Giáo án Ngữ văn lớp 12 - Việt bắc

VIỆT BẮC
- Tố Hữu- (Tiếp theo)
I. Tìm hiểu chung
1. Hoàn cảnh sáng tác
- Sau chiến thắng Điện Biên phủ (tháng 5 - 1954), hiệp định Giơnevơ được kí kết (tháng 7 - 1954), hoà bình trở lại, miền Bắc được hoàn toàn giải phóng.
- Tháng 10 - 1954 các cơ quan trung ương rời chiến khu Việt Bắc trở về Hà Nội. -> Tố Hữu sáng tác bài thơ Việt Bắc
2. Nội dung bài thơ:
- Tái niệm những kỉ niệm cách mạng và kháng chiến
- Gợi viễn cảnh tươi sáng của đất nước và ngợi ca công ơn của Đảng, Bác
3. Ý nghĩa nhan đề bài thơ
- Việt Bắc là tên một tác phẩm, là một địa danh lịch sử. 
- VB không chỉ là cái nôi của CMVN trong những năm tiền khởi nghĩa, mà nó còn là căn cứ địa vững chắc, là đầu não của cuộc kháng chiến chống Pháp.
- Đồng bào VB đã cưu mang, che chở cho Đảng, cho chính phủ, cho bộ đội từ những ngày khó khăn gian khổ cho đến ngày toàn thắng vẻ vang.
4. Đoạn trích
a. Vị trí
- Nằm phần đầu của tác phẩm (kỉ niệm về cách mạng và kháng chiến)
b. Đọc và bố cục đoạn trích
- Bố cục: 2 phần
+ Phần 1: Lời nhắn nhủ của người ở lại đối với người ra đi ( 20 câu đầu).
+ Phần 2: Lời của người ra đi
II. Đọc hiểu văn bản
1. Lời người ở lại
a. Tám câu đầu: cuộc chia tay đầy lưu luyến
- Cách xưng hô: Mình - ta và giọng điệu ngọt ngào tha thiết của những câu hát giao duyên gợi ra một cuộc chia tay đầy xúc động.
- Từ ngữ:
+ Với điệp từ mình về, mình có nhớ đã làm sống dậy cả một không gian, thời gian đầy kỉ niệm. Và càng làm lời nhắn nhủ vang lên day dứt khôn nguôi.
+ Từ láy: Tha thiết, bâng khuâng, bồn chồn, gợi tả tâm trạng vấn vương lưu luyến.
+ Điệp từ nhớ: Gợi tat nỗi nhớ triền miên.
+ "15 năm ấy" với những gắn bó tha thiết, những tình cảm mặn nồng
- Hình ảnh:
+ "núi", “sông”, "nguồn" những hình ảnh tiêu biểu của núi rừng Việt Bắc.
+ “cầm tay nhau” diễn tả sự bịn dịn
+ áo chàm (hoán dụ): chỉ người dân VB Với hình ảnh chiếc áo chàm bình dị, chân thành cảm xúc của người ra đi - kẻ ở dâng trào không nói nên lời.
=> Tám câu đầu là khung cảnh chia tay đầy tâm trạng, lưu luyến, bâng khuâng bồn chồn của kẻ ở người đi.
b. Lời người ở lại nhắn người ra đi
- Lời nhắn nhủ dưới hình thức là những câu hỏi:
+ Nhớ về VB cội nguồn quê hương CM
+ Mình đi có nhớ thiên nhiên: mưa nguồn suối lũ, đặc trưng của thiên nhiên VB trong những ngày khắc nghiệt -> gian nan vất vả những ngày kháng chiến
+ Nhớ những địa danh lịch sử, chiếc nôi CM: Tân trào, Hồng Thái...
+ Nhớ VB với những kỉ niệm ân tình: những ngày khó khăn gian khổ: Miếng cơm chấm muối... những đắng cay không che lấp được tình nghĩa con người.
- Nghệ thuật: 
+ Liệt kê hàng loạt những kỉ niệm hiện ra trong nỗi nhớ của người ra đi.
+ ẩn dụ, nhân hoá: Rừng núi nhớ ai
+ Điệp từ: Mình
+ Nhịp thơ: 2/4, 4/4 đều tha thiết nhắn nhủ người về thật truyền cảm.
+ Câu bát tạo nên vế tiểu đối, khiến màu sắc của tấm lòng người dân VB như câu hát sáng lên trên nền lau xám nghèo khó, khiến câu thơ xao xuyến mãi.
-> thiên nhiên, mảnh đát và con người VB biết bao ân tình ân nghĩa và thuỷ chung.
2. Lời người ra đi
a. Nhớ cảnh và người VB
- Ta với mình, mình với ta: quấn quýt, quyện hoà, ta với mình là một, trước sau mặm mà đinh ninh, gứn bó thuỷ chung.
* Nỗi nhớ: được so sánh như nhớ người yêu:
- Nhớ về thiên nhiên:
+ Trăng lên đầu núi, nắng chiều lưng nương
+ Nhớ buổi chiều khói bếp lên hoà quyện với sương núi.
+ Cảnh bản làng ẩn hiện trong sương khói.
+ Cảnh rừng nứa bờ tre, măng mai lau xám...
+ Núi rừng Việt Băc hiện lên qua hình ảnh cả 4mùa:(Mùa đông: Hoa chuối đỏ tươi; mùa xuân: Mơ nở trắng rừng; Mùa hè: Ve kêu rừng phách; Màu thu: Trăng rọi hoà bình)
=> Tác giả đã tả đủ bốn mùa với những đường nét, âm thanh, màu sắc rất đặc trưng của núi rừng VB - một phong cảnh vừa hùng vĩ vừa thơ mộng.
=> Cảnh núi rừng VB hiện lên thật đa dạng trong nhiều thời gian và không gian khác nhau. Cách diễn tả nỗi nhớ rất hàm xúc.
- Nhớ về con người VB: : Đây là nỗi nhớ sâu đậm nhất.
+ Nhớ người VB trong nghèo cực gian khó vẫn giàu tình nghĩa thuỷ chung, gắn bó với CM, cùng chia sẻ những đắng cay ngọt bùi, cùng chung gánh vác mối thù nặng vai. 
+ Nhớ những kỉ niệm ấm áp tươi vui giữa bộ đội và ngừời dân VB: Lớp học i tờ, những giờ liên hoan.
+ Nhớ hình ảnh cô gái: Đan nón chuốt từng sợi giang, hái măng một mình, nhớ tiếng hát...-> hình ảnh người con gái VB chịu thương chịu khó, bình dị mà nghĩa tình thuỷ chung.
+ Nhớ bà mẹ mế, nhớ em thơ, nhớ đồng độinhớ những người Việt Bắc vất vả mà anh hùng.
=> Với kết cấu đan xen, cứ một câu tả cảnh, một câu tả người đã làm nổi bật vẻ đẹp hài hoà, sự đan cài quấn quýt giữa thiên nhiên và con người. Đây là vẻ đẹp đậm màu sắc phương đông.
b. Nhớ VB đánh giặc và Vb anh hùng
- Nhớ hình ảnh cả núi rừng VB đánh giặc: " Rừng..."
=> Chữ "rừng"phủ kín cả câu thơ, giải kín VB tạo nên một thế hiểm của trường thành, luỹ thép vây bọc quân thù.
- Nhớ hình ảnh toàn quân kháng chiến: "Quân đi..."
- Nhớ những chiến công VB: Thắng lợi với niềm vui phơi phới.
=> Nhịp thơ mạnh, dồn dập như âm hưởng bước hành quân. Hình ảnh kì vĩ... tất cả tạo nên một bức tranh sử thi hoành tráng để ca ngợi sức mạnh của chủ nghĩa yêu nước, của nhân dân anh hùng.
c- Nhớ Việt Bắc niềm tin CM ( 75 - 90)
+ Nhớ cuộc họp cao cấp với nhiều chi tiết, hình ảnh tươi sáng.
+ Nhớ hình ảnh ngọn cờ đỏ thắm, rực rỡ sao vàng, có trung ương Đảng, có chính phủ và có Bác Hồ => VB là cội nguồn là quê hương CM.