Giáo án môn Ngữ văn 9 - Ánh trăng

 ÁNH TRĂNG
 Nguyễn Duy
A . MỨC ĐỘ CẦN ĐẠT
1. Kiến thức- Hiểu, cảm nhận được giá trị và nội dungvà nghệ thuật của bài thơ Ánh trăng của Nguyễn Duy
- Biết được đặc điểm và những đóng góp của thơ Việt Nam vào nền văn hoá dân tộc.
 - Kỉ niệm về một thời gian lao nhưng nặng nghĩa tình của người lính.
- Sự kết hợp các yếu tố tự sự, nghị luận trong một tác phẩm thơ Việt Nam hiện đại.
- Ngôn ngữ, hình ảnh giàu suy nghĩ, mang ý nghĩa biểu tượng.
2. Kỹ năng:
- Đọc – hiểu văn bản thơ được sáng tác sau năm 1975.
- Vận dụng kiến thức về thể loại và sự kết hợp các phương thức biểu đạt trong tác phẩm thơ để cảm nhận một văn bản trữ tình hiện đại.
3.Thái độ:Bồi dưỡng cho tình cảm ân nghĩa thuỷ chung cùng quá khứ,thái độ sống uống nước nhớ nguồn.
B.CHUẨN BỊ
 Gv:giáo án.Tập thơ Ánh trăng của Nguyễn Duy.
 Hs:Soạn trước bài mới.
C. TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG DẠY –HỌC.
 1. Kiểm tra bài:
 CH: Đọc thuộc lòng bài thơ Bếp lửa của Bằng Việt và nêu nội dung.
 2. Bài mới
 (GTB) Không biết tự bao giờ trăng đã trở thành nàng thơ ,thành người bạn tri âm tri kỉ của biết bao tâm hồn thi sĩ .Với ánh sáng huyền diệu,với chu kỳ tròn khuyết lạ lùng,trăng đã gợi cho các thi nhân cổ kim nhiều thi tứ. Vầng trăng toả ánh sáng dịu mát trong những đêm trung thu,trên khắp các đường làng ngõ xóm ,với mỗi người Việt Nam,trăng thật vô cùng thân thuộc .Vậy mà có khi nào ta lãng quên người bạn thiên nhiên tri âm tri kỉ để đến lúc vô tình gặp lại ta bỗng giật mình tự ăn năn,tự trách lòng ta ? Bài thơ Ánh trăng (1978)của Nguyễn Duy được khơi nguồn từ một cảm hứng như thế. Bài thơ như một lời tâm sự chân thành đã neo lại trong tâm hồn người đọc những tâm trạng riêng,những suy ngẫm riêng giàu trăn trở . 
Hoạt động của thầy
Hoạt động của trò
Nội dung
Hoạt động 1.
Hướng dẫn hs tìm hiểu chung 
H:Em hãy nêu những nét chính về nhà thơ Nguyễn Duy.
Gv trình chiếu chân dung Nguyễn Duy.
Gv nhấn mạnh:Phong cách thơ ông rất độc đáo uyển chuyển mượt mà,hiện đại ở thi liệu,cấu tứ.Ông nhập ngũ 1966và tham gia chiến đấu ở nhiều chiến trường.Năm 1975 ông làm báo văn nghệ,hiện sống tại TPHCM.
Gv trình chiếu tập thơ Ánh trăng và một số tập thơ khác của Nguyễn Duy.
- Em hãy nêu hoàn cảnh sáng tác bài thơ?
-Giải thích từ khó;tri kỉ
H: Bài thơ thuộc thể loại nào ?
H:Phương thức biểu đạt chính của bài thơ là gì? 
Hoạt động 2.
Hướng dẫn hs tìm hiểu văn bản.
Gv trình chiếu bài thơ hướng dẫn đọc,đọc mẫu,gọi hs đọc.
Nhịp thơ phổ biến:2/3,2/1/2,3/2:3 khổ đầu giọng đều đều kể chuyện; khổ 4 giọng ngạc nhiên,sững lại, nhấn mạnh các từ:thình lình,vội, bật tung,đột ngột;
khổ 5-6 chậm lại,giọng suy tư cảm động,ăn năn;câu cuối cùng đọc thật chậm,nhỏ dần 2 tiếng giật mình.
H:Bài thơ có thể chia làm mấy phận? Nội dung chính từng phần?
H: Bài thơ được viết theo trình tự nào?
H:Quá khứ tuổi thơ của tác giả được gắn bó với hình ảnh nào? 
H: Những hình ảnh nào gắn bó với tác giả thời chiến tranh ?
H:Biện pháp nghệ thuật nào được tác giả sử dụng trong khổ thơ thứ nhất? Tác dụng của BPNT đó? 
H:Vầng trăng trong quá khứ ấy còn mang một vẻ đẹp như thế nào ? 
H: Biện pháp nghệ thuật nào được sử dụng trong khổ thơ thứ hai ? Ý nghĩa của BPNT đó?
H:Từ ngỡ cho chúng ta thấy điều gì? Thể hiện cảm xúc nào?
? Vầng trăng hiện ra ntn?
?:Qua hai khổ thơ đầu vầng trăng biểu tượng cho điều gì?
Gv chuyển ‎y: Nếu trong quá khứ trăng là người bạn tri âm tri kỉ tưởng sẽ không bao giờ quên được thì hiện tại con người đối xử như thế nào với trăng chúng ta cùng tìm hiểu qua phần 2 để biết được điều đó.
-Gv yêu cầu hs đọc 2 khổ tiếp theo và cho biết:
H:Từ khi về thành phố , hoàn cảnh sồng của con người đã thay đổi ntn?
Gợi liên tưởng đến c/s ntn?
Con người đối xử như thế nào với vầng trăng? Người dưng là ntn ?
BPNT nào? 
-Gv bình
Trăng vẫn thủy chung tình nghĩa ,vẫn đi qua ngõ vẫn tròn đầy, vẫn thủy chung tình nghĩa thăm hỏi nhưng con người đã quên trăn ,coi thường dửng dưng với trăng. Có thể nói khi hoàn cảnh sống thay đổi: Người ta dễ dàng lãng quên quá khứ ,quên đi những ngày tháng gian khổ,ác liệt,quên đi tình cảm chân thành cao đẹp.Điều đó đã phá vỡ tình bạn hàm chứa tình cảm chua xót bất ngờ .
GV: Tuy nhiên c/s không phải lúc nào cũng phẳng lặng, êm đềm mà có những khúc quanh, bước ngoặt. Tg đặt con người vào tình huống nào ?
GV: là bước ngoặt để tác giả bộc lộ cảm xúc thể hiện chủ đề tác phẩm.
H: Những từ ngữ nào chỉ hành động ,trạng thái của con người?
H:Em hãy nhận xét về cách sử dụng từ ngữ: vội, bật, tung Đó là những từ loại gì? Tác dụng của cách dùng những từ ngữ đó?
? Trong khoảnh khắc ấy , vầng trăng xh ntn? 
Gv chuyển ‎ý‎:Tình huống hội ngộ đó đã khiến cho con người bộc lộ cảm xúc 
 -ngửa mặt lên nhìn mặt ?
NT nào dược sử dụng? Tdung? 
? Đối diện với trăng, lòng người trào dâng cảm xúc gì ? Như thế nào gọi là rưng rưng?
Gv giảng:Tư thế: ngửa mặt-nhìn mặt là nhìn nhận lại chính mình
với tâm trạng :xúc động , thổn thức đến xót xa.
-Sự xuất hiện đột ngột của trăng gợi bao kỉ niệm nghĩa tình.
H: Như là đồng là bể. Như là sông là rừng là hướng tới kỉ niệm nào của con người? 
H:Đối diện với trăng ,con người nhận ra được điều gì?
Trong cuộc đối diện với vầng trăng, con người nhận ra điều gì? Gợi điều gì? NT nào? 
H:Hai hình ảnh trăng cứ tròn vành vạnh và im phăng phắc có ‎ nghĩa gì?
 H:Phân tích cái giật mình của nhà thơ khi nhìn trăng?
Gv bình:Cái giật mình không phải là phản xạ tâm lí mà là sự xám hối, ăn năn của một người biết suy nghĩ,chợt nhận ra sự vô tình,bạc bẽo,sự nông nổi trong cách sống của mình.Thiên nhiên thật nghiêm khắc,lạnh lùng nhưng cũng thật ân tình,độ lượng bao dung,vầng trăng và thiên nhiên luôn trường tồn bất diệt.
? Qua bài thơ vầng trăng mang ý nghĩa gì?
Hoạt động 3.
Qua tìm hiểu em thấy bài thơ nhắc nhở chúng ta điều gì?
H: Em có nhận xét gì về kết cấu, giọng điệu bài thơ,các biện pháp nghệ thuật?
Gv:Ánh trăng là biểu tượng của quá khứ nghĩa tình.Đây không phải là chuyện riêng của nhà thơ mà cả một thế hệ đã gắn bó với chiến tranh, sống với nhân dân tình nghĩa,giờ được sống trong hòa bình, hình ảnh vầng trăng trong thơ có nhiều tầng ‎‎y nghĩa:trăng là vẻ đẹp của thiên nhiên,tự nhiên,là người bạn gắn bó với con người,là biểu tượng cho quá khứ nghĩa tình,cho vẻ đẹp của đời sống tự nhiên,vĩnh hằng.
-Nêu những thông tin chính về tác giả .
-lắng nghe.
-Hs nêu theo Sgk.
-Tri kỉ:hiểu mình(bạn thân)
- cá nhân nêu.
- Tự sự trữ tình.
.
-Nghe hướng dẫn
-Đọc văn bản.
-Bố cục:3 phần
2 khổ đầu: Cảm nghĩ về vầng trăng trong quá khứ.
3 khổ giữa: Cảm nghĩ về vầng trăng trong hiện tại.
1 khổ cuối: Suy ngẫm của tác giả. 
-Trình tự:Thời gian,dòng cảm nghĩ trữ tình của nhà thơ men theo dòng tự sự.
-Tự sự trữ tình.
-ngỡ: tưởng là, ngỡ là 
=> Bối rối, một thoáng giật mìnhkhông bao giờ quên được vầng trăng tình nghĩa
-Phép nhân hóa khiến trăng trở thành người bạn tri âm tri kỉ.
- Trăng biểu tượng cho quá khứ gian khổ hào hùng,là nghĩa tình của nhân dân đã nhường cơm sẻ áo, là tình đồng đội keo sơn,là vẻ đẹp của đất nước bình dị,thiên nhiên vĩnh hằng.
-Đọc 3 khổ tt.
- Hoàn cảnh: hiện tại hòa bình 
- Con người quên trăng
 trăng như người dưng qua đường .
- Thái độ: vô tình đến mức tàn nhẫn . Con người lãng quên, vô tình, bội bạc vầng trăng
Quá khứ là con người sáng trong, tình nghĩa. Hiện tại con người vô tình, vô nghĩa phản bội vầng trăng. Con người đánh mất di những giá trị tót đẹp vốn có 
- Thình lình đèn điện tắt ->
Bất ngờ tp mất điện Phòng tối 
- vội, bật, tung
 Sự khó chịu và hành động khẩn trương, hối hả để tìm nguồn sáng.
+ mặt nhìn mặt: con người đối diện với vầng trăng 
đối diện với quá khứ nghĩa tình 
-> tư thế tập trung cao độ.
+ rưng rưng: xúc động, xao xuyến, gợi nhớ, gợi thương .
+ tròn vành vạnh: vẫn đẹp, vẹn nguyên, thủy chung, không thay đổi, kể chi người vô tình, 
+Trăng: im phăng phắc: không vui, nghiêm khắc nhắc nhở trong im lặng, là sự độ lượng bao dung của thiên nhiên,của cuộc đời, .
-Là sự tự vấn lương tâm dẫn đến cái giật mình ở câu cuối.
-là h/a của thiên nhiên tươi mát, của đất trời
-là quá khứ hồn nhiên trong sáng, tươi đẹp thủy chung nghia tình
-là sự vĩnh hằng của c/s
-Nêu những nét nghệ thuật đặc sắc.
I.Tìm hiểu chung.
1.Tác giả:Nguyễn Duy tên khai sinh là Nguyễn Duy Nhuệ,sinh năm 1948 tại Thanh Hoá.
-Ông là nhà thơ trưởng thành trong kháng chiến chống Mĩ.
2.Tác phẩm:bài thơ được viết 1978 ba năm sau ngày đất nước thống nhất.Được in trong tập Ánh trăng.
3.Từ khó/Sgk
4. Thể loại:thể thơ 5 chữ
.
II. Đọc- Hiểu văn bản.
1. Vầng trăng trong quá khứ.
- Nhỏ: Sống: với đồng 
 với sông 
 với bể =>không gian bao la, khoáng đạt, tươi mát , con người chan hòa gắn bó với thiên nhiên.
-Chiến tranh: ở rừng => gian khổ,ác liệt, trăng là minh chứng người bạn tri âm tri kỉ, là đồng chí đồng đội, cùng chia sẻ những vui buồn trong chiến trận.
=> Điệp từ với ,phép nhân hóa, liệt kê thể hiện sự gắn bó chan hòa quấn quýt với vầng trăng tri kỉ.
-Trần trụi với thiên nhiên.
-Hồn nhiên như cây cỏ.
NTSS: -> Vẻ đẹp bình dị mộc mạc, hoang sơ của vầng trăng .Con người cũng vô tư ,hồn nhiên , trong sáng.
- Vầng trăng gắn bó thân thiết với người từ lúc nhỏ đến lúc trưởng thành, cả hạnh phúc và gian lao
=>Vầng trăng trở thành biểu tượng của quá khứ hồn nhiên, bình dị, tri kỉ nghĩa tình.
2. Vầng trăng trong hiện tại.
- Từ hồi về tp ->Hiện tại hoàn cảnh sống thay đổi, chiến tranh kết thúc đất nước hòa bình 
-Quen ánh điện cửa gương
=> c/s hiện đại với đầy đủ tiện nghi, xa rời thiên nhiên, xa rời c/s giản dị của quá khứ
-trăng như người dưng qua đường
-> Phép so sánh thể hiện thái độ vô tình đến mức tàn nhẫn của con người. 
=> Trăng vẫn thủy chung tình nghĩa, duy chỉ có lòng người thay đổi. Con người lãng quên, vô tình , bội bạc vầng trăng
-Tình huống: Thình lình đèn điện tắt phòng tối om-> Sự bất ngờ không báo trước, không đoán trước
-> Con người khó chịu, bức bối khi mất điện nên hành động hối hả khẩn trương tìm nguồn sáng mới 
- “Đột ngột”: tự nhiên, bất ngờ, ngỡ ngàng, sửng sốt
-> Người lính bất ngờ gặp lại cố nhân. Sự xuất hiện bất ngờ đúng lúc của vầng trăng khiến con người sửng sốt, ngỡ ngàng. Trăng chan hòa trên bầu trời tp, ùa vào phòng, tràn ngập căn phòng và đánh thức cả vùng kí ức 
-Ngửa mặt- nhìn mặt
-> Nhân hóa: Mặt người đối diện với mặt trăng, con người đối diện với trăng cũng là đối diện với quá khứ, với chính mình 
-rưng rưng: xúc động, nghẹn ngào đến trào dâng nước mắt trước sự vô tình lãng quên của chính mình 
- đồng, bể, sông, rừng:
quá khứ kỉ niệm đẹp dẽ, trong sáng đã từng gắn bó với con người 
-Nghệ thuật so sánh,hình ảnh lặp lại nhấn mạnh , khắc sâu quá khứ ân nghĩa thủy chung
-> Sự xuất hiện đột ngột của trăng gợi bao kỉ niệm nghĩa tình. Quá khứ tưởng ngủ quên thì nay lần lượt ùa về với bao điều tốt đẹp khiến lòng người rưng rưng cảm xúc Con người đã nhận ra sự vô tình của mình.
3. Suy ngẫm của tác giả.
-Trăng : tròn vành vạnh
vẫn đẹp, vẹn nguyên, thủy chung, không thay đổi, không phai mờ 
-Con người: vô tình quên, không nhớ. 
=>Đối lập: quá khứ và hiện tại, giữa sự tròn đầy của vầng trăng với sự hao khuyết của lòng người
-Trăng im phăng phắc; Nhân hóa-> bao dung độ lượng và nghiêm khắc khiến cho lương tâm con người lên tiếng giật mình thức tỉnh
- T/g “giật mình”: ăn năn, hối hận day dứt tự ngẫm lại chính mình
III.Tổng kết.
1. Nội dung: bài thơ là lời nhắc nhở nguời đọc về lối sống ân nghĩa thủy chung cùng quá khứ, ân nghĩa với chính mình
Đạo lí “uống nước nhớ nguồn”đã trở thành truyền thống tốt đẹp của dân tộc Việt Nam ta.
2. Nghệ thuật:bài thơ có sự kết hợp hài hoà,tự nhiên giữa tự sự và trữ tình.
-Giọng điệu tâm tình sâu 
lắng, suy tư 
-Xây dựng h/a vầng trăng mang tính biểu tượng, vầng trăng là biểu tượng cho quá khứ cho thiên nhiên bình dị
* Ghi nhớ/Sgk.