Giáo án môn Ngữ văn 9 - Viếng Lăng Bác

 Bài 23 -Tiết 117 
 Tuần 25 
VIẾNG LĂNG BÁC
 - Viễn Phương -
I. MỤC TIÊU:
1. Kiến thức:
- Hiểu những tình cảm thiêng liêng của tác giả, của một người con từ miền Nam ra viếng lăng Bác.
- Biết những đặc sắc về hình ảnh, tứ thơ, giọng điệu của bài thơ.
2. Kỹ năng:
 - Đọc – Hiểu một văn bản thơ trữ tình.
 - Có khả năng trình bày những suy nghĩ, cảm nhận về một hình ảnh thơ, một khổ thơ, một tác phẩm thơ.
 3. Thái độ:
 Giáo dục học sinh tình cảm yêu quí Bác, đức tính tốt của người Việt Nam. 
 4. Phát triển năng lực HS:
 Năng lực sử dụng ngôn ngữ, giải quyết vấn đề, tự học, hợp tác... 
II. NỘI DUNG HỌC TẬP:
 - Tác giả- tác phẩm.
 - Phân tích văn bản.
 - Nghệ thuật và ý nghĩa văn bản.
III. CHUẨN BỊ:
1. Giáo viên: Nghiên cứu bài, tranh ảnh
2. Học sinh: Vở bài soạn, soạn bài, dụng cụ học tập.
IV. TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP:
1/ Ổn định tổ chức và kiểm diện: 
2/ Kiểm tra miệng: 
? Nêu nội dung của bài thơ Mùa xuân nho nhỏ? (8đ)
 - Bài thơ thể hiện những rung cảm tinh tế của nhà thơ trước vẻ đẹp của mùa xuân thiên nhiên, đất nước và khát vọng được cống hiến cho đất nước, cho cuộc đời.
=> GV kiểm tra VBT của HS (2đ)
3/ Tiến trình bài học: 
Hoạt động của giáo viên và học sinh
Nội dung bài học
* Hoạt động 1: Vào bài 
* Hoạt động 2: Tìm hiểu chung.
 - Hs tìm hiểu về tác giả, tác phẩm (theo nội dung SGK).
? Nêu vài nét cơ bản về tác giả, tác phẩm?
 - Thơ Viễn Phương thường nhỏ nhẹ, giàu tình cảm, mơ mộng ngay trong những hoàn cảnh chiến đấu ác liệt.
*Hoạt động 3: (7 phút) Đọc – hiểu văn bản
- Giáo viên hướng dẫn học sinh đọc: chú ý giọng điệu, tình cảm: vừa trang nghiêm, vừa tha thiết, có cả đau xót và tự hào; đọc chậm, sâu lắng; khổ cuối đọc nhanh, cao.
- Giáo viên gọi học sinh đọc. Giáo viên nhận xét.
- GV lưu ý một số từ khó SGK.
? Bài thơ thuộc thể thơ gì?
Thể thơ tám chữ.
? Nếu phải chia đoạn chia đoạn, theo em văn bản này nên chia làm mấy đoạn? Nội dung của mỗi đoạn là gì? Chia làm 3 đoạn:
- Cảm xúc trước lăng Bác: Hai khổ thơ đầu.
- Cảm xúc trong lăng Bác: khổ thứ ba.
- Cảm xúc khi rời lăng Bác: khổ thơ cuối.
? Mạch cảm xúc của bài thơ diễn ra theo trình tự nào ?
- Mạch cảm xúc diễn ra theo trình tự cuộc vào lăng viếng Bác: trước khi vào lăng viếng Bác, khi vào trong lăng, trước khi ra về.
? Cảm xúc bao trùm của tác giả trong bài thơ là gì?
- Cảm xúc bao trùm bài thơ là niềm xúc động thiêng liêng thành kính, lòng biết ơn và tự hào pha lẫn xót đau khi tác giả từ Miền Nam ra thăm lăng Bác.
* Hoạt động 4: Phân tích văn bản
* Đọc khổ thơ 1.
? Đọc khổ thơ thứ nhất, nhận xét gì về cách xưng hô, cách dùng từ “thăm”?
- Con ở Miền Nam ra thăm lăng Bác: Lời giới thiệu, thông báo đầy xúc động.
? Có thể thay từ thăm bằng từ nào, từ đó thể hiện tình cảm như thế nào?
 - Thay bằng từ “viếng”.
- Cách xưng hô: thân thương, kính trọng, dùng từ “thăm” thể hiện tình cảm của tác giả đối với Bác thật tha thiết, thành kính thiêng liêng.
? Hình ảnh nào đập vào mắt nhà thơ đầu tiên? 
- Hàng tre bát ngát
- Xanh xanh Việt Nam.
? Tại sao lại là hình ảnh hàng tre mà không phải là hình ảnh khác?
- Bởi vì tre thân thuộc và gần gũi với con người Việt Nam, làng quê Việt Nam.
Hình ảnh hàng tre nào là tả thực, hình ảnh nào mang ý nghĩa tượng trưng?
- Hàng tre bát ngát (tả thực)
- Hàng tre xanh xanh Viết Nam
 Bão táp mưa sa đứng thẳng hàng (tượng trưng)
? Hình ảnh đó tượng trưng điều gì?
- Tre: vừa là hình ảnh quen thuộc, vừa là biểu trương của sự sống bền bỉ, kiên cường của dân tộc.
*Đọc khổ thơ 2.
? Có mấy hình ảnh mặt trời xuất hiện trong khổ thơ?
? Ý nghĩa ẩn dụ của hình ảnh “mặt trời” thứ hai là gì?
- Mặt trời đi (vũ trụ)
- Mặt trời trong lăng (con người – Bác): ẩn dụ.
-> Nói lên sự vĩ đại của Bác, Bác như mặt trời mãi mãi sáng soi.
*GV: Hai hình ảnh thực và ẩn dụ sóng đôi:
- Mặt trời (câu 2) - ẩn dụ - thể hiện sự vĩ đại, sự tôn kính của nhân dân với Bác.
- Tràng hoa: ẩn dụ - tấm lòng thành kính.
-> Hình ảnh thơ sáng tạo: kết hợp thực, ẩn dụ, biểu tượng.
? Tìm hình ảnh ẩn dụ trong câu thơ 3, 4?
- Kết tràng hoa dâng bảy mươi chín mùa xuân.
? Ý nghĩa của hình ảnh ẩn dụ đó?
- Hình ảnh đẹp và rất sáng tạo của nhà thơ: thể hiện sự tôn kính của nhân dân, của nhà thơ đối với Bác.
* Hs đọc khổ thơ thứ 3.
? Câu thơ nào diễn tả cảm xúc và tinh tế sự yên tĩnh, trang nghiêm của không gian trong lăng Bác. Hãy tìm và đọc lên.
- Bác nằm .... dịu hiền.
? Em hiểu như thế nào về hai câu thơ ấy?
- Bác ngủ bình yên bên cạnh vầng trăng.
? Hình ảnh vầng trăng dịu hiền là hình ảnh ẩn dụ, gợi em suy nghĩ và liên tưởng điều gì?
- Tâm hồn cao đẹp, sáng trong của Bác.
- Những vần thơ tràn đầy ánh trăng của Người.
? Câu thơ: “Vẫn biết trời xanh là mãi mãi” muốn khẳng định điều gì? Tại sao tác giả nghe nhói trong tim?
- Khẳng định Bác vẫn sống mãi với non sông, đất nước nhưng không thể không đau xót khi Bác đã ra đi.
* Hs đọc khổ cuối.
? Tâm trạng nhà thơ khi rời lăng Bác?
- Tâm trạng lưu luyến của nhà thơ và mong muốn được ở mãi bên Bác.
? Cùng với “nước mắt dâng trào” khi rời lăng, người con đã nguyện ước những điều gì?
- Muốn làm : 
 Con chim hót
 Đố hoa toả hương
 Cây tre trung hiếu
? Tác giả sử dụng nghệ thuật gì? Những ước muốn đó thể hiện tình cảm đối với Bác như thế nào?
- Điệp ngữ “muốn làm” nhấn mạnh ý thơ thiết tha, chân thành, giọng thơ sâu lắng, bồi hồi. Ba hình ảnh ẩn dụ: chim, hoa, tre thể hiện những niềm ước muốn, những tình cảm thành kính, thiêng liêng. Nhân dân Việt Nam mong muốn được ở bên Bác, canh giấc ngủ cho Người.
? Mở đầu và kết thúc bài thơ đều có hình ảnh cây tre, em có nhận xét gì về sự lặp lại ấy?
- Hình ảnh hàng tre quanh lăng Bác được lặp lại ở câu thơ cuối bài với một nét nghĩa bổ sung, sự lặp lại như thế đã tạo cho bài thơ có kết cấu đầu cuối tương ứng, làm đậm nét hình ảnh, gây ấn tượng sâu sắc cho bài thơ và dòng cảm xúc được trọn vẹn.
* Hoạt động 5: Tổng kết.
? Những đặc điểm nghệ thuật tiêu biểu của bài thơ.
- Hs: Đọc lại đoạn 1
? Nhận xét về nghệ thuật bài thơ?
- Gv: Từ “Ta” là đại từ vừa số ít vừa là số nhiều.
 ? Qua đó thể hiện nội dung gì?
- Hs đọc to ghi nhớ.
I/ Tìm hiểu chung.
 1. Tác giả:
Viễn Phương (1928 – 2005), quê ở An Giang, là một trong những cây bút xuất hiện sớm nhất của lực lượng văn nghệ giải phóng ở miền Nam.
 2. Tác phẩm:
 Bài thơ viết 1976 khi nhà thơ ra thăm lăng Bác khi lăng vừa khánh thành.
II/ Đọc – hiểu văn bản:
1. Đọc:
 2. Từ khó: Sgk/60.
 3. Bố cục: 3 phần
III. Phân tích văn bản:
1. Cảm xúc trước lăng Bác:
 a. Cảm xúc về cảnh bên ngoài lăng (khổ 1)
- Lời giới thiệu,thông báo đầy xúc động.
- Cách xưng hô: thân thương, kính trọng -> Thể hiện tình cảm tha thiết, thành kính thiêng liêng.
 - Hình ảnh hàng tre: 
+ Bát ngát (tả thực)
+ Xanh xanh Việt Nam (tượng trưng)
-> Biểu trương của sự sống bền bỉ, kiên cường của dân tộc.
 b. Cảm xúc trước hình ảnh dòng người viếng lăng (khổ 2)
- “Mặt trời trong lăng”: Nói lên sự vĩ đại của Bác.
 - Hình ảnh dòng người kết tràng hoa kính dâng lên Bác: thể hiện sự tôn kính của nhân dân, của nhà thơ đối với Bác.
2.Cảm xúc khi vào trong lăng Bác:
- Bác ngủ bình yên bên cạnh vầng trăng: gợi tâm hồn cao đẹp, sáng trong của Người (ẩn dụ)
- ... trời xanh là mãi mãi
 ... nhói trong tim
=> Bác sống mãi với non sông đất nước, nhưng đau xót tột cùng khi Bác vĩnh viễn ra đi (hình ảnh ẩn dụ, giàu ý nghĩa biểu tượng).
 3. Cảm xúc khi rời lăng Bác:
- Tâm trạng lưu luyến của nhà thơ và mong muốn được ở mãi bên Bác.
- Muốn làm: 
+ Con chim hót
+ Đóa hoa toả hương
+ Cây tre trung hiếu
-> Ước nguyện được hóa thân vào cảnh vật để được ở bên Bác.
IV .Tổng kết.
1. Nghệ thuật : 
- Giọng điệu trang nghiêm, sâu lắng, tha thiết, đau xót, tự hào, phù hợp với nội dung cảm xúc của bài.
- Thể thơ tám chữ, có đôi chỗ biến thể, gieo vần linh hoạt.
- Sáng tạo trong việc xây dựng hình ảnh thơ, kết hợp cả hình ảnh thực, hình ảnh ẩn dụ, biểu tượng có ý nghĩa khái quát và giá trị biểu cảm cao.
- Ngôn ngữ biểu cảm, sử dụng các ẩn dụ, điệp ngữ có hiệu quả nghệ thuật. 
2. Nội dung:
 Bài thơ thể hiện tâm trạng xúc động, tấm lòng thành kính biết ơn sâu sắc của tác giả khi vào lăng viếng Bác.
* Ghi nhớ: sgk trang 60.
4/ Tổng kết: 
? Nêu đôi nét về tác giả, tác phẩm?
-Tác giả:Viễn Phương (1928 – 2005), quê ở An Giang, là một trong những cây bút xuất hiện sớm nhất của lực lượng văn nghệ giải phóng ở miền Nam.
- Tác phẩm: Bài thơ viết 1976 khi nhà thơ ra thăm lăng Bác khi lăng vừa khánh thành.
? Nêu nội dung bài thơ?
 - Bài thơ thể hiện tâm trạng xúc động, tấm lòng thành kính biết ơn sâu sắc của tác giả khi vào lăng viếng Bác.
 5/ Hướng dẫn học tập: 
* Đối với bài học ở tiết này:
- Học thuộc lòng bài thơ.
- Phân tích, cảm thụ những hình ảnh đẹp trong bài thơ.
* Đối với bài học ở tiết tiếp theo: Chuẩn bị bài mới:
 - Nghị luận về tác phẩm truyện hoặc đoạn trích/61.
 - Cách làm bài nghị luận về tác phẩm truyện hoặc đoạn trích/64.
(Trả lời các câu hỏi theo sách giáo khoa).
V. PHỤ LỤC: