Tài liệu BDTX - Modul QLTH 8 : Năng lực tổ chức lớp học theo yêu cầu đổi mới giáo dục đối với cấp tiểu học

Modul QLTH 8 : 
Năng lực tổ chức lớp học
theo yêu cầu đổi mới giáo dục đối với cấp tiểu học
I/Những yêu cầu trong tổ chức lớp học để thực hiện đổi mới giáo dục
Việc triển khai và tổ chức thực hiện tổ chức lớp học, phương pháp tổ chức lớp học theo tài liệu Hướng dẫn học theo mô hình VNEN
            Mô hình trường học mới Việt Nam tập trung vào đổi mới sư phạm: đổi mới phương pháp dạy, phương pháp học, đổi mới PP đánh giá học sinh và đổi mới tổ chức lớp học.
          1. Đổi mới tổ chức lớp học
          Để thực hiện đổi mới tổ chức lớp học theo mô hình trường học mới, nhà trường chú trọng đến việc tập huấn, bồi dưỡng giáo viên; giúp giáo viên hiểu chắc, hiểu sâu về mô hình VNEN sẽ thực hiện tốt việc đổi mới tổ chức lớp học.
          Hội đồng tự quản học sinh: Theo mô hình của trường học mới, quản lí lớp học là “Hội đồng tự quản học sinh” đây là một biện pháp giúp học sinh được phát huy quyền làm chủ quá trình học tập, giáo dục; “Hội đồng tự quản học sinh”, các “ban” trong lớp, do học sinh tự nguyện xung phong và được các bạn tín nhiệm.  Giáo viên tư vấn, khích lệ, giám sát cùng với sự hỗ trợ của CMHS giúp học sinh thành lập “Hội đồng tự quản học sinh”, thành lập: Ban học tập, Ban Văn nghệ - thể thao, Ban lao động vệ sinh, Ban quyền lợi học sinh, Ban đối ngoại, ban thư viện, để khuyến khích và bảo đảm cho các em tham gia một cách dân chủ, tích cực, toàn diện vào các hoạt động của nhà trường đồng thời chuẩn bị cho các em ý thức trách nhiệm khi thực hiện quyền và bổn phận của mình trong lớp học và trong các hoạt động của trường.; phát triển cho các em lòng khoan dung, sự tôn trọng, bình đẳng, tinh thần hợp tác và đoàn kết cho HS.         
 Xây dựng các góc học tập, công cụ thúc đẩy HĐTQ: 
Huy động sự tham gia của giáo viên, cha mẹ học sinh và các em HS trong việc xây dựng các góc học tập “Góc cộng đồng”, “Thư viện lớp học”; bố trí lớp học với các công cụ giúp cho việc thúc đẩy HĐTQ của học sinh: Hòm thư nhịp cầu bè bạn, hòm thư “Điều em muốn nói”, "Những điều nên làm, những điều không nên làm", Bản đồ cộng đồng; Bảng thi đua "Vườn hoa muôn sắc", góc cộng đồng. phù hợp với không gian lớp học và điều kiện thực tế đảm bảo hiệu quả tiết kiệm đã phát huy khả năng sáng tạo, sưu tầm tài liệu, tư liệu, mẫu vật sinh động, phong phú của giáo viên, các bậc cha mẹ học sinh và các em học sinh tạo sự hào hứng phấn khởi, sự gắn bó trách nhiệm của các thành viên; tạo ra môi trường giáo dục với những công cụ hoạt động gần gũi, không gian học tập ấm cúng, thân thiện, các em được chia sẻ, bày tỏ suy nghĩ, sự sáng tạo, nhu cầu với thầy cô, bạn bè. Giáo viên và học sinh cùng tham gia tích cực trong việc làm đồ dùng dạy học phù hợp với nội dung bài học và cách tổ chức lớp học, khắc phục thực tế là các đồ dùng được cấp của chương trình hiện hành chủ yếu là bộ thực hành của cá nhân hoặc bộ biểu diễn của giáo viên trong hoạt động lớp. Các công cụ hoạt động, các góc học tập được khai thác sử dụng thường xuyên gây hứng thú và có ý nghĩa thiết thực với các hoạt động học tập của các em.
          2. Phương pháp tổ chức lớp học
          Vai trò của giáo viên
          Trường học mới VNEN là nơi học sinh cùng nhau học tập để lĩnh hội những kiến thức liên quan mật thiết đến cuộc sống của các em. Vai trò của giáo viên thay đổi thật sự, giáo viên là người tổ chức, hướng dẫn và khích lệ các em tìm tòi, chiếm lĩnh kiến thức, hình thành và phát triển kĩ năng giao tiếp, ứng xử dân chủ, bình đẳng. Giáo viên không phải soạn bài nhừng dành thời gian nghiên cứu kĩ bài học trước khi lên lớp, làm đồ dùng, sưu tầm tư liệu giúp học sinh gắn kiến thức với thực tiễn; vận dụng linh hoạt các hình thức tổ chức phù hợp với nội dung bài dạy và đối tượng học sinh, đánh giá hiệu quả đạt được sau mỗi tiết dạy để có biện pháp cụ thể khắc phục những tồn tại ở tiết học sau.
          Trong các tiết học, giáo viên thực hiện đổi mới phương pháp dạy đó là: không giảng bài để truyền thụ kiến thức cho học sinh mà hướng dẫn học sinh làm việc với tài liệu HDH qua hình thức hoạt động nhóm có sự hỗ trợ của đồ dùng học tập. Khi tổ chức, hướng dẫn giáo viên phải quan sát tốt các tình huống xảy ra để phát hiện và giúp đỡ kịp thời cho cá nhân, nhóm học sinh nếu các em có tín hiệu yêu cầu hoặc khi các em đã hoàn thành yêu cầu bài học, giáo viên phải có khả năng tương tác bằng lời nói, hành động mới điều khiển được các hoạt động học tập.
          Trong các tiết học GV  quan sát, theo dõi, trao đổi, kiểm tra quá trình và từng kết quả thực hiện nhiệm vụ của học sinh, nhóm học sinh theo tiến trình dạy học. GV đặc biệt chú trọng đến những biện pháp hỗ trợ kịp thới với học sinh khi các em cần sự hỗ trợ để hoàn thành nhiệm vụ học tập. Giáo viên đưa ra những đánh giá công tâm giúp học sinh tiến bộ, khuyến khích học sinh giỏi, biết được sự phát triển, mức độ tiến bộ của mỗi học sinh so với chính các em.
Sắp xếp, bố trí nhóm học tập: 
Trong lớp học VNEN; , hoạt động nhóm (nhóm lớn và nhóm đôi) là chủ đạo, có ý nghĩa hết sức quan trọng nên giáo viên rất chú trọng việc tổ chức hoạt động nhóm giúp các em thực hiện các nhiệm vụ học tập, biết tự đánh giá và đánh giá kết quả học tập của cá nhân và của nhóm. Học sinh được sắp xếp, bố trí ngồi theo các nhóm 4 hoặc 6 em/1 nhóm.
Vai trò của nhóm trưởng:
Giáo viên khích lệ, bồi dưỡng các nhóm trưởng ngay từ đầu năm học về năng lực tổ chức và điều hành nhóm. Nhóm trưởng trong nhóm học tập có một vai trò hết sức quan trọng, trực tiếp điều hành toàn bộ hoạt động của nhóm; các em đã biết huy động tất cả các thành viên tham gia tích cực vào nội dung thảo luận hoặc các nhiệm vụ, các bài tập; khuyến khích các bạn trao đổi và điều chỉnh, bổ sung nội dung thảo luận; tổ chức đánh giá kết quả làm việc, kết quả học tập, cách trình bày của của các thành viên, tổng kết lại ý kiến của nhóm để báo cáo với thầy cô giáo. 
 Các thành viên trong nhóm học tập: 
Các em HS không chỉ tiếp thu thụ động mà chủ động làm việc độc lập với tài liệu, thao tác với đồ vật, quan sát trực tiếp, phân tích, so sánh và tương tác với các bạn cùng nhóm, với giáo viên và với cộng đồng. Các nhóm học hiệu quả bởi các thành viên có ý thức tự giác: các em có ý thức tự giác về thời gian, bài vở, tự giác “phát biểu”, tự giác trong quá trình đánh giá kết quả thực  hiện nhiệm vụ, các em phát huy cao độ tinh thần độc lập, suy nghĩ về những vấn đề cần đưa ra học tập nghiên cứu tập thể để việc học nhóm, tổ phát huy được tác dụng.
II. Tổ chức lớp học theo Mô hình trường học mới tại Việt Nam (VNEN) và vận dụng trong thực tiễn
Mô hình Trường học mới Việt Nam( VNEN) đã được triển khai ở khá nhiều địa phương trên đất nước ta từ nhiều năm nay. Đây là mô hình trường học có nhiều điểm mới được nhiều nơi trên cả nước áp dụng có hiệu quả. Trong mấy năm gần đây, huyện Yên Mô, tỉnh Ninh Bình đã có một số trường áp dụng việc dạy học theo mô hình VNEN. Với điều kiện thực tế của mình, trong năm học 2014- 2015 và năm học 2015- 2016 này, Trường tiểu học Khánh Thượng- Yên Mô- Ninh Bình chúng tôi mới chỉ áp dụng một số thành tố của mô hình Trường học mới VNEN trong dạy học như trang trí lớp, tổ chức lớp học.
Theo mô hình của trường tiểu học mới, quản lý lớp học là “ Hội đồng tự quản học sinh”, các Ban trong lớp do học sinh tự nguyện xung phong và được các bạn tín nhiệm bầu lên. Việc bầu ra “Hội đồng tự quản học sinh” là biện pháp giúp học sinh được phát huy quyền làm chủ trong quá trình học tập, giáo dục. Tổ chức lớp học theo từng nhóm, sự phân công công việc trong một nhóm rất rõ ràng, mỗi người một nhiệm vụ, những học sinh yếu cũng được tham gia và bình đẳng như các bạn khác trong nhóm. Từ đó học sinh có điều kiện hiểu rõ quyền và trách nhiệm trong môi trường giáo dục, được rèn các kĩ năng lãnh đạo, kĩ năng tham gia, hợp tác trong mọi hoạt động. 
Điều đặc biệt hơn cả ở mô hình này là trong lớp học cũng đã hình thành những hoạt động gần gũi với học sinh như: Góc Khoa học, Góc Chia sẻ, Góc Tự nhiên xã hội, Góc Sinh nhật, Góc Điều em muốn nói Thông qua những góc hoạt động này, giáo viên có thể dễ dàng nắm bắt được tâm lý của các em để có sự can thiệp, giúp đỡ kịp thời.
Mặc dù gặp nhiều khó khăn, cơ sở vật chất nhà trường chưa đáp ứng được yêu cầu. Nhà trường đã phải thực hiện xã hội hóa từ khâu trang trí lớp học đến việc làm đồ dùng dạy học. Phương pháp dạy học mới, cách đánh giá mới. Một số học sinh vẫn ỷ lại tập thể nhóm, sự theo dõi của nhóm trưởng về tiến độ học của các thành viên còn hạn chế nên làm sự trợ giúp của giáo viên trong từng tiết học chưa kịp thời.
Công cụ để tổ chức hoạt động trong nhà trường VNEN là rất quan trọng, thông qua các công cụ này, giáo viên có thể phát hiện và nuôi dưỡng các tiềm năng; giải đáp những băn khoăn, lo lắng; giúp các em phát triển sự đam mê, sự sáng tạo và hình thành nhân cách cùng các kỹ năng hợp tác trong học tập.
Học sinh sử dụng các công cụ để tham gia hoạt động dựa trên vốn từ vựng và năng lực của mình. Giáo viên có thể hổ trợ để giúp các công cụ này phát huy được tác dụng trong quá trình học tập của học sinh. Đây không phải là những hoạt động mang tính cạnh tranh mà là sự bổ trợ lẫn nhau trong môi trường học tập thân thiện. Tránh việc sử dụng một cách máy móc, hình thức. giáo viên cần tận dụng tối đa những công cụ mà lớp lựa chọn để phục vụ cho học tập và các hoạt động của lớp. Các công cụ đã được chứng minh là hữu ích cho công tác quản lý các hoạt động ở lớp học, trường học.
Thực tế lâu nay chúng ta chưa thật sự quan tâm nhiều đến vấn đề này, nhiều người vẫn nghĩ rằng các công cụ này chỉ để trang trí cho đẹp, hoặc nếu có cũng chỉ dừng lại mức độ tự học sinh trao đổi với nhau chuyện nhỏ cho vui, chưa phát huy hết tác dụng như Mô hình VNEN mong đợi. Giáo viên, cha mẹ và các em HS đều tham gia trang trí cũng như xây dựng, quản lý và thường xuyên sử dụng, nhằm phục vụ cho quá trình giáo viên tổ chức các hoạt động đối với học sinh.
Hộp thư Bè bạn, Điều em muốn nói và Sổ Ghi chép trong lớp học theo Mô hình VNEN là con đường dẫn dắt, giáo dục học sinh hoàn thiện dần cái hay, cái đẹp, giúp tình cảm bạn bè của học sinh ngày càng thắm thiết qua những lời tâm sự mộc mạc, ngây thơ của tuổi tiểu học; từ đó khơi dậy, thôi thúc các em thêm yêu trường, yêu lớp, yêu bạn bè cũng qua những lời tâm tư tình cảm, còn là chiếc cầu nối của các em với phụ huynh và thầy cô giáo trong những trường hợp cần thiết mà các em không thể nói trực tiếp.
Việc thực hiện trao đổi qua hộp thư mới thật sự hiệu quả, nhất là học sinh khối lớp 5. Hộp thư của các em trở thành niềm vui thôi thúc các em đến trường bởi ngoài việc học tập, các em còn chờ mong những lá thư từ bạn bạn bè chia sẻ niềm tâm sự. Nhờ đó, nhiều học sinh bỏ được thói quen xấu như nói chuyện riêng, lười học, nói tục, Cũng có nhiều em chuyển biến, tiến bộ rõ rệt về nhiều mặt qua những lời tâm sự, lời khuyên của bạn gửi gắm trong lá thư.
Nhiều giáo viên của trường cũng viết thư cho học sinh tâm sự như những người bạn thân, giúp cho các em chuyển biến từ nhận thức tiêu cực sang nhận thực tích cực. Có những lời tâm sự qua thư trở thành những kỉ niệm đẹp khó quên, in đậm mãi trong tâm hồn của trẻ, hơn hẳn những lời dạy bảo khác. Cũng có những bức thư làm cô giáo xúc động, thương các em nhiều hơn. Qua những lá thư, tình cảm giữa cô trò càng thêm gắn bó và có trách nhiệm hơn. Nếu chúng ta biết khai thác thì không có vấn đề gì mà học sinh của chúng ta không nói với chúng ta.
Để chuẩn bị cho cuộc họp cha mẹ học sinh, ngoài tất cả các nội dung liên quan đến lớp, chiều hôm trước thầy cô giáo đã dành thời gian cho học sinh của mình tham gia viết thư. Cô gợi ý các em hãy bày tỏ những tâm tư tình cảm thật của mình, những điều mà các em khó nói, không thể nói trực tiếp với người thân (cha, mẹ, ông, bà..) và đặt vào hộp thư của mỗi em, nhưng tuyệt đối giữ bí mật! Hôm sau họp cha mẹ học sinh, khi xong tất cả nội dung cuộc họp, giáo viên mời cha, mẹ học sinh tiến về góc Hộp thư bè bạn để nhận những bức thư của con em mình. Đây là điều bất ngờ nhất chưa bao giờ xảy ra từ trước đến nay nên họ hết sức ngạc nhiên cứ tròn mắt nhìn nhau và tiến về phía cuối lớp. Họ say sưa đọc và trong số đó không ít người đã không thể kiềm nén được cảm xúc của mình.
Việc cô giáo cho học sinh viết thư cho cha, mẹ đã giúp con trẻ nói lên được nỗi lòng của mình, những suy nghĩ của mình về cha, mẹ nhưng không dám nói trực tiếp. Đây là cầu nối để phụ huynh, học sinh và giáo viên chủ nhiệm( GVCN) được chia sẻ, hiểu rõ nhau hơn, giúp phụ huynh lưu tâm hơn trong việc giáo dục con em mình.
Qua cách thực hiện như vậy, các em thấy rằng mình được tôn trọng, được thầy, cô giáo đối xử công bằng, được thầy, cô quan tâm kể cả học sinh yếu hay học sinh cá biệt. Từ đó, các em mới mạnh dạn nói ra tất cả những gì có liên quan đến bản thân trong quá trình học tập cũng như ở nhà.
Về phía phụ huynh, cha mẹ học sinh ngày càng gắn kết với lớp, với trường. Nhiều người đã bỏ công tham gia tất cả các hoạt động của lớp nếu được GVCN thông báo cho họ biết.
Nói chung, trang trí lớp học và tổ chức lớp học theo mô hình VNEN sẽ giúp học sinh hứng thú học tập, phát huy được hết khả năng của mình, giảm bớt những căng thẳng mệt mỏi trong quá trình học tập. Vì vậy, vì tương lai của đất nước, chúng ta phát tiếp tục phát huy hơn nữa việc trang trí lớp học thân thiện và tổ chức dạy học theo mô hình trường học mới, để giúp học sinh thêm tự tin, tích cự trong học tập, trở thành những công dân tương lai có ích cho xã hội.
 MỘT SỐ KINH NGHIỆM 
“Để lớp có một bộ máy hoạt động hiệu quả khi tham gia các hoạt động học tập, giúp học sinh làm tốt công tác tự quản khi học và có trách nhiệm về từng mảng việc xuyên suốt trong quá trình học tập mỗi lớp phải bàn với học sinh để tiến hành bầu ra một hội đồng tự quản”.
Hướng dẫn HS kỹ năng làm nhóm trưởng
Mỗi học sinh của chương trình dự án VNEN đến trường luôn ý thức được mình phải bắt đầu và kết thúc hoạt động học tập như thế nào, không cần chờ đến sự nhắc nhở của giáo viên
Trong mô hình VNEN việc học nhóm là một hoạt động học chủ đạo trong suốt quá trình học.
Việc các em có biết cách hỗ trợ nhau trong khi học hay không, kết quả học nhóm có đạt yêu cầu hay không chính là nhờ vai trò của nhóm trưởng trong việc chỉ đạo nhóm mình.
Chính vì vậy trong những buổi đầu khi cho các em hoạt động nhóm giáo viên cần tập huấn riêng cho tất cả các em làm nhóm trưởng những kĩ năng lãnh đạo cơ bản.
Ví dụ khi các bạn trong lớp hoặc trong nhóm không tập trung thảo luận thì bạn lớp trưởng - nhóm trưởng cho cả lớp hát một bài hay chơi một trò chơi.
Hoặc khi thảo luận nhóm các bạn chưa chủ động tham gia vào các hoạt động của nhóm thì nhóm trưởng phải biết nêu ra một số nội dung còn bỏ ngỏ hay câu chuyện hấp dẫn nhưng chưa có phần kết nhằm lôi kéo sự tìm tòi của các bạn trong nhóm.
Ngoài ra, giáo viên cũng phải hướng dẫn học sinh cách báo cáo cá nhân, báo cáo nhóm khi làm xong bài hoặc có những tín hiệu cần sự hỗ trợ của cô và các bạn.
 Trong giờ thủ công giáo viên có thể hướng dẫn mỗi em làm một thẻ học cá nhân có hai mặt xanh và đỏ và mỗi nhóm làm một bông hoa học nhóm cũng có hai mặt xanh và đỏ và sử dụng như sau:
Khi làm việc cá nhân nếu có khó khăn cần có sự hỗ trợ của cô thì các em giơ thẻ mặt xanh, còn nếu làm xong bài rồi muốn báo với cô để cô kiểm tra thì giơ thẻ mặt đỏ và với hoạt đông nhóm các em cũng làm như vậy.
Trong các giờ học cô và trò tiến hành học như vậy thì giờ học sẽ diễn ra nhẹ nhàng hiệu quả.
Tổ chức các chuyên đề - đổi mới phương pháp dạy học
Giáo viên cần có kế hoạch xây dựng và tích cực tổ chức chuyên đề. Kinh nghiệm là mỗi chuyên đề được thực hiện, cô sẽ trực tiếp cùng tổ khối chuyên môn xây dựng phương án lên lớp, lựa chọn giáo viên có tay nghề vững vàng để soạn giáo án chi tiết và thể hiện thao giảng.
“Trước mỗi bài học, tiết học tôi đã chỉ đạo cho giáo viên lập kế hoạch giảng dạy để điều chỉnh, bổ sung nội dung, cách thức học tập sao cho phù hợp với đặc điểm nhận thức của học sinh và sau đó ghi lại nhật kí sau mỗi bài học, tiết học để từ đó rút ra những bài học, những kinh nghiệm cho các bài học sau.
Khi thao giảng xong, mọi thành viên trong trường tham gia rút kinh nghiệm và rút ra những bài học cho riêng mình.
`Làm sao sau mỗi chuyên đề là một bài học bổ ích để giáo viên có thể vận dụng linh hoạt, sáng tạo vào bài dạy của mình sao cho phù hợp và hiệu quả.
Ngoài ra, giáo viên cần thực hiện dạy học phù hợp với đối tượng học sinh trên cơ sở bảo đảm chuẩn kiến thức và kỹ năng của chương trình.
Dạy học phù hợp với nhận thức và nhu cầu của từng đối tượng học sinh, nâng cao vai trò của thủ lĩnh lớp học, tạo cơ hội để nhiều em trong lớp được thể hiện vai trò quản lý của mình.
Phải mạnh dạn đổi mới trong chỉ đạo dạy học, trên cơ sở khuyến khích là chủ yếu không để tình trạng quá nặng về dạy kiến thức, ít quan tâm đến việc giáo dục các kĩ năng sống cho học sinh dẫn đến học sinh thiếu hụt hiểu biết về môi trường xung quanh, ứng xử cần thiết trong cuộc sống.
Lấy điều đó làm đòn bảy để mỗi giáo viên có nhiều cơ hội phát huy tính sáng tạo trong dạy học và phải nhận thấy trách nhiệm lớn lao của mình đối với việc giáo dục học sinh, biết cải thiện môi trường học tập và vận dụng các hình thức dạy học để các tiết học đều đạt được mục tiêu đã đề ra.
Bên cạnh đó, giáo viên không chỉ học tập nâng cao chất lượng chuyên môn nghiệp vụ, mà còn thường xuyên quan tâm đến đời sống, tâm tư tình cảm của học sinh.
Căn cứ vào kết quả học tập và rèn luyện của học tập để điều chỉnh , đổi mới phương pháp, hình thức tổ chức các hoạt động giáo dục nhằm kịp thời phát hiện những cố gắng, tiến bộ của học sinh để động viên, khích lệ . nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động học tập, rèn luyện của học sinh.
Một số bài học kinh nghiệm
          - Làm tốt công tác tham mưu, tuyên truyền, xã hội hóa về mô hình VNEN địa phương, cộng đồng và CMHS, đặc biệt là sự tham gia của CMHS và cộng đồng trong các HĐ GD học sinh.
          - Triển khai đầy đủ, kịp thời các văn bản chỉ đạo, hướng dẫn của các cấp; chủ động xây dựng và tổ chức thực hiện kế hoạch hoạt động của nhà trường.
          - Chú trọng việc bồi dưỡng nâng cao chất lượng đội ngũ CBQL, giáo viên: có sự nhận thức đúng đắn, hiểu biết sâu về mô hình trường học mới; tích cực đổi mới PP quản lý, PPDH, tăng cường tự học, phát huy khả năng sáng tạo trong làm đồ dùng và tổ chức lớp học, tổ chức dạy học.
          - Tăng cường các hoạt động ngoại khóa, hoạt động tập thể, xây dựng môi trường thân thiện giúp học sinh mạnh dạn, tự tin, rèn luyện kĩ năng giao tiếp và phát triển toàn diện.