Giáo án Lịch sử 12 - Bài 1: Sự hình thành trật tự thế giới mới sau chiến tranh thế giới thứ hai (1945 – 1949)

Bài 1
SỰ HÌNH THÀNH TRẬT TỰ THẾ GIỚI MỚI
SAU CHIẾN TRANH THẾ GIỚI THỨ HAI (1945 – 1949)
I. MỤC TIÊU BÀI HỌC:
Sau khi học xong bài học, HS cần:
1. Kiến thức:
- Hiểu được những quyết định của Hội nghị Ianta(1945) cùng những thỏa thuận sau đó của 3 cường quốc (Liên Xô, Mỹ, Anh). Một trật tự thế giới mới đã được hình thành với những đặc trưng lớn là thế giới chia thành 2 phe: xã hội chủ nghĩa và tư bản chủ nghĩa, do 2 siêu cường là Liên Xô và Mỹ đứng đầu mỗi phe. Người ta gọi đó là trật tự 2 cực Ianta.
- Biết được mục đích, nguyên tắc hoạt động và vai trò quốc tế quan trọng của tổ chức Liên hợp quốc.
2. Kỹ năng:
- Rèn luyện kỹ năng quan sát, khai thác tranh ảnh và bản đồ.
- Rèn luyện các kỹ năng tư duy: so sánh, phân tích, tổng hợp, đánh giá sự kiện
3. Tư tưởng:
Nhận thức khách quan về những biến đổi to lớn của tình hình thế giới sau Chiến tranh thế giới thứ hai, đồng thời biết quý trọng, gìn giữ và bảo vệ nền hòa bình thế giới.
II. THIẾT BỊ, ĐỒ DÙNG DẠY - HỌC:
- Bản đồ thế giới, lược đồ nước Đức sau Chiến tranh thế giới thứ hai, sơ đồ tổ chức Liên hợp quốc.
- Một số tranh ảnh có liên quan.
- Các tài liệu tham khảo.
III. TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC DẠY – HỌC:
1. Giới thiệu khái quát về chương trình Lịch sử lớp 12:
- Chương trình Lịch sử lớp 12 tiếp nối chương trình Lịch sử lớp 11, gồm 2 phần:
+ Phần một: Lịch sử thế giới hiện đại từ năm 1945 đến năm 2000.
+ Phần 2: Lịch sử Việt Nam từ năm 1919 đến năm 2000.
2. Dẫn dắt vào bài mới:
Ở môn Lịch sử lớp 11, các em đã tìm hiểu về quan hệ quốc tế dẫn tới Chiến tranh thế giới thứ hai (1939 – 1945) cùng diễn biến và kết cục của cuộc đại chiến này. Chiến tranh thế giới thứ hai chấm dứt đã mở ra một thời kỳ mới của lịch sử thế giới với những biến đổi vô cùng to lớn. Một trật tự thế giới mới được hình thành với những đặc trưng cơ bản là thế giới chia thành 2 phe: xã hội chủ nghĩa và tư bản chủ nghĩa, do hai siêu cường là Liên Xô và Mỹ đứng đầu mỗi phe. Một tổ chức quốc tế lớn được thành lập và đã duy trì tới ngày nay, làm nhiệm vụ bảo vệ hòa bình, an ninh thế giới mang tên Liên hợp quốc
Vậy trật tự thế giới mới sau Chiến tranh thế giới thứ hai được hình thành như thế nào? Mục đích, nguyên tắc hoạt động của Liên hợp quốc là gì và vai trò của tổ chức này trong hơn nửa thế kỷ qua ra sao? Chúng ta sẽ tìm hiểu qua bài hôm nay.
3. Tổ chức dạy – học bài mới:
Hoạt động của giáo viên và học sinh
Kiến thức cơ bản
Hoạt động: Tìm hiểu hoàn cảnh, những quyết định quan trọng của Hội nghị Ianta.
- GV đặt câu hỏi: Hội nghị Ianta được triệu tập trong bối cảnh lịch sử nào?
- HS theo dõi SGK, trả lời câu hỏi.
- GV hướng dẫn HS quan sát hình 1 SGK (Ba nhân vật chủ yếu tại Hội nghị Ianta) kết hợp với giảng giải, bổ sung:
Tháng 2/1945, khi cuộc Chiến tranh thế giới thứ hai bước vào giai đoạn chót, những người đứng đầu 3 nước lớn trong phe đồng minh chống phát xít là Liên Xô, Mĩ, Anh đã họp hội nghị cấp cao tại Ianta để thương lượng, giải quyết những mâu thuẫn, tranh chấp với nhau về các vấn đề quan trọng bức thiết lúc này là: 
Một là, nhanh chóng đánh bại hoàn toàn các nước phát xít. Hai là, Việc tổ chức lại trật tự thế giới sau chiến tranh. 
Ba là, Việc phân chia thành quả chiến thắng giữa các nước thắng trận.
- GV giảng giải thêm: Ba cường quốc tham gia cuộc chiến tranh chống phát xít đều nhằm những mục tiêu gắn với lợi ích của giai cấp cầm quyền và những lợi ích dân tộc của mỗi nước. Cũng vì thế Hội nghị Ianta trở thành một hội nghị thực hiện những mục tiêu của mỗi nước thành viên, hay nói cách khác, hội nghị để tranh giành, phân chia thành quả cuộc chiến tranh chống phát xít tương ứng với so sánh lực lượng, vị trí, đóng góp của mỗi nước trong cuộc chiến tranh.
- HS nghe, ghi chép.
- GV tiếp tục đặt câu hỏi: Hội nghị Ianta đã đưa ra những quyết định quan trọng nào?
- HS theo dõi SGK, phát biểu.
- GV nhận xét, kết luận: Sau những cuộc tranh cãi quyết liệt, cuối cùng Hội nghị Ianta đã đưa ra những quyết định quan trọng:
+ Tiêu diệt tận gốc chủ nghĩa phát xít Đức và chủ nghĩa quân phiệt Nhật Bản. Để nhanh chóng kết thúc chiến tranh, trong thời gian từ 2 đến 3 tháng sau khi đánh bại nước Đức phát xít, Liên Xô sẽ tham chiến chống Nhật ở Châu Á.
+ Ba cường quốc thống nhất thành lập tổ chức Liên hợp quốc dựa trên nền tảng và nguyên tắc cơ bản là sự nhất trí giữa 5 cường quốc Liên Xô, Mĩ., Anh, Pháp và Trung Quốc để gìn giữ hòa bình, an ninh và trật tự thế giới sau chiến tranh.
+ Hội ngị đã đi đến thỏa thuận việc đóng quân tại các nước nhằm giải giáp quân đội phát xít và phân chia phạm vi ảnh hưởng của các cường quốc (chủ yếu là của Mĩ và Liên Xô) ở châu Âu và châu Á.
Để minh họa cho HS rõ về thỏa thuận quan trọng này, GV treo bản đồ thế giới (sau Chiến tranh thế giới thứ hai) lên bảng và hướng dẫn HS kết hợp quan sát bản đồ với dọc phần chữ in nhỏ trong SGK để xác định các khu vực, phạm vi ảnh hưởng của Liên Xô, Mĩ (và các đồng minh của Mĩ).
- HS nghe, quan sát và ghi chép.
- Sau đó, GV đưa ra câu hỏi: Qua tìm hiểu những quyết định quan trọng của Hội nghị Ianta và qua việc quan sát trên bản đồ các khu vực, phạm vi ảnh hưởng của Liên Xô, của Mĩ, em có nhận xét gì về Hội nghị Ianta?
- HS thảo luận, phát biểu ý kiến, bổ sung cho nhau.
- GV nhận xét, phân tích và kết luận: Như thế, hội nghị tam cường Ianta và những quyết định, thỏa thuận tại hội nghị này đạ tạo ra một khuôn khổ để phân chia lại phạm vi ảnh hưởng và thiết lập một trật tự thế giới mới sau chiến tranh. Việc phân chia phạm vi ảnh hưởng và thiết lập trật tự thế giới mới đó chủ yếu được thực hiện và định đoạt bởi 2 siêu cường đại diện cho hai chế độ chính trị đối lập nhau là Liên Xô (XHCN) và Mĩ (TBCN). Do đó, người ta thường gọi trật tự thế giới được thiết lập sau Chiến tranh thế giới thứ hai trên cơ sở những thỏa thuận của Hội nghị Ianta là “Trật tự 2 cực Ianta”.
Hoạt động: Tìm hiểu sự thành lập, mục đích, nguyên tắc hoạt động của Liên hợp quốc.
- GV hướng dẫn HS quan sát hình 2 (Lễ kí hiến chương Liên hợp quốc tại Xan Phranxixcô) đồng thời giới thiệu: Sau Hội nghị Ianta không lâu, từ ngày 25/4 đến 26/6/1945, một hội nghị quốc tế lớn đã được triệu tập tại Xan Phranxixcô (Mỹ) với sự tham gia của đại biểu 50 nước để thông qua bản Hiến chương và tuyên bố thành lập tổ chức Liên hợp quốc. Ngày 24/10/1945, với sự phê chuẩn của Quốc hội các thành viên, bản Hiến chương chính thức có hiệu lực. Vì lí do đó, ngày 31/10/1945, Đại hội đồng Liên hợp quốc quyết định lấy ngày 24/10 hàng năm làm “Ngày Liên hợp quốc”.
- HS nghe, ghi chép.
- Tiếp đó, GV hỏi: Mục đích cao cả của Liên hợp quốc là gì?
- HS căn cứ vào nội dung trong SGK và hiểu biết thực tế để phát biểu.
- GV nhận xét, chốt ý: Hiến chương Liên hợp quốc quy định mục đích cao cả nhất của Liên hợp quốc là duy trì hòa bình và an ninh thế giới, phát triển các mối quan hệ hữu nghị giữa các dân tộc và tiến hành hợp tác quốc tế giữa các nước trên cơ sở tôn trọng nguyên tắc bình đẳng và quyền tự quyết của các dân tộc.
- GV tiếp tục giới thiệu: Để thực hiện mục đích đó, Liên hợp quốc sẽ hành động dựa trên 5 nguyên tắc: Chủ quyền bình đẳng giữa các quốc gia và quyền dân tộc tự quyết; Tôn trọng toàn vẹn lãnh thổ và độc lập chính trị của tất cả các nước; Giải quyết tranh chấp quốc tế bằng phương pháp hòa bình; Chung sống hòa bình và bảo đảm sự nhất trí giữa 5 cường quốc (Liên Xô, Mĩ, Anh, Pháp, Trung Quốc); Không can thiệp vào công việc nội bộ của bất cứ nước nào.
- GV hỏi: Theo em, nguyên tắc đảm bảo sự nhất trí giữa 5 nước lớn có tác dụng gì?
- HS suy nghĩ, phát biểu ý kiến.
- GV nhận xét, kết luận: Đây là nguyên tắc cơ bản và quan trọng đảm bảo cho Liên hợp quốc thực hiện chức năng duy trì thế giới trong trật tự 2 cực Ianta, đồng thời nó trở thành nguyên tắc thực tiễn lớn đảm bảo cho sự chung sống hòa bình, vừa đấu tranh vừa hợp tác giữa các nước trên thế giới. Nguyên tắc nhất trí ấy còn ngăn chặn không để một cường quốc nào khống chế được Liên hợp quốc vào mục đích bá quyền nước lớn. Tuy có lúc bị tê liệt nhưng trong hơn 50 năm qua. Liên hợp quốc không rơi vào tình trạng khống chế của một nước lớn.
- GV giới thiệu cho HS về bộ máy tổ chức của Liên hợp quốc bằng sơ đồ về tổ chức của Liên hợp quốc mà GV đã chuẩn bị sẵn.
 Về vai trò và chức năng của 6 cơ quan chính của Liên hợp quốc, hướng dẫn HS tìm hiểu trong SGK.
I. Sự hình thành trật tự thế giới mới sau chiến tranh:
1. Hội nghị Ianta:
* Hoàn cảnh triệu tập:
- Đầu năm 1945, Chiến tranh thế giới thứ hai sắp kết thúc. Nhiều vấn đề bức thiết đặt ra trước các nước đống minh, đòi hỏi phải giải quyết.
- Từ ngày 4 – 11/2/1945, một hội nghị quốc ế được triệu tập tại Ianta (Liên Xô) với sự tham dự của những người đứng đầu 3 cường quốc: Liên Xô, Mĩ, Anh.
* Nội dung: Hội nghị đã đưa ra những quyết định quan trọng:
- Tiêu diệt tận gốc chủ nghĩa phát xít Đức – Nhật. Để nhanh chóng kết thúc chiến tran, trong thời gian từ 2 đến 3 tháng sau khi đánh bại nước Đức phát xít. Liên Xô sẽ tham chiến chống nHật ở châu Á.
- Thành lập tổ chức Liên hợp quốc nhằm duy trì hòa bình, an ninh thế giới.
- Thỏa thuận việc đóng quân tại các nước nhằm giải giáp quân đội phát xít và phân chia phạm vi ảnh hưởng của các cường quốc ở châu Âu và châu Á.
* Ý nghĩa: Những quyết định của Hội nghị Ianta đã trở thành khuôn khổ của trật tự thế giới mới từng bước được thiết lập sau chiến tranh, thường gọi là “Trật tự hai cực Ianta”.
2. Sự thành lập Liên hợp quốc:
* Sự thành lập:
- Từ ngày 25/4 đến ngày 26/6/1945, một hội nghị quốc tế gồm đại biểu 50 nước họp tại Xan Phranxixcô (Mĩ) đã thông qua Hiến chương và tuyên bố thành lập tổ chức Liên hợp quốc.
* Mục đích: Hiến chương nêu rõ mục đích của tổ chức này là duy trì hòa bình và an ninh thế giới; đấu tranh để thúc đẩy, phát triển các mối quan hệ hữu nghị, hợp tác giữa các nước trên cơ sở tôn trọng quyền bình đẳng và nguyên tắc dân tộc tự quyết của các dân tộc.
* Nguyên tắc hoạt động:
- Bình đẳng chủ quyền giữa các quốc gia và quyền tự quyết của các dân tộc.
- Tôn trọng toàn vẹn lãnh thổ và độc lập chính trị của tất cả các nước.
- Không can thiệp vào công việc nội bộ của bất cứ nước nào.
- Giải quyết các tranh chấp quốc tế bằng phương pháp hòa bình.
- Chung sống hòa bình và đảm bảo sự nhất trí giữa 5 nước lớn (Liên Xô, Mĩ, Anh, Pháp, Trung Quốc).
Tổ chức Liên hợp quốc
(UNO)
Hiệp định chung thuế quan mậu dịch
(GATT)
Bưu chính
(IPU)
Hàng không
(ICAO)
Đại hội đồng Liên hợp quốc
Sở hữu trí tuệ thế giới
(WIDO)
Giáo dục, khoa học, văn hóa
(UNESCO)
Ban thư kí Liên hợp quốc
Y tế thế giới
(WHO)
Lao động quốc tế(ILO)
Tòa án 
quốc tế
Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF)
Hội đồng tài chính (IFC)
Hội đồng 
kinh tế, xã hội
Lương thực nông nghiệp
(FAO)
Hàng hải
(IMO)
Hội đồng
 bảo an
Năng lượng nguyên tử
(IAEA)
Các cơ quan khác
Các cơ quan chuyên môn
Các cơ quan chủ yếu
Hoạt động của GV và HS
Kiến thức cơ bản
Hoạt động: Tìm hiểu vai trò của Liên hợp quốc
- GV đặt câu hỏi: Quan sát sơ đồ tổ chức Liên hợp quốc và bằng những hiểu biết của bản thân, em hãy đưa ra đánh giá của mình về vai trò của tổ chức Liên hợp quốc trong nửa thế kỉ qua? Liên hợp quốc đã có sự giúp đỡ như thế nào đối với Việt Nam?
- HS trao đổi thảo luận, phát biểu ý kiến và suy nghĩ của mình.
- GV nhận xét, bổ sung, kết luận:
 Xét tôn chỉ, mục đích và nguyên tắc hoạt động, Liên hợp quốc là tổ chức quốc tế có vị trí và vai trò quan trọng trong sinh hoạt quốc tế hiện nay. Hơn 50 năm tồn tại và phát triển của mình, Liên hợp quốc đã có những đóng góp quan trọng trong việc gìn giữ hòa bình và an ninh thế giới, có những đóng góp đáng kể vào tiến trình phi thực dân hóa, cũng như có nhiều nỗ lực trong việc giải trừ quân bị và hạn chế sản xuất vũ khí hạt nhân. Ngoài ra, Liên hợp quốc đã có những đóng góp đáng kể vào việc thúc đẩy mối quan hệ hợp tác và chính trị, kinh tế, văn hóa, giáo dục, y tế giữa các nước hội viên và trợ giúp cho các nước đang phát triển, thực hiện cứu trợ nhân đạo cho các nước hội viên khi gặp khó khăn.
+ Trong quá trình xây dựng và phát triển đất nước, Việt Nam đã nhận được nhiều sự trợ giúp của các tổ chức Liên hợp quốc như UNESCO, FAO, IMF, WHO.
GV liên hệ: Đến năm 2011, Liên hợp quốc có 193 thành viên (Nam Xuđăng là thành viên mới nhất). TỪ 9/1977, Việt Nam là thành viên thứ 149 của Liên hợp quốc. Ngày 16/10/2007, Đại hội đồng Liên hợp quốc đã bầu Việt Nam làm ủy viên không thường trực Hội đồng bảo an, nhiệm kì 2008-2009.
GV khái quát giúp HS nắm được sau Chiến tranh thế giới thứ hai, thế giới đã phân chia thành 2 hệ thống xã hội đối lập là TBCN (do Mĩ đứng đầu) và XHCN (do Liên Xô đứng đầu).
* Vai trò của Liên hợp quốc:
- Là một diễn đàn quốc tế vừa hợp tác, vừa đấu tranh nhằm duy trì hòa bình và an ninh thế giới.
- Thúc đẩy việc giải quyết các vụ tranh chấp, xung đột ở nhiều khu vực.
- Thúc đẩy các mối quan hệ hữu nghị và hợp tác quốc tế.
- Giúp đỡ các dân tộc về kinh tế, văn hóa, giáo dục, y tế, nhân đạo
3. Sự hình thành hai hệ thống xã hội đối lập
4. Sơ kết bài học:
- Củng cố:
+ Hội nghị Ianta và những quyết định quan trọng của hội nghị này đã trở thành khuôn khổ của một trật tự thế giới từng bước được thiết lập sau Chiến tranh thế giới thứ hai, thường gọi là “Trật tự 2 cực Ianta).
+ Sự thành lập, mục đích, nguyên tắc hoạt động và vai trò của Liên hợp quốc.
+ Các sự kiện đánh dấu sự hình thành 2 hệ thống XHCN – TBCN.
5. Dặn dò:
- Học bài cũ, đọc bài mới.
- Bài tập
1. Nối sự kiện với thời gian sao cho đúng:
Sự kiện
Thời gian
1. Hội nghị Ianta
a. 10/2/1947
2. Hội nghị Xan Phranxixcô
b. 17/7 đến 2/8/1945
3. Hội nghị Pốtđam
c. 4/2 đến 11/2/1945
4. Hòa hội Pari
d. 25/4 đến 26/6/1945
2. Vẽ sơ đồ tổ chức Liên hợp quốc.