Giáo án Sinh học 6 - Bài: Cấu tạo bên trong của hạt đậu

GIÁO ÁN MINH HỌA PHƯƠNG PHÁP BÀN TAY NẶN BỘT
Nguồn: Bộ GD&ĐT, Phương pháp BTNB trong dạy học 
các môn khoa học cấp tiểu học và trung học cơ sở
NXB Giáo dục Việt Nam, 2014.
Bài: CẤU TẠO BÊN TRONG CỦA HẠT ĐẬU (2 tiết)
I. Mục tiêu của bài học:
Sau bài học, học sinh hiểu và mô tả được cấu tạo bên trong của hạt đậu.
II. Thiết bị dạy học:
- Một số hạt đậu ngự đã được ngâm nước;
- Dao nhỏ dùng để tách hạt đậu.
III. Tiến trình dạy học cụ thể:
Hoạt động của giáo viên
Hoạt động của học sinh
Pha 1: Tình huống xuất phát.
GV đưa ra một vài hạt đậu ngự (loại hạt đậu lớn nhằm mục đích cho HS dễ quan sát). Đồng thời GV đặt câu hỏi: "Theo các em, trong hạt đậu có gì?"
GV yêu cầu HS: "Các em hãy vẽ vào vở thực hành hình vẽ theo suy nghĩ của mình những gì có bên trong hạt đậu?"
HS quan sát các hạt đậu ngự và ý thức được nhiệm vụ cần làm.
Pha 2: Hình thành câu hỏi của học sinh
Trong thời gian HS vẽ các ý kiến của mình vào vở thực hành, GV tranh thủ quan sát nhanh để tìm các hình vẽ đúng và cần phải chú trọng đến các hình vẽ sai (quan niệm ban đầu "ngây thơ")
HS vẽ theo suy nghĩ cá nhân ban đầu về những gì có bên trong hạt đậu. Thời gian cho hoạt động này khoàng 2 - 3 phút.
VD thực tế về biểu tượng ban đầu của một số HS tiểu học 9 tuổi tại Pháp sau khi được hỏi "Trong hạt đậu có gì?"
- Trong hạt đậu có nhiều hạt nhỏ.
- Trong hạt đậu có cây con với lá và rễ.
- Trong hạt đậu có cây đậu nở hoa và có nhiều hoạt động khác.
- Trong hạt đậu có nhiều hạt đậu nhỏ có rễ.
- Trong hạt đậu có nhiều hạt đậu nhỏ.
- Trong hạt đậu có một cây đậu nhỏ với đầy đủ thân, lá, rễ.
Pha 3: Xây dựng giả thuyết và thiết kế phương án thực nghiệm
Giả sử sau khi quan sát nhanh hoạt động cá nhân của HS trong lớp về hình vẽ biểu tượng ban đầu "Có gì bên trong hạt đậu?" GV chọn được 9 hình vẽ khác nhau như hình vẽ nêu ở bước 2. Mặc dù các hình vẽ khác nhau tựu chung lại GV có thể gợi ý để HS thấy có những điểm chung trong quan niệm ban đầu của các em. Cụ thể là:
- Nhóm biểu tượng 1: Hình vẽ của HS đều cho rằng trong hạt đậu đều chứa nhiều hạt đậu nhỏ khác.
- Nhóm biểu tượng 2: Hình vẽ của HS đều có một cây đậu con với đầy đủ các bộ phận.
- Nhóm biểu tượng 3: Hình vẽ của HS cho rằng trong hạt đậu có một cây đậu con có đầy đủ bộ phận đang nở hoa, ngoài ra còn có nhiều hạt đậu nhỏ khác.
- Nhóm biểu tượng 4: Hình vẽ của học sinh cho rằng trong hạt đậu có nhiều hạt đậu nhỏ đang mọc rễ.
GV yêu cầu HS đề xuất hoạt động thực nghiệm tìm tòi - nghiên cứu cho các câu hỏi xuất phát từ sự khác nhau của các biểu tượng ban đầu về cấu tạo bên trong của hạt đậu.
Sau khi giúp HS so sánh và gợi ý để HS phân nhóm các ý kiến ban đầu, GV hướng dẫn các học sinh đặt các câu hỏi nghi vấn. Cụ thể, trong trường hợp đang xét, HS có thể đưa ra các câu hỏi:
- Có phải bên trong hạt đậu có nhiều hạt đậu nhỏ?
- Có phải có một cây đậu con nở hoa bên trong hạt đậu?
- Có phải trong hạt đậu có nhiều hạt đậu nhỏ có rễ?
....
Để ý thấy rằng các câu hỏi trên là những nghi vấn từ những điểm khác biệt của các biểu tượng ban đầu nói trên.
HS có thể đề xuất nhiều phương án như:
- Bổ (mở/cắt đôi) hạt đậu ra để quan sát bên trong (lưu ý nếu HS dùng những từ ngữ như vậy thì GV nên chỉnh lại là tách hạt đậu ra để quan sát chứ không phải bổ/mở/cắt đôi... vì nếu làm như vậy sẽ làm hỏng các bộ phận bên trong và sẽ khó quan sát);
- Xem hình vẽ trong SGK
- Xem tranh vẽ khoa học chụp hình cấu tạo bên trong hạt đậu...
Pha 4: Tiến hành thực nghiệm tìm tòi - nghiên cứu:
GV khéo léo nhận xét các ý kiến trên đều có lí nhưng cả lớp sẽ thực hiện phương án tách hạt đậu ra để quan sát, tìm hiểu cấu tạo bên trong của hạt đậu.
Lúc này GV mới phát cho mỗi HS một hạt đậu (tương ứng với số lượng HS trong 1 nhóm, có thể tăng 2,3 hạt dự phòng trong trường hợp HS tách hạt đậu không thành công); đồng thời hướng dẫn HS tách hạt đậu ở phía lưng hạt (để tránh gẫy lá mầm ở phía bụng hạt đậu). Để HS tách hạt đậu dễ dàng, GV phải ngâm hạt đậu vào trong nước ấm (2 sôi + 3 lạnh) một đêm trước khi làm thí nghiệm (nhằm làm cho hạt đậu phình to, dễ tách).
Yêu cầu HS vẽ lại hình vẽ quan sát và chú thích các bộ phận bên trong của hạt đậu. Nếu HS chưa chú tích đúng cho hình vẽ quan sát thì GV khoan vội chỉnh sửa thuật ngữ.
HS tiến hành tách hạt đậu để quan sát và ghi chép vào vở thực hành.
Pha 5: Kết luân và hợp thực hóa kiến thức
Sau khi cả lớp thực hiện quan sát, vẽ hình, chú thích xong thì GV cho HS quan sát thêm một tranh vẽ phóng to cấu tạo bên trong hạt đậu có chú thích (phóng lên màn hình bằng máy chiếu hoặc treo tranh) hoặc cho HS quan sát hình vẽ trong SGK nếu có (phương pháp nghiên cứu tài liệu)
Lưu ý: Trong quá trình HS vẽ hình và thực hiện thí nghiệm, nếu SGK có hình vẽ tương ứng thì không cho HS mở SGK để tránh việc các em không quan sát mà chỉ sao chép lại hình vẽ trong sách ra vở thực hành.
HS quan sát tranh vẽ về cấu tạo bên trong của hạt đậu, vẽ lại hình và ghi chú vào vở thực hành.
Lúc này HS sẽ tự điều chỉnh các thuật ngữ khoa học cần chú thích trong hình vẽ mà các em chưa làm đúng.
GV giới thiệu cấu tạo bên trong của hạt đậu với hình vẽ khoa học có sẵn hoặc hình tự vẽ (nếu trường hợp không có tranh vẽ in sẵn).
GV lưu ý HS một số chú tích về thuật ngữ khoa học trong quá trình quan sát, vẽ tranh.
Để khắc sâu kiến thức cho HS, HV quay lại các biểu tượng ban đầu trước khi học kiến thức của HS còn lưu trên bảng cùng với các câu hỏi nghi vấn ở bước 3 đã đề xuất. Thông qua đó GV khéo léo nhấn mạnh cho HS với hoạt động thí nghiệm mà HS đề xuất (tách hạt đậu ra để quan sát) chính học sinh có thể tìm ra câu trả lời cho các nghi vẫn, đồng thời chỉ cho các em thấy sau quá trình học về cấu tạo bên trong của hạt đậu các em đã có hình vẽ chính xác hơn về cấu tạo bên trong của hạt đậu so với các hình vẽ biểu tượng ban đầu.
HS đối chiếu lại với các biểu tượng ban đầu về cấu tạo bên trong của hạt đậu để khắc sâu thêm kiến thức.
Vẽ lại cấu tạo bên trong của hạt đậu vào vở thực hành.