Giáo án Sinh học 11 - Bài 24: Ứng động

BÀI 24. ỨNG ĐỘNG
Tuần: 23
Tiết: 26
Ngày soạn: 
Ngày dạy: 
Mục tiêu:
Sau khi học xong bài này học sinh có thể:
Kiến thức
- Trình bày và giải thích đựơc khái niệm ứng động
- Nêu được các nguyên nhân làm phát sinh các hiện tượng hướng động
- Phân loại các kiểu ứng động và vai trò của ứng động đối với đời sống của cây, từ đó giải thích được vai trò của ứng động đối với đời sống của cây trồng.
Kỹ năng
- Rèn luyện kĩ năng quan sát, phân tích, so sánh.
3. Thái độ
- Yêu thích môn học, thích nghiên cứu khoa học, bảo vệ cây trồng.
Phương pháp 
Vấn đáp
Diễn giảng
Trực quan
- Hoạt động nhóm.
Phương tiện
- Giáo viên: tranh hình 24.1, 23.2, 24.3, 24.4 và một số hình ảnh trực quan 
- Học sinh: Chuẩn bị đầy đủ dụng cụ học tập.
Tiến trình bài giảng:
 1. Ổn định lớp(1’): Ổn định lớp, kiểm tra sĩ số.
 2. Kiểm tra bài cũ(6’): Cảm ứng của thực vật là gì? Hãy phân biệt các loại hướng động? Nêu vai trò của từng loại hướng động đối với đơì sống của cây?
3.Vào bài mới: 
*Mở bài(1’): Đặt vấn đề: Hoa vạn liên thanh trồng bên cửa sổ thì cành lá hướng về phía có ánh sáng. Hoa đồng tiền, hoa Phù Dung sớm nở và tối tàn. Vậy hai hiện tượng trên có gì khác nhau. Bài học hôm nay chúng ta sẽ tìm hiểu về vấn đề này.
*Tiến trình bài học
F Hoạt động 1: (8’) I. Khái niệm hướng động.
Nội dung
Hoạt động của GV
Hoạt động của HS
I. Khái niệm ứng động.
1. Khái niệm:
 - Ứng động ( vận động cảm ứng) là hình thức phản ứng của cây trước tác nhân kích thích không định hướng.
Ví dụ:
Hoa của cây nghệ tây và hoa tulip nở ra vào sáng sớm và cụp lại lúc chạng vạn tối.
2. So sánh hướng động và ứng động:
* Giống nhau: Đều là phản ứng của cơ thể trước những kích thích của môi trường. 
* Khác nhau: 
- Hướng động: tác nhân kích thích theo một hướng xác định.
- Ứng động: tác nhân kích thích không định hướng.
- Treo tranh 24.1 ( sự vận động nở hoa) và tranh 23.1 (phản ứng hướng sáng của cây đối với các điều kiện chiếu sáng khác nhau) và yêu cầu Hs quan sát trả lời lệnh 1 SGK: ? So sánh tìm sự khác biệt trong phản ứng hướng sáng của cây và vận động nở hoa? 
- ? Ứng động là gì? Cho ví dụ ?
- ? Nguyên nhân ?
- Nhận xét và hoàn thiện
Vậy các loại ứng động khác nhau thì khác nhau như thế nào?
- Nghiên cứu SGK,thảo luận và trả lời câu hỏi: * Giống nhau: Đều là phản ứng của cơ thể trước những kích thích của môi trường. * Khác nhau: Vận động nở hoa: 
+ Hướng trả lời kích thích không xác định theo hướng kích thích mà mà phụ thuộc vào cấu trúc cơ quan 
+ Cấu tạo cơ quan thực hiện: Dẹp kiểu lưng bụng (lá,cánh hoa, đài hoa) hoặc khớp phình nhiều khớp như hoa trinh nữ
+ Có tính thuận nghịch
- Vận động hướng sáng: 
+ Hướng trả lời kích thích từ một phía theo hướng kích thích.
+ Cấu tạo cơ qua thực hiện: hình trụ (thân, cành,rễ)
+ Không có tình thuận nghịch.
- Là hình thức phản ứng của cây trước tác nhân kích thích không định hướng.
- Do sự sai khác về tốc độ sinh trưởng tại 2 phía của cơ quan (lá, cánh hoa) 
F Hoạt động 2: (16’) II. Các kiểu hướng động.
Nội dung
Hoạt động của GV
Hoạt động của HS
II. Các kiểu hướng động.
1. Ứng động sinh trưởng.
- Ứng động sinh trưởng là kiểu ứng động trong đó các tế bào ở 2 phía đối diện nhau của cơ quan (lá, cánh hoa) có tốc độ sinh trưởng khác nhau do tác động của kích thích không định hướng. Thường là các vận động liên quan đến đồng hồ sinh học.
- Ứng động sinh trưởng gồm quang ứng động và nhiệt ứng động.
- Ví dụ: vận động quấn vòng, nở hoa, thức ngủ.
 2. Ứng động không sinh trưởng.
- Ứng động không sinh trưởng là kiểu ứng động không có sự phân chia và lớn lên của các tế bào.
- Là vận động cảm ứng có liên quan đến sức trương nước của các miền chuyên hoá.
- Phân loại:
+ Ứng động sức trương: vận động tự vệ.
+ Ứng động tiếp xúc và hoá ứng động: vận động bắt mồi.
- ? Tuỳ thuộc vào tác nhân kích thích có mấy kiểu ứng động?
- Treo tranh 24.1 và 24.2 SGK lên bảng, yêu cầu HS quan sát và nghiên cứu thông tin mục II trang 102, 103 SGK, trao đổi nhóm trong 3 phút, hoàn thành phiếu học tập.
- Gọi đại diện nhóm trình bày, các nhóm khác nhận xét và bổ sung.
- Nhận xét và bổ sung và hoàn thành nội dung.
- Yêu cầu HS trả lời: 
+ ? Hiện tượng gì xảy ra khi chạm vào cành cây trinh nữ?
+ ? Hãy mô tả cách bắt mồi và tiêu huỷ con mồi của cây ăn sâu bọ? ( Cây năp ấm, cây gọng vó).
- ? Ứng động sinh trưởng gồm những kiểu ứng động nào?
- ? Ứng động không sinh trưởng gồm những kiểu ứng động nào?
- Nhận xét và khái quát kiến thức.
- 2 kiểu: ứng động sinh trưởng và ứng động không sinh trưởng.
- Tổ chức hoạt động nhóm và hoàn thành vào phiếu học tập
- Cử đại diện trả lời nội dung yêu cầu
- Các nhóm khác lăng nghe và bổ sung.
- Chỉnh sữa đáp án PHT cho đúng.
+ Lá bị cụp lại.
+ Khi con mồi chạm vào lá thì sức trương giảm nên các gai, lông, tua cụp lại các nắp đậy lại giữ chặt con mồi. 
- Ứng động sinh trưởng gồm quang ứng động và nhiệt ứng động.
- Phân loại:
+ Ứng động sức trương: vận động tự vệ.
+ Ứng động tiếp xúc và hoá ứng động: vận động bắt mồi.
- Chú ý.
F Hoạt động 3: (8’) III. Vai trò của hướng động trong đời sống thực vật.
Nội dung
Hoạt động của GV
Hoạt động của HS
III. Vai trò của hướng động trong đời sống thực vật.
 Giúp thực vật thích nghi được với những điều kiện môi trường biến đổi đảm bảo cho cây tồn tại và phát triển.
- Yêu cầu học sinh trả lời câu hỏi lệnh trong sách: Hãy nêu vai trò của ứng động đối với đời sống thực vật?
- Liên hệ: Có thể vận dụng ứng động để điều khiển nở hoa, đánh thức chồi.
- Trả lời.
- Chú ý lắng nghe.
 4. Củng cố( 4’): 
- Yêu cấu HS trả lời trắc nghiệm:
Câu 1: Những ứng động nào dưới đây là ứng động sinh trưởng?
Hoa mười giờ nở vào buổi sáng. Hiện tượng thức ngủ của chồi cây bàng.
Hoa mười giờ nở vào buổi sáng. Khí khổng đóng và mở.
Sự đóng mở của lá trinh nữ. Khí khổng đóng và mở.
Lá cây họ đậu xòe ra và khép lại.
Câu 2: Ứng động khác cơ bản với hướng động ở điểm nào?
Tác nhân kích thích không định hướng.
Không liên quan đến sự phân chia tế bào.
Có sự vận động vô hướng.
Có nhiều tác nhân kích thích.
Câu 3: Ứng động nào không theo chu kỳ đồng hồ sinh học?
Ứng động đóng mở khí khổng.
Ứng động quấn vòng.
Ứng động nở hoa.
Ứng động thức ngủ của lá.
Câu 4: Những ứng động nào dưới đây theo sức trương nước?
Sự đóng mở của lá trinh nữ. Khí khổng đóng và mở.
Hoa mười giờ nở vào buổi sáng. Khí khổng đóng và mở
Hoa mười giờ nở vào buổi sáng. Hiện tượng thức ngủ của chồi cây bàng.
Lá cây họ đậu xòe ra và khép lại. Khí khổng đóng và mở.
Câu 5: Ứng động là
Hình thức phản ứng của cây trước tác nhân kích thích không định hướng.
Hình thức phản ứng của cây trước nhiều tác nhân kích thích.
Hình thức phản ứng của cây trước tác nhân kích thích lúc có hướng khi vô hướng
Hình thức phản ứng của cây trước tác nhân kích thích không ổn định.
5. Dặn dò (1’): 
- Đọc khung tổng kết cuối bài và trả lời câu hỏi SGK.
- Chuẩn bị bài 25 thực hành: 
+ Chia lớp thành 4 nhóm
+ Mỗi nhóm trồng cây để chứng minh các kiểu hướng động.
* Chú thích: ĐÁP ÁN PHIẾU HỌC TẬP 
Kiểu ứng động
Khái niệm
Nguyên nhân 
Cơ chế
Phân loại
Ví dụ
Ứng động sinh trưởng
Là vận động cảm ứng do sự khác biệt nhau về tốc độ sinh trưởng không đồng đều của các tế bào tại hai phía đối diện của cơ quan có cấu trúc hình dẹp gây nên( lá, cánh hoa, đài hoa..)
Do biến đổi tác nhân từ mọi phía.
Do tốc độ sinh trưởng không đồng đều của các tế bào tại hai phía cơ quan của cây gây nên. 
- Quang ứng động: tác nhân là cường độ ánh sáng
- Nhiệt ứng động: Tác nhân kích thích là nhiệt độ
- Ứng động nở hoa: 
- Sự nở hoa của hoa bồ công anh, Lá me, lá phượng: Sáng nở , tối cụp(Quang ƯĐ)
- Sự nở hoa của hoa tuylip, hoa nghệ tây (Nhiệt ƯĐ)
- Ứng động không sinh trưởng
Là các vận động của thực vật do biến động của sức trương nướccủa tế bào chuyên hoá , không có sự phân chia và lớn lên của các tế bào của cây.
Do tác nhân kích thích của môi trường.
Do biến đổi hàm lượng nước trong tế bào chuyên hoá và xuất hiện điện thế lan truyền kích thích.
- Ứng động sức trương: tác nhân kích thích là sự thay đổi sức trương nước trong 1 số tế bào chuyên hoá
- Ứng động tiếp xúc và hoá ứng động: tác nhân kích thích là tiếp xúc và chất hoá học. 
- ƯĐ sức trương:
+ Ứng động sức trương nhanh: hiện tượng cụp lá ở cây trinh nữ
+ Ứng động sức trương chậm: vận động đóng mở của tế bào khí khổng.
- Vận động bắt mồi.