Giáo án Sinh học lớp 6 - Chương VI: Hoa và sinh sản hữu tính - Bài 30: Thụ phấn

 TUẦN 20:
 Tiết 37: Bài 30: THỤ PHẤN
I/ MỤC TIÊU BÀI HỌC:
 1/ Kiến thức: HS cần
Phát biểu được khái niệm thụ phấn.
Nêu được những đặc điểm chính của hoa tự thụ phấn. Phân biệt hoa tự thụ phấn và hoa giao phấn.
Nhận biết được những đặc điểm chính của hoa thích hợp với lối thụ phấn nhờ sâu bọ.
 2/ Kĩ năng:
Rèn luyện kĩ năng :
 + Làm việc độc lập, nhóm.
 + Quan sát vật mẫu, tranh vẽ.
 + Sử dụng các thao tác tư duy.
 3/Thái độ:
Yêu và bảo vệ thiên nhiên.
II/ CHUẨN BỊ:
 GV: - Sưu tầm một số hoa thụ phấn nhờ sâu bọ có ở địa phương.
 - Tranh hình 30.1 và 30.2 (hoa tự thụ phấn và hoa thụ phấn nhờ sâu bọ).
 HS: -SGK
 - Một số hoa thụ phấn nhờ sâu bọ có ở địa phương.
III/ TIẾN TRÌNH LÊN LỚP:
 1/ ỔN ĐỊNH TỔ CHỨC:
Kiểm tra sĩ số,vệ sinh lớp.
 2/ KIỂM TRA BÀI CŨ:4´
 CÂU HỎI: 
Hoa gồm những bộ phận nào? bộ phận nào của hoa có chức năng sinh sản chủ yếu ?
Thế nào là hoa đơn tính? Hoa lưỡng tính? lấy vd
 Học sinh : Lên bảng trả lời
 Giáo viên: Nhận xét. Cho điểm.Chuẩn kiến thức
 - Hoa gồm :đài, tràng, nhị, nhụy. Bộ phận nhị và nhụy có chức năng sinh sản chủ yêu của hoa.
- Hoa đơn tính là hoa: chỉ có nhị hoặc nhụy. 
 + Hoa đơn tính : Hoa mướp, hoa bí...
 Hoa lưỡng tính là hoa có cả nhị và nhụy.
 + Hoa lưỡng tính : Hoa bưởi, hoa râm bụt, hoa huệ, bìm bìm...
 3/ GIỚI THIỆU BÀI MỚI:1´
Quá trình sinh sản của cây được bắt đầu bằng sự thụ phấn. Vậy sự thụ phấn là gì? Có những cách thụ phấn nào? Bài học hôm nay sẽ giúp chúng ta trả lời được những câu hỏi đó.
 TIẾT 37: THỤ PHẤN 
HOẠT ĐỘNG CỦA THẦY VÀ TRÒ
 NỘI DUNG
Hoạt động 1:10´
 - Trước tiên ta đi tìm hiểu thụ phấn là gì?
 Để tìm hiểu khi nào thì hoa được thụ phấn chúng ta cùng quan sát hình trên bảng.
 Cô có hình của hoa dưa chuột và hoa cải. Hoa dưa chuột là hoa đơn tính vì mỗi hoa chỉ mang một bộ phận sinh sản: nhị hoặc nhụy.Hoa cải là hoa lưỡng tính vì một hoa mang cả 2 bộ phậnsinh sản : nhị và nhụy.
 GV giới thiệu hoa có hạt phấn là bộ phận sinh ra tế bào sinh dục đực, đầu nhụy là nơi chứa tế bào sinh dục cái. Vậy thụ phấn là gì? Sự thụ phấn là bắt đầu của quá trình sinh sản hữu tính ở cây có hoa. 
 Vậy khi nào thì các loại hoa này được thụ phấn? Khi có sự tiếp xúc giữa hạt phấn với đầu nhụy thì hoa mới thực hiện được chức năng sinh sản, sự tiếp xúc đó gọi là hiện tượng thụ phấn.
 GV hỏi: Vậy, em nào cho cô biết thụ phấn là gì?
 HS trả lời: GV nhận xét. Ghi bảng.
GV: Chuyển ý
 Có hai cách thụ phấn đó là tự thụ phấn và giao phấn. Chúng ta cùng tìm hiểu 2 cách thụ phấn đó.
 HỌAT ĐỘNG II:17' 
 Trước tiên chúng ta đi tìm hiểu tự thụ phấn là gì?đặc điểm của hoa tự thụ phấn.
 Để biết tự thụ phấn là gì chúng ta cùng nhìn lên bảng quan sát hình 30.1 SGK để tìm hiểu ( hình này cô sẽ treo lên bảng cho các em quan sát).
 +HS quan sát hình.
 Giáo viên hướng dẫn HS quan sát và giảng:
Hoa trong hình có đầy đủ cả nhị và nhụy. Nhị gồm bao phấn chứa hạt phấn và chỉ nhị. Nhụy gồm đầu nhụy, vòi nhụy và bầu nhụy. Đến một thời kì nhất định nhị và nhụy cùng chín cũng là lúc hoa đến thời kì sinh sản được. Hạt phấn sẽ rơi vào đầu nhụy của chính hoa đó gọi là tự thụ phấn.
 GV hỏi: Thế nào là hoa tự thụ phấn?
 HS trả lời: Là hoa có hạt phấn rơi vào đầu nhụy của chính hoa đó.
GV: Vậy dựa vào vật mẫu và hình 30.1 Lên bảng cho biết đặc điểm nào ghi trong ngoặc là của hoa tự thụ phấn?(Giáo viên treo bảng phụ) Yêu cầu học sinh lên làm bằng cách gạch chân những đặc điểm của hoa tự thụ phấn. 
 + Loại hoa(đơn tính, lưỡng tính).
 + Thời gian chín của nhị so với nhụy:(đồng thời, trước, sau).
 - GV nhận xét - chuẩn kiến thức. Ghi bảng.
 GV: Em hãy lấy một vài vd về hoa tự thụ phấn:
 HS: cam, chanh, quýt...
Giáo viên chuyển ý:
 Các em đã biết hoa lưỡng tính có nhị và nhụy chín đồng thời là đặc điểm của hoa tự thụ phấn . 
 GV hỏi:Vậy đặc điểm nào không phải là của hoa tự thụ phấn?
 HS trả lời:Hoa đơn tính, lưỡng tính có nhị, nhụy chín trước, sau.
 GV: Những đặc điểm không phải của hoa tự thụ phấn. Vậy nó là đặc điểm của hiện tượng thụ phấn nào, chúng ta cùng tìm hiểu?
 Để tìm hiểu hoa giao phấn chúng ta cùng nhìn lên bảng quan sát hình .Trên hình có hoa liễu là hoa đơn tính, hoa bìm bìm là hoa lưỡng tính có nhị và nhụy chín trước, sau.
 Trước tiên chúng ta tìm hiểu giao phấn ở hoa đơn tính.
 GV chỉ lên hình trình bày cách giao phấn ở hoa đơn tính: Ở hoa đơn tính mỗi hoa chỉ mang một bộ phận sinh dục là nhị hoặc nhụy. Khi nhị và nhụy ở hai hoa chín thì hạt phấn từ nhị hoa đực sẽ chuyển sang đầu nhụy hoa cái đó là hiện tượng giao phấn.
 Các em vừa nghe cô trình bày cách giao phấn ở hoa đơn tính.Còn ở hoa lưỡng tính thì sao?
 Ở hoa lưỡng tính bìm bìm có nhị và nhụy chín trước, sau . Vậy nó sẽ thực hiện giao phấn như thế nào?
 Bây giờ bên tay trái cô là hoa lưỡng tính A có nhị đã chín nhưng nhụy chưa chín.
 Bên tay phải cô là hoa lưỡng tính B có nhụy chín nhưng nhị chưa chín. Vậy lúc này việc thụ phấn sẽ xảy ra giữa các hoa. Hạt phấn từ nhị của hoa lưỡng tính A sẽ tiếp xúc với đầu nhụy của hoa lưỡng tính B và ngược lại.
GV hỏi: - Thế nào là hoa giao phấn ?Đặc điểm của hoa giao phấn?
HS trả lời: GV nhận xét- chuẩn kiến thức – ghi bảng.
 GV hỏi: Hoa giao phấn khác hoa tự thụ phấn ở điểm nào?
 HS trả lời: - HS khác nhận xét- gv nhận xét. Chuẩn kiến thức.
 Hoa tự thụ phấn: Hoa giao phấn: 
 - Việc thụ phấn được thực - Việc thụ phấn được 
 hiện của cùng một hoa . thực hiện giữa các hoa - Đặc điểm: - Đặc điểm : 
 + Hoa lưỡng tính. + Hoa đơn tính, hoa 
 + Có nhị và nhụy chín lưỡng tính. 
 đồng thời. + Có nhị và nhụy chín 
 trước, sau.
Hiện tượng giao phấn của hoa được thực hiện nhờ những yếu tố nào?
 + Giao phấn nhờ các yếu tố:gió, sâu bọ, nước, người...
Lấy vd hoa giao phấn?
 + Hoa mướp, bí, bầu, bìm, bìm...
Chuyển ý: Chúng ta vừa tìm hiểu sự thụ phấn giữa các hoa gọi là giao phấn, giao phấn được thực hiện nhờ gió, sâu bọ, nước, người...
 Hoa có những đặc điểm như thế nào thì thụ phấn nhờ gió, sâu bọ, ...Chúng ta sẽ đi tìm hiểu từng đặc điểm của hoa thích hợp với từng yếu tố thụ phấn.
 Thời gian còn lại cô và các em sẽ đi tìm hiểu đặc điểm của hoa thụ phấn nhờ sâu bọ.
HỌAT ĐỘNG III:10' 
 Hoa có đặc điểm như thế nào để thu hút sâu bọ chúng ta cùng quan sát hình 30.2 SGK và cùng tìm hiểu.(GV treo tranh).
 Trên hình 30.2 có thêm một số hoa thụ phấn nhờ sâu bọ để các em quan sát thêm, bổ sung đặc điểm của hoa.
 GV chỉ hình 30.2 giới thiệu hoa có đặc điểm thụ phấn nhờ sâu bọ: Các em thấy hoa nhiều màu sắc: vàng, tím, đỏ, hồng ...rất sặc sỡ trên nền xanh lục rất nổi bật. Nhiều hoa có hương thơm quyến rũ nên từ xa ong, bướm đã thấy hoa mà bay đến tìm mật ở đáy hoa . Ngoài ra chỉ nhị to và ngắn, nhụy của hoa cũng ngắn, nhị và nhụy chỉ che lấp trong tràng.
 Khi ong, bướm chui vào hoa lấy mật, phải chui vào ống tràng chật hẹp, cơ thể chúng chạm vào một số bao phấn các hạt phấn tung ra, do hạt phấn to,dính và có gai nên dính vào cơ thể chúng . Khi ong, bướm chui vào hoa khác thì chạm vào đầu nhụy và chất dính ở đầu nhụy sẽ dính chặt các hạt phấn lại, thế là hoa được thụ phấn.
 Cô vừa giới thiệu cho các em đặc điểm của hoa thụ phấn nhờ sâu bọ . Các em hãy dựa vào tranh 30.2 và những đặc điểm cô đã giới thiệu hoàn thành phiếu học tập trong vòng 3 phút cho cô. (giáo viên phát phiếu học tập cho học sinh).
 Sau khi GV phát phiếu học tập cho học sinh, gv treo bảng phụ có ghi các câu hỏi lên.
 Sau 3 phút GV gọi HS đứng tại chỗ trả lời lần lượt các câu hỏi.
 GV nhận xét- chuẩn kiến thức bằng cách gỡ lần lượt các miếng băng dán các câu trả lời ở phía dưới mỗi câu hỏi.
GV hỏi: Dựa vào các câu trả lời, tranh hình 30.2 em nào hãy tóm tắt những đặc điểm chủ yếu của hoa thụ phấn nhờ sâu bọ?
 HS trả lời: GV chuẩn kiến thức- ghi bảng.
Giáo viên liên hệ thực tế:
 Từ lâu con người đã dựa vào đặc điểm hoa thụ phấn nhờ sâu bọ để nuôi ong trong các vườn cây quả (vườn nhãn, vườn vải...).Theo các em thì nuôi ong trong các vườn cây ăn quả có lợi gì?
 + Vừa giúp hoa thụ phấn, vừa thu được mật ong.
 + Ngoài ra do hoa được thụ phấn nhiều nên năng suất thu hoạch cao.
1.Thụ phấn là gì?
* Kết luận:
 Thụ phấn là hiện tượng hạt phấn tiếp xúc với đầu nhụy.
2 . Hoa tự thụ phấn và hoa giao phấn:
 a/ Hoa tự thụ phấn:
* Kết luận:
 - Hoa tự thụ phấn là hoa có hạt phấn rơi vào đầu nhụy của chính hoa đó.
 -Điều kiện:
 + Là hoa lưỡng tính.
 + Có nhị và nhụy chín đồng thời.
b/Hoa giao phấn:
* Kết luận:
Hoa giao phấn là hoa có hạt phấn từ nhị của hoa này chuyển đến đầu nhụy của hoa khác.
Đặc điểm:
+ Hoa đơn tính, lưỡng tính.
 + Có nhị và nhụy chín trước, sau.
 - Giao phấn được thực hiện nhờ gió, sâu bọ, nước, người...
3/Đặc điểm của hoa thụ phấn
nhờ sâu bọ.
* Kết luận:
 - Hoa thụ phấn nhờ sâu bọ có những đặc điểm:
 + Hoa có màu sắc sặc sỡ, có hương thơm, có mật ngọt.
 + Hạt phấn to, dínhvà có gai. 
 + Đầu nhụy có chất dính.
4/ CỦNG CỐ: 2´ GV cho HS làm bài tập:
 Khoanh vào chữ cái đầu câu đúng nhất.
 a/ Thụ phấn là hiện tượng:
 a1/ hạt phấn tiếp xúc với noãn.
 a2/ hạt phấn tiếp xúc với đầu nhụy.
 a3/ hạt phấn tiếp xúc với bầu nhụy.
 b/ Hoa tự thụ phấn là hoa có:
 b1/ hạt phấn rơi trên đầu nhụy của chính hoa đó.
 b2/ hạt phấn rơi trên đầu nhụy của hoa khác.
 b3/ hạt phấn rơi trên bầu nhụy của hoa khác.
 c/ Hoa giao phấn là hoa có:
 c1/ hạt phấn tiếp xúc với bầu nhụy của hoa khác.
 c2/hạt phấn tiếp xúc với noãn của hoa khác.
 c3/ hạt phấn từ nhị của hoa này rơi trên đầu nhụy của hoa khác.
 c4/hạt phấn rơi trên đầu nhụy của chính hoa đó.
 d/ Hoa thụ phấn nhờ sâu bọ có đặc điểm:
 d1/ hoa có màu sắc sặc sỡ, có hương thơm, mật ngọt.
 d2/hạt phấn to, dính, có gai.
 d3/đầu nhụy có chất dính. 
 d4/ tràng hoa to, ống tràng chật hẹp.
 d5/ cả d1, d2, d3 và d4.
5/ DẶN DÒ: 1
Học bài, trả lời câu hỏi cuối bài SGK.
Chuẩn bị tiết sau học tiếp bài thụ phấn: Chuẩn bị những hoa: ngô, cau, kê...;phễu giấy.
 IV/ RÚT KINH NGHIỆM: