.
- Quang cảnh sông nước đẹp huyền ảo , thơ mộng.
- Các ca công còn rất trẻ, nam mặc áo dài the, quần thụng, dầu đội khăn xếp, nữ mặc áo dài, khăn đóng duyên dáng.
- Cách chơi đàn: Các nhạc công dùng các ngón đàn trau truốt như ngón nhấn, mổ, vỗ , vả, bấm, day, chớp , búng, ngón phi , ngón rãi.
Tiếng đàn lúc khoan lúc nhặt làm nên tiết tấu xao động tận đáy hồn người.
- Nghe và nhìn trực tiếp các ca công biểu diễn.
- Dùng phép liệt kê dẫn chứng , miêu tả kết hợp với biểu cảm.
- Thanh lịch, độc đáo, mang đậm tính dân tộc.
- H sinh theo dõi sgk
- Đáp án D: Kết hợp nhạc dân gian và nhạc cung đình.
- H nghe
- Ca Huế vừa sôi nổi ,tươi vui, vừa trang trọng , uy nghi.
- Ca Huế thanh cao , lịch sự , nhã nhặn, sang trọng và duyên dáng từ nội dung đến hình thức, từ cách biểu diễn đến cách thưởng thức, từ ca công đến nhạc công, từ giọng ca đến cách trang điểm, ăn mặc.
Do đó, có thể nói : Nghe ca Huế là một thú tao nhã.
- Nội tâm phong phú, kín đáo, lịch sự , tinh tế.
- H sinh tự bộc lộ
Cố đô Huế nổi tiếng không phải chỉ có các danh lam thắng cảnh và di tích lịch sử mà còn nổi tiếng bởi các làn điệu dân ca và âm nhạc cung đình. Ca Huế là một hình thức sinh hoạt văn hoá – âm nhạc thanh lịch và tao nhã; một sản phẩm tinh thần đáng trân trọng, cần được bảo tồn và phát triển.
- Đáp án B
- Làn điệu chèo.
******************************