Giáo án Vật lý 7 - Chương 1: Quang học - Bài 3: Ứng dụng định luật truyền thẳng của ánh sáng

ỨNG DỤNG
 ĐỊNH LUẬT TRUYỀN THẲNG CỦA ÁNH SÁNG 
I/ Mục tiêu:
1.Kiến thức: Nhận biết được bóng tối, bóng nửa tối 
2.Kĩ năng: Giải thích được một số ứng dụng của định luật truyền thẳng của ánh sáng trong thực tế : ngắm đường thẳng,bóng tối,nhật thực ,nguyệt thực,..
3.Thái độ: Có ý thức vận dụng những hiểu biết vật lí vào cuộc sống.
II/ Chuẩn bị:
1.GV: Một đèn pin, 1 cây nến, 1 vật cản bằng bìa dày, 1 màn chắn. Tranh vẽ nhật thực, nguyệt thực.
2.HS: Mỗi nhóm chuẩn bị như trên.
III/ Phương pháp: 
Vấn đáp đàm thoại, trực quan, diễn giảng
IV/ Tiến trình :
1)Ổn định : KTSS
2) Kiểm tra bài cũ:
 * HS1: Phát biểu định luật truyền thẳng của ánh sáng? (6đ) Đường truyền của ánh sáng được biểu diễn như thế nào ? (4đ)
 * Đáp án :Định luật truyền thẳng ánh sáng :trong môi trường trong suốt và đồng tính ánh sáng truyền đi theo đường thẳng .(6đ)
 -Đường truyền của ánh sáng được biểu diễn bằng một đường thẳng có hướng gọi là tia sáng
 * HS2 :Sửa bài tập2.1,2.2 SBT
 * Đáp án: 2.1/ Không nhìn thấy vì ánh sáng từ đèn phát ra truyền đi theo đường thẳng CA. Mắt ở dưới đường CA nên ánh sáng từ đènkhông truyền vào mắt được. Phải để mắt nằm trên đường CA kéo dài.
 -2.2/ làm tương tự như cắm ba cái kim thẳng hàng ở C5. Đội trưởng đứng trước người thứ nhất sẽ thấy người này che khuất tất cả những người khác trong hàng.
3) Giảng bài mới:
Hoạt động của thầy trò
Nội dung bài học
* Hoạt động1: Xây dựng tình huống .
- Tại sao thời xưa con người đã biết nhìn vị trí bóng nắng để biết giờ trong ngày, còn gọi là đồng hồ Mặt Trời ?
* Hoạt động 2: Quan sát và hình thành khái niệm bóng tối.
- GV: giới thiệu TN1 .
- Yêu cầu HS đọc và tiến hành TN như SGK.
- GV: hướng dẫn HS để đèn ra xa " Bóng đèn rõ nét.
- HS: thảo luận trả lời C1?
=> Anh sáng truyền thẳng nên vật cản đã chắn ánh sáng " vùng tối ( cho HS vẽ tia sáng từ đèn " vật cản " màn chắn).
- HS: Điền vào chỗ trống trong nhận xét.
- Vậy thế nào là bóng tối ?
* GDMT:+Trong sinh hoạt và học tập, cần đảm bảo đủ ánh sáng, không có bóng tối.Vì vậy, cần lăp đặt nhiều bóng đèn nhỏ thay vì 1 bóng đèn lớn.
+Ở thành phố lớn, do có nhiều nguồn sáng, khiến cho môi trường bị ô nhiễm ánh sáng"Làm lãng phí năng lượng, tâm lý con người ...
 [ - Sử dụng nguồn sáng vừa đủ.
 -Tắt đèn khi không cần thiết.
 -Sử dụng bóng đèn phát ra ánh sáng phù hợp với mắt.
*Hoạt động 3: Quan sát và hình thành khái niệm bóng nửa tối ( còn gọi là vùng bán dạ )
- HS: Đọc và làm TN2.
-GV:? TN2 có hiện tượng gì khác TN1?
-HS: Đèn điện to ( nguồn sáng rộng hơn ) so màn chắn.
- HS: thảo luận trả lời C2.
=> Vùng bóng tối ở giữa màn chắn, vùng sáng ở ngoài cùng, vùng xen giữa bóng tối và vùng sáng là bóng nửa tối.
- HS: thảo luận rút ra nhận xét điền vào chỗ trống.
-GV: Vậy thế nào là bóng nửa tối ?
* Hoạt động 4: Hình thành khái niệm nhật thực. 
-GV: Hãy trình bày quỹ đạo chuyển động của Mặt Trăng, Mặt Trời, Trái Đất ?
-HS: Mặt Trăng chuyển động quanh Trái Đất, Trái Đất chuyển động quanh Mặt Trời.
- GV: thông báo khi Mặt Trời, Mặt Trăng, Trái Đất nằm trên một đường thẳng thì ta có hiện tượng Nhật thực.
- GV: treo tranh H3.3 hướng dẫn cho HS thảo luận trả lời câu C3.
+ Gợi ý HS
- Mặt Trời : Nguồn sáng
- Mặt Trăng : Vật cản
- Trái Đất : Màn chắn.
- GV : Nhật thực toàn phần quan sát được ở nơi nào ?
-GV: Nhật thực một phần quan sát được ở nơi nào ?
* Hoạt động 5: Hình thành khái niệm nguyệt thực:
+ GV treo tranh H3.4 lên bảng.
+ Gợi ý để HS tìm ra được vị trí Mặt Trăng có thể trở thành màn chắn.
 -GV: Nguyệt thực xảy ra khi nào ?
- HS: thảo luận trả lời câu C4?
4) Củng cố:
-GV: Yêu cầu HS làm C5 
-HS: hoạt đông nhóm trả lời và thống nhất toàn lớp
-GV: Yêu cầu HS làm C6 
-HS: trả lời và thống nhất toàn lớp 
I/ Bóng tối, bóng nửa tối:
a)Thí nghiệm: (SGK/ 9)
C1:Phần màu đen hoàn toàn không nhận được ánh sáng từ nguồn tới vì ánh sáng truyền theo đường thẳng, bị vật chắn chặn lại.
-Nhận xét: Trên màn chắn đặt phía sau vật cản có một vùng không nhận được ánh sáng từ nguồn tới gọi là bóng tối 
 b) Thí nghiệm 2: (SGK /9 )
C2:Trên màn chắn ở sau vật cản vùng 1 là bóng tối ,vùng 3 được chiếu sáng đầy đủ, vùng 2 nhận được ánh sáng từ một phầncủa nguồn sáng nê không sáng bằng vùng 3
-Nhận xét: Trên màn chắn đặt phía sau vật cản có một vùng chỉ nhận được ánh sáng từ một phần của nguồn sáng truyền tới gọi là bóng nửa tối.
II/ Nhật thực – nguyệt thực:
Khi Mặt Trăng nằm trong khoảng từ Mặt Trời đến Trái Đất và thẳng hàng, trên Trái Đất xuất hiện nhật thực.
C3:Nơi có nhật thực toàn phần nằm trong vùng bóng tối của Mặt Trăng, bị Mặt Trăng che khuất không cho ánh sáng Mặt Trời chiếu đến, vì thế đứng ở đó, ta không nhìn thấy Mặt Trời và trời tối lại
Nhật thực toàn phần (hay một phần) quan sát được ở chỗ có bóng tối (hay bóng nửa tối) của Mặt Trăng trên Trái Đất.
Nguyệt thực xảy ra khi Mặt Trăng bị Trái Đất che khuất không được Mặt Trời chiếu sáng.
C4: Mặt Trăng ở vị trí 1 là nguyệt thực toàn phần, ở vị trí 2;3 Trăng sáng
C5: Khi miếng bìa lại gần màn chắn hơn thì bóng tối và bóng nửa tối thu hẹp lại hơn. Khi miếng bìa gần sát màn chắn thì hầu như không còn bóng nữa tối nữa, chỉ còn bóng tối rõ nét.
 C6 : + Đèn dây tóc: Nguồn sáng nhỏ, vật cản lớn so với nguồn -> không có ánh sáng tới bàn. 
 + Bóng đèn ống: Nguồn sáng rộng so với vật cản -> bàn nằm trong vùng nữa tối sau quyển vở -> nhận được một phần ánh sáng của đèn truyền tới nên vẫn được chiếu sáng.
5) Hướng dẫn học sinh tự học ở nhà:
Học bài theo vở ghi kết hợp SGK
Hoàn chỉnh từ C1 -> C6 /SGK vào vở Bài tập.
Đọc phần có thể em chưa biết.
Làm bài tập 3.1 -> 3.4 / SBT.